"Μαύρα σύννεφα" πάνω από τις Βρυξέλλες μετά από την τρομακτική έρευνα της Lighthouse Reports που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα σε συνεργασία με ΜΜΕ και οργανισμούς όπως El País, Der Spiegel, Politico, Etilaat Roz, SIRAJ, NRC, L’Espresso και Le Monde.

Η έρευνα ρίχνει για πρώτη φορά φως σε ένα οργανωμένο σύστημα απελάσεων και στον τρόπο με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση βοήθησε εις γνώση της στη δημιουργία και λειτουργία του.

Ένα τεράστιο βίαιο δίκτυο

Η Ένωση έχει διαθέσει εκατομμύρια ευρώ στις σκοτεινές αυτές επιχειρήσεις που πραγματοποιούνται έξω από τα σύνορα της Τουρκία, όπως Σύροι και Αφγανοί πρόσφυγες τίθενται υπό κράτηση, κακοποιούνται, ενώ υπάρχουν ακόμη και θάνατοι εξαιτίας της κακομεταχείρισης αυτής.

Άνδρες, γυναίκες και παιδιά κλειδώνονται σε κέντρα απέλασης που έχουν δημιουργηθεί με ευρωπαϊκά κονδύλια, όπου αντιμετωπίζουν βασανιστήρια και κακοποίηση προτού απελαθούν με τη βία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, εκτεθούν σε θανατηφόρες συνθήκες.

Την τελευταία δεκαετία, αναφέρει η Lighthouse Reports, εκατομμύρια πρόσφυγες που προσπάθησαν να γλιτώσουν από τους Ταλιμπάν και τον εμφύλιο στη Συρία έχουν αναζητήσει καταφύγιο στην Τουρκία. Η Ε.Ε. έχει χαρακτηρίσει μη ασφαλείς χώρες τη Συρία και το Αφγανιστάν και έχει κάνει, πρακτικά, την Τουρκία ως μια ουδέτερη ζώνη για να τους σταματήσει από το να έρθουν στην Ευρώπη. Το αντίτιμο προς την Άγκυρα είναι μερικά δισεκατομμύρια ευρώ.

Τα τελευταία χρόνια με τα προβλήματα στην τουρκική οικονομία να παραμένουν και την αντιμεταναστευτική ρητορική να κερδίζει έδαφος η Άγκυρα έχει αυξήσει τις απελάσεις με εκατοντάδες χιλιάδες Σύρους και Αφγανούς να επαναπροωθούνται από την Τουρκία. Αυτό έχει γίνει εφικτό μέσα από ένα τεράστιο δίκτυο, συλλήψεων, κρατήσεων και διωγμών, το οποίο έχει δημιουργηθεί με τα χρήματα της Ε.Ε.

Τα εκατομμύρια της Ε.Ε.

Στην έρευνα καταγράφονται 213 εκατομμύρια ευρώ για την κατασκευή και συντήρηση περίπου 30 κέντρων απελάσεων στην Τουρκία, ενώ συνολικά έχει δοθεί σχεδόν ένα δισ. ως βοήθεια προς την Τουρκία για να διαχειριστεί τη μετανάστευση στα σύνορά της. Κάποια από αυτά τα κονδύλια έχουν χρησιμοποιηθεί για την επέκταση των συστημάτων ταυτοποίησης και εντοπισμού μεταναστών στους δρόμους μέσω δακτυλικών αποτυπωμάτων, αλλά και για να οχυρωθούν τα κέντρα με συρματοπλέγματα και πιο ψηλά τείχη.

Έγγραφα, οπτικό υλικό και συνεντεύξεις δείχνουν ότι στους κρατούμενους ορισμένες φορές υπάρχει άρνηση νομικής βοήθειας, ενώ εκτίθενται σε ανθυγιεινές, ασφυκτικές συνθήκες, αλλά και κακοποίηση και βασανιστήρια. Πολλοί εξαναγκάζονται με τη βία να υπογράψουν έγγραφα δηλώνοντας ότι επιστρέφουν εθελοντικά στις χώρες από τις οποίες έχουν φύγει.

Η έρευνα συμπεραίνει ακόμη ότι η Ε.Ε. είναι ενήμερη πως χρηματοδοτεί ένα οργανωμένο σύστημα κακοποίησης, καθώς υπάρχουν και δικά της στελέχη που έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου μέσω εσωτερικής ενημέρωσης. Πάντως οι ανώτεροι αξιωματούχοι επιλέγουν να κλείσουν τα μάτια.

Μεθοδολογία

Οι ερευνητικές ομάδες μίλησαν με 100 πηγές, ανάμεσά τους 37 άτομα που έχουν τεθεί υπό κράτηση σε 22 κέντρα κράτησης, αλλά και με Τούρκους, Σύρους και Αφγανούς αξιωματούχους και εργαζόμενους σε αυτές τις εγκαταστάσεις. Οι καταθέσεις τους για άθλιες συνθήκες, συστηματική βία και υποχρεωτική υπογραφή εγγράφων υποστηρίζονται και από οπτικό υλικό, αποφάσεις δικαστηρίων, αλλά και ντοκουμέντα από επίσημα ευρωπαϊκά έγγραφα.

Στο πλαίσιο της έρευνας έχουν ληφθεί συνεντεύξεις από Ευρωπαίους διπλωμάτες και αξιωματούχους τόσο σε Βρυξέλλες και Τουρκία, ενώ υπάρχουν φωτογραφίες και βίντεο από εξοπλισμό που έχει πληρωθεί από την Ε.Ε. να χρησιμοποιείται σε μαζικές συλλήψεις προσφύγων σε πόλεις της Τουρκίας, αλλά και μεταφορά προσφύγων πίσω στη Συρία.

Συνέλαβαν τον Αμπντούλ στη μέση του δρόμου

Ο Αμπντούλ Αϊσέ 28 ετών ζούσε νόμιμα στην Τουρκία για τέσσερα χρόνια πριν συλληφθεί στον δρόμο, φυλακιστεί σε κέντρο απέλασης και εξαναγκαστεί να υπογράψει έγγραφο «εθελοντικής επιστροφής». Λίγο αργότερα μεταφέρθηκε στη Συρία με λεωφορείο που έφερε τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Πήγαινα να αγοράσω προμήθειες για το σπίτι μου όταν με συνέλαβε η τουρκική αστυνομία. Στη φυλακή μας βασάνισαν άγρια και μας κράτησαν σε ένα ψυγείο για 12 ώρες. Μας ανάγκασαν να υπογράψουμε έγγραφα εθελοντικής απέλασης» δηλώνει στο Lighthouse Reports.

Είχε φύγει από τη Συρία το 2019 όταν τραυματίστηκε από πυρά και ζούσε στην Τουρκία με τη γυναίκα και τον τεσσάρων ετών γιο του, ο οποίος έχει καρδιακή πάθηση. Οι δυο τους δεν μπορούσαν να επιβιώσουν στην Τουρκία χωρίς τον Αμπντούλ και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη Συρία.

Ο θάνατος του Τζασμπίντ

Σε ορισμένες περιπτώσεις της απέλασης αποδείχθηκαν θανατηφόρες.

Ο Τζασμπίντ, πατέρας ενός παιδιού, υπηρετούσε στις ειδικές δυνάμεις του Αφγανιστάν. Όταν οι Ταλιμπάν προέλασαν προς την Καμπούλ έφυγε από τη χώρα και έφτασε στην Τουρκία το καλοκαίρι του 2023.

Συνελήφθη μετά από έναν μήνα και απελάθηκε πρώτα στο Ιράν και στη συνέχεια στο Αφγανιστάν σύμφωνα με δύο συγγενείς του. Λίγες εβδομάδες αργότερα πυροβολήθηκε και έχασε τη ζωή του.

Όλοι ξέρουν, αλλά κλείνουν τα μάτια

Αρκετοί Ευρωπαίοι διπλωμάτες καταγγέλλουν ότι έχουν θέσει το ζήτημα των ευρωπαϊκών κονδυλίων σε ανώτερους αξιωματούχους, όμως οι προειδοποιήσεις τους αγνοήθηκαν. Ευρωπαίοι διπλωμάτες στην Τουρκία, που εργάζονται για την Ένωση ή τα κράτη-μέλη, δηλώνουν ότι γνώριζαν για τις υποχρεωτικές απελάσεις και για τις άθλιες συνθήκες κράτησης. Αυτά τα θέματα έχουν «συστηματικά καταγραφεί» στις ετήσιες εκθέσεις της Ε.Ε. για την Τουρκία. «Όλοι γνωρίζουν, αλλά κλείνουν τα μάτια τους» σημειώνει με νόημα πρώην αξιωματούχος της Ε.Ε.

«Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν πλήρη γνώση του τι συμβαίνει, απλά δεν θέλουν να λερώσουν τα χέρια τους. Η Ε.Ε. έμμεσα χρηματοδοτεί τις υποχρεωτικές απελάσεις. Δίνουν σε υπερεργολαβία παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε τρίτες χώρες» καταγγέλλει η Έμα Σινκλέρ της Human Rights Watch.

Απόλυτη κάλυψη από την Κομισιόν

Για το θέμα ρωτήθηκε σήμερα από αρκετούς δημοσιογράφους εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και, όπως μεταδίδει η ανταποκρίτρια της «Εφ.Συν.» Μαρία Ψαρά, η Κομισιόν κάλυψε απολύτως την Τουρκία και της πέταξε το μπαλάκι για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επέμεινε πάντως ότι στα κέντρα υπό την χρηματοδότηση της ΕΕ, τα οποία εκπρόσωποι της ΕΕ επισκέπτονται συχνά, τηρούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα. 

«Η Τουρκία παραμένει βασικός εταίρος για την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποψήφια χώρα. Η ΕΕ αναγνωρίζει τις προσπάθειες της Τουρκίας να φιλοξενήσει 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία και άλλες χώρες. Η ΕΕ έχει επίσης δείξει μεγάλη αλληλεγγύη με την Τουρκία, κινητοποιώντας σχεδόν 10 δισεκατομμύρια ευρώ για τη στήριξη των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής από το 2012 και έχει δεσμευτεί επιπλέον 1 δισεκατομμύριο ευρώ για το 2024 στην 8η Διάσκεψη των Βρυξελλών για τη Συρία. Η βοήθεια της ΕΕ για τη διαχείριση της μετανάστευσης στην Τουρκία στοχεύει στη βελτίωση της διακυβέρνησης σύμφωνα με τα διεθνή και τα κοινοτικά πρότυπα», δήλωσε η εκπρόσωπος της Κομισιόν, Άνα Πισονέρο.

«Σε αυτό το πλαίσιο, η χρηματοδότηση της ΕΕ που παρέχεται για κέντρα απομάκρυνσης και υποβοηθούμενη εθελοντική επιστροφή και επανένταξη (AVRR) τηρεί πλήρως τα κοινοτικά και διεθνή πρότυπα. Ενώ η βοήθεια της ΕΕ στους πρόσφυγες και τους μετανάστες στην Τουρκία παρέχεται σύμφωνα με τις αρχές, τους κανόνες και τις διαδικασίες της ΕΕ, η Τουρκία έχει τη δική της σειρά νομοθεσίας όσον αφορά την αναγνώριση των προσφύγων και τη διαχείριση της μετανάστευσης. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιβολή και η προστασία αυτών των επίσημων δικαιωμάτων παραμένει ευθύνη της Τουρκίας. Τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων και η αρχή της μη επαναπροώθησης πρέπει πάντα να γίνονται σεβαστά κατά την εκτέλεση οποιασδήποτε απόφασης επιστροφής», συμπλήρωσε.

Για να καταλήξει: «Είναι ευθύνη των τουρκικών αρχών να διερευνήσουν ενδελεχώς τις καταγγελίες για αδικήματα και τις προτρέπουμε να το πράξουν. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συζητείται με τις τουρκικές αρχές, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο του διαλόγου υψηλού επιπέδου της ΕΕ για τη μετανάστευση και την ασφάλεια.  

Επιπλέον, η Επιτροπή της ΕΕ παρακολουθεί τακτικά την κατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Τουρκία, ιδίως μέσω των ετήσιων εκθέσεων της για τη διεύρυνση.

Οι εργασίες συνεχίζονται για την επερχόμενη δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση, η οποία αναμένεται να δημοσιευθεί αργότερα το φθινόπωρο».