Οι υγειονομικές συνθήκες που πλήττουν την κοινότητα Yanomami στον βραζιλιάνικο Αμαζόνιο, όπως ο υποσιτισμός και οι χρόνιες ασθένειες, είναι αποτέλεσμα της παραβίασης των δικαιωμάτων τους, των ασταθών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών και των συνεχιζόμενων εδαφικών διαμαχών. Αυτές οι συνθήκες οδήγησαν σε μια κοινωνικο-περιβαλλοντική ευπάθεια τον πληθυσμό τους, βάζοντας τις οικογένειές τους, ιδιαίτερα τα παιδιά, στον κίνδυνο της κατανάλωσης υπερεπεξεργασμένων τροφίμων.

Πάνω από το 90% των Yanomami ηλικίας έξι μηνών έως 5 χρόνων εμφανίζουν χαμηλό ανάστημα –που ονομάζεται γραμμική καθυστέρηση ανάπτυξης– σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήχθη από το Ιδρυμα Oswaldo Cruz της Βραζιλίας (Fiocruz).

«Χωρίς αμφιβολία, η αυξημένη κατανάλωση υδατανθράκων, ζάχαρης, αλατιού, λίπους, πρόσθετων τροφίμων και υψηλά επεξεργασμένων τροφίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε θρεπτικά συστατικά συμβάλλει σε διατροφικά και μεταβολικά προβλήματα για την υγεία, ειδικά μεταξύ των παιδιών τους», εξηγούν στον ισότοπο Εcologist ερευνητές του Ινστιτούτου. Σύμφωνα με τους ίδιους, η αυξημένη κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων μεταξύ των παιδιών των Yanomami όχι μόνο επιδεινώνει σημαντικά τα προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας τους, αλλά προκαλεί και νέα. Αλλωστε, πολυάριθμα ερευνητικά ευρήματα έχουν αποδείξει συσχετίσεις μεταξύ υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και διαφόρων προβλημάτων για την υγεία, όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης τύπου 2, ο καρκίνος, η κατάθλιψη, η σκλήρυνση κατά πλάκας, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ακόμη και η θνησιμότητα.

Οι ερευνητές ανέφεραν ότι τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα που καταναλώνονται πιο συχνά από τους Yanomami ήταν κέικ ή μπισκότα (25%) και σοκολάτα ή σκόνη σοκολάτας (6%). Μερικοί καταναλώνουν επίσης αναψυκτικά, σόδα, καραμέλες, τεχνητούς χυμούς και γιαούρτια, κονσερβοποιημένα τρόφιμα, στιγμιαία νουντλς, μεταξύ άλλων.

Τα ελάχιστα επεξεργασμένα «τοπικά» τρόφιμα που κατανάλωναν οι Yanomami αποτελούνταν κυρίως από φρούτα (69%), ακολουθούμενα από καλαμπόκι, ρίζες ή βολβούς (45%), καρδιά φοίνικα (33%), ψάρια ή καβούρια (33%) και κουσκούς (32%). Η μελέτη του βραζιλιάνικου ινστιτούτου ήταν μια ολοκληρωμένη έρευνα για παιδιά που κατοικούν σε χωριά σε τρεις απομακρυσμένες περιοχές του βραζιλιάνικου Αμαζονίου, προσφέροντας πολύτιμα δεδομένα για αυτή την ιδιαίτερα υποεκπροσωπούμενη ομάδα. Η ομάδα που ερευνήθηκε αποτελούνταν από παιδιά των Yanomami ηλικίας από έξι μηνών έως πέντε ετών και η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε τρεις κοινότητες των Yanomami που βρίσκονται στον Αμαζόνιο της Βραζιλίας: Maturaca, Ariabu και Auaris.

Οι κάτοικοι των χωριών Maturaca και Ariabu έχουν συνήθως πιο τακτικές αλληλεπιδράσεις με μη αυτόχθονες κοινότητες, οι οποίες περιλαμβάνουν στρατιωτικό προσωπικό, εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, παράνομους ανθρακωρύχους, υλοτόμους και εγκληματικές ομάδες. Αντίθετα, ο πληθυσμός του Ariabu είναι σχετικά απομονωμένος, έχοντας περιορισμένη επαφή με τις αστικές κοινότητες. Κατά συνέπεια, απολαμβάνουν μεγαλύτερη εδαφική κινητικότητα, κάτι που τους παρέχει την ελευθερία να ασκούν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους. Στη μακρινή βόρεια περιοχή της Βραζιλίας, ο πληθυσμός των Yanomami αποτελείται από περίπου 27.000 άτομα, κατανεμημένα σε περισσότερα από 300 χωριά στην Ιθαγενή Επικράτεια Yanomami, σε μια περιοχή 9.664.975 εκταρίων.

Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν ότι η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων ήταν σημαντικά πιο διαδεδομένη στα παιδιά από το Maturaca (11,6 φορές υψηλότερη) και το Ariabu (9,2 φορές υψηλότερη) σε σύγκριση με τα παιδιά από το Auaris. Αυτή η παρατήρηση υπογραμμίζει τη σημασία της κοινωνικής επαφής με μη αυτόχθονες κοινότητες ως κρίσιμο παράγοντα που επηρεάζει την κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων.

Οι Yanomami παραδοσιακά κατηγοριοποιούνται ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, αλλά οι συχνές εισβολές παράνομων ανθρακωρύχων, υλοτόμων και εγκληματικών οργανώσεων στην επικράτειά τους έχουν άμεση επίδραση στις περιοχές από τις οποίες συγκεντρώνουν την τροφή τους, επηρεάζοντας κατά συνέπεια τα διατροφικά τους πρότυπα. Οι οικογένειές τους αναγκάζονται να αλληλεπιδρούν με μη αυτόχθονες κοινότητες, με αποτέλεσμα την έκθεσή τους στα αστικά κέντρα και την κατανάλωση εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων με φτωχό θρεπτικό περιεχόμενο, υψηλή ενεργειακή πυκνότητα, χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και μικροθρεπτικά συστατικά και αφθονία συντηρητικών και βιομηχανικών πρόσθετων.

Αυτό που τράβηξε το ενδιαφέρον της ομάδας των επιστημόνων ήταν η συσχέτιση μεταξύ της αυξημένης κατανάλωσης υπερεπεξεργασμένων τροφίμων από τους Yanomami και της μεγαλύτερης πιθανότητας να εγκαταλείψουν τις γεωργικές τους πρακτικές. «Οι Yanomami ήταν ιστορικά γνωστοί για τον ημινομαδικό τρόπο ζωής τους, μετακινούμενοι σε νέες περιοχές κάθε δύο χρόνια για να επιτρέπουν στα προηγούμενα εδάφη να αναγεννηθούν. Σήμερα, είναι απρόθυμοι να εγκαταλείψουν το έδαφός τους λόγω της εισβολής παράνομων ανθρακωρύχων, υλοτόμων και διακινητών ναρκωτικών, που τους έχει ενσταλάξει φόβο για την πιθανότητα βίαιων επιθέσεων».

Οι επιστήμονες ανέφεραν ότι οι Yanomami βασίζονταν παραδοσιακά στην κατανόησή τους για τους κύκλους του ήλιου και της σελήνης, καθώς και για τα μοτίβα της βροχής και της ξηρασίας, για να παρατηρήσουν και να διαχειριστούν τη δυναμική του εδάφους και της γης. Ωστόσο, οι πρόσφατες αλλαγές στα καιρικά πρότυπα, συμπεριλαμβανομένων των ακραίων κλιματικών συνθηκών, έχουν διαταράξει την ικανότητα προσδιορισμού με ακρίβεια των βέλτιστων χρόνων φύτευσης για καλλιέργειες όπως το καλαμπόκι και η μανιόκα. Επιπλέον, τώρα ανησυχούν για την αλιεία λόγω της μόλυνσης των ποταμών τους από παράνομες δραστηριότητες εξόρυξης, ιδιαίτερα την παρουσία υδραργύρου. Αυτές οι περιβαλλοντικές προκλήσεις έχουν οδηγήσει τους Yanomami να βασίζονται όλο και περισσότερο σε υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς δυσκολεύονται να διατηρήσουν τις παραδοσιακές τους πρακτικές.

Δυστυχώς, οι εξελίξεις που παρατηρούνται μεταξύ των Yanomami τις τελευταίες δύο δεκαετίες είναι παρόμοιες με τις εμπειρίες σχεδόν όλων των αυτόχθονων πληθυσμών στη Βραζιλία που έχουν άμεση επαφή με μη αυτόχθονες κοινότητες για περισσότερα από 50 χρόνια.

Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ