του Επαμεινώνδα Πανά

σ. Καθηγητή Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Τι ωραία που ζούμε!

Ποιος είναι τόσο ηλίθιος που να μη βλέπει την ολοφάνερη απάτη;

Αλλά και ποιος είναι τόσο τολμηρός που να μην εθελοτυφλεί;

Άσχημος είν’ αυτός ο κόσμος και όλοι θα χαθούμε

Άμα σωπαίνουμε όταν αισχρότητες ακούμε

Σαίξπηρ, Ριχάρδος Γ΄

Στη σειρά των άρθρων που θα ακολουθήσουν, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις αντιλήψεις και τις στάσεις των Ελλήνων πολιτών μέσα από μια από τις πιο αξιόπιστες έρευνες του Ευρωβαρόμετρου.

Στη χώρα μας φαίνεται ότι ελάχιστοι, όχι μόνο πολιτικοί, αλλά και ειδικοί επιστήμονες και επιστημονικοί φορείς, έδωσαν σημασία στα σύννεφα της καταιγίδας που συγκεντρώνονταν στον ορίζοντα.

Η αδιαφορία τους προς την φωνή των πολιτών είναι δυστυχώς ακατανόητη. Η στάση αυτή ασφαλώς εκφράζει την επιπολαιότητα και σε ένα βαθμό την ανευθυνότητα του πολιτικού συστήματος.

Ένα σύστημα, το οποίο χαρακτηρίζεται ως αναποτελεσματικό και διόλου διορατικό.

Το πολιτικό σύστημα ξεχνάει ένα βασικό κανόνα: η λήψη των αποτελεσματικών αποφάσεων για το μέλλον του τόπου προϋποθέτει την γνώση των απόψεων των ενδιαφερομένων μερών – πολίτες, κοινότητες, οργανισμοί, επιχειρήσεις, εκκλησία – για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των κρίσεων του τόπου.

Όταν οι γνώσεις, οι υποδείξεις, οι προτάσεις και οι στάσεις αυτές αγνοούνται ή δεν αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα, τότε προφανώς η δημοκρατία είναι άρρωστη και το πολιτικό σύστημα γερασμένο.

Η πραγματικότητα είναι ότι η πανδημία SARS-CoV-2 είναι ακόμα παρούσα. Συνεπώς, οι προκλήσεις συνεχίζονται κάτω από τις αδύναμες δομές της διακυβέρνησης.

Πρόσφατα ψηφίστηκε στη Βουλή (10/5/2022) το σχετικό νομοσχέδιο «Γιατρός για όλους, ισότιμη και ποιοτική πρόσβαση στις υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας και στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας».

Ο Ελληνικός Λαός ένιωσε έντονα τα δύο τελευταία χρόνια τις μεγάλες αδυναμίες του συστήματος υγείας.

Για να αποτυπωθεί ευκρινέστερα η κατάσταση θα χρησιμοποιήσουμε ένα υπόδειγμα «Παγόβουνου» για να απεικονιστούν τα κυριότερα ορατά και αόρατα στοιχεία, τα οποία είναι ενσωματωμένα στο σύστημα υγείας.

Η κατανοητή προσέγγιση του «Υποδείγματος του Παγόβουνου» αποκαλύπτει τον χάρτη των διάφορων κύριων στοιχείων της ιατρικής φροντίδας.

Η ανάπτυξη ενός παγόβουνου περιλαμβάνει αυτά που βλέπουμε και αυτά που δεν βλέπουμε.

Δεδομένης, λοιπόν, της πολυπλοκότητας των διαφόρων στοιχείων του «οργανισμού» της ιατρικής φροντίδας, το πλαίσιο του υποδείγματος «Παγόβουνο» (Παγόβουνο της Γνώσης) μπορεί να παρουσιαστεί ως μια αλληγορική μεταφορά για να αποκαλυφθούν καλύτερα τα διάφορα στοιχεία του συστήματος υγείας.

Σημειώνουμε κάτι σημαντικό: Το ορατό τμήμα ενός παγόβουνου είναι περίπου το 10% του παγόβουνου, ενώ το αόρατο τμήμα του καλύπτει το 90%.

Προφανώς, το μάθημα της καταστροφής του διάσημου επιβατηγού πλοίου «Τιτανικός», το οποίο έπεσε σε ένα παγόβουνο στο παρθενικό του ταξίδι και βυθίστηκε παίρνοντας μαζί του εκατοντάδες επιβάτες δεν έχει ακόμα αφομοιωθεί.

Όμως, το 90% του παγόβουνου, το οποίο είναι κρυμμένο κάτω από την επιφάνεια, περιλαμβάνει τα περισσότερα και πιο πολύπλοκα προς επίλυση προβλήματα. Δυστυχώς, το ίδιο συμβαίνει με την επίλυση διαφόρων προβλημάτων της κοινωνίας. Επίσης, αυτό το γεγονός δείχνει γιατί πολλές μεταρρυθμίσεις αποτυγχάνουν.

Στο Γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζουμε το «Παγόβουνο της Υγείας»:

1. Η Υγεία δεν είναι ιδιοκτησία κανενός κόμματος

2. Η Υγεία είναι ανθρώπινο δικαίωμα και ΟΛΟΙ οι πολίτες πρέπει να έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας που χρειάζονται.

3. Επίτευξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης: «Καλή υγεία και ευημερία», «κανένας τόπος και κανένας άνθρωπος δεν θα μείνει πίσω»

4. Η πρόληψη είναι καλύτερη από την θεραπεία (Στρατηγική Πρόληψης)

5. Πολιτικές πρόληψης των κύριων αιτιών θανάτων στην χώρα (εφαρμογή της στρατηγικής της Πρόληψης)

6. Πρόληψη μολυσματικών ασθενειών

7. Η έγκαιρη διάγνωση είναι καλύτερη από την καθυστερημένη (Στρατηγική Διάγνωσης)

8. Ισχυροποίηση της συνεργασίας των Κέντρων Υγείας με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τα σχολεία και τους πολίτες για την υλοποίηση των στρατηγικών πρόληψης και διάγνωσης.

9. Αντιμετώπιση των προκλήσεων της γήρανσης και της ψυχικής υγείας του πληθυσμού

10. Επίγνωση των προβλημάτων και διδάγματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας ανά περιφέρεια και σύνολο χώρας.

11. Η Πανδημία της νόσου του Κορωνοϊού (COVID-19) δημιούργησε την ανάγκη της στρατηγικής για την ψηφιακή μετάβαση στον χώρο της Υγείας και της Περίθαλψης. Οι ψηφιακές τεχνολογίες προσφέρουν την ευκαιρία της διαμόρφωσης νέων τρόπων παροχής των υπηρεσιών υγείας.

12. Οι ψηφιακές προκλήσεις και οι εφαρμογές τους σημαίνει ότι τα επαγγέλματα υγειονομικής περίθαλψης θα είναι εξοπλισμένα με τις αναγκαίες ψηφιακές δεξιότητες.

13. Τα νοσοκομεία και τα κέντρα υγείας θα πρέπει να γίνουν πιο ανθεκτικά και πιο αποτελεσματικά στην παροχή ποιοτικής φροντίδας στους πολίτες.

14. Ανάγκη στρατηγικών αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της κλιματικής αλλαγής για την υγεία των πολιτών.

15. Δημιουργία υψηλής ποιότητας στατιστικών και επιδημιολογικών δεδομένων (ακρίβεια, πληρότητα, συνάφεια) με διαφάνεια και προσβασιμότητα.

16. Πρόληψη ιατρικών λαθών – σφαλμάτων. Στατιστικά δεδομένα των ιατρικών σφαλμάτων, τα οποία θα απεικονίζουν την παρακολούθηση των υπηρεσιών υγείας και θα συμβάλλουν στην βελτίωση της ποιότητας του Συστήματος Υγείας.

17. Κατασκευή δεικτών αποτελεσματικότητας, υπευθυνότητας, διαφάνειας και διαφθοράς του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.

18. Κατασκευή δεικτών ικανοποίησης και εμπιστοσύνης των ασθενών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας των νοσοκομείων και των κέντρων υγείας.

19. Αναγκαία ενημέρωση της Πολιτείας για τις απόψεις των ενδιαφερομένων μερών (ή φορέων) – ασθενείς, ιατρούς, νοσηλευτές, πανεπιστημιακές ιατρικές σχολές, σχολές νοσηλευτών, ερευνητές, επιχειρήσεις ψηφιακών τεχνολογιών στο χώρο της υγείας – γιατί, η έλλειψη ενημέρωσης εμφανίζει βραδύτητα, η οποία οδηγεί στην ανεπιτυχή αξιοποίηση της υιοθέτησης των ψηφιακών καινοτομιών.

20. Η Υιοθέτηση των ψηφιακών τεχνολογιών έχει αναφερθεί στην βιβλιογραφία ότι μειώνει τα ιατρικά λάθη. Η έλλειψη επαρκών δεξιοτήτων στην χρήση των εφαρμογών (smartphones), η έλλειψη κινήτρων και εκπαίδευσης οδηγεί στην χαμηλή αποδοχή και χρήση των εφαρμογών από ιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό.

21. Εντατικοποίηση της ψηφιακής εκπαίδευσης. Απαιτείται εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα, προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, και δια βίου μάθηση και την επαγγελματική μετεκπαίδευση των ιατρών και των νοσηλευτών.

22. Η στρατηγική της ανάπτυξης καινοτόμων ψηφιακών εφαρμογών βελτίωσης της συνταγογράφησης. Η υπερσυνταγογράφηση επιβαρύνει οικονομικά το σύστημα υγείας ενώ ταυτόχρονα, μπορεί να οδηγήσει σε πιθανά ανεπιθύμητα γεγονότα ή συμβάντα.

Η κορυφή του παγόβουνου δείχνει το ορατό τμήμα του συστήματος υγείας. Κάτω από την επιφάνεια βρίσκεται το αόρατο μέρος που όπως αναφέραμε τα συστατικά του επηρεάζουν πολύ περισσότερο τη ζωή του Έλληνα πολίτη. Όμως, τα στοιχεία που βρίσκονται στο αόρατο μέρος επηρεάζουν και τα στοιχεία του ορατού τμήματος.

Στην εποχή μας οι πολλαπλές αλυσιδωτές κρίσεις δημιουργούν μια σειρά ριζικών μεταμορφώσεων. Ουσιαστικά επαναπροσδιορίζονται αξίες και προτεραιότητες, και το μεγαλύτερο τμήμα του παγόβουνου γεννά από τα βάθη του την διαταρακτική διαδικασία.

Η Διαταρακτική Διαδικασία δείχνει πόσο «ζωντανά» και με ποιά «ταχύτητα» κινούνται τα στοιχεία του αόρατου τμήματος, όπου το αναμενόμενο γεγονός μπορεί να είναι με κάποια πιθανότητα διαχειρίσιμο, αλλά πάντοτε υπάρχει η πιθανότητα της εμφάνισης του απροσδιόριστου γεγονότος.

Η κατανόηση που προκύπτει από την απλή ανάλυση του παγόβουνου δείχνει ότι η μεταμόρφωση ενός συστήματος υγείας πυροδοτείται από τα στοιχεία του αόρατου μέρους. Απλή και σαφής κατανόηση.

Μερικοί θεωρούν ότι με τον «κόφτη γιατρό» μπορεί να λυθούν τα μεγάλα προβλήματα του χώρου της υγείας. Όμως, το να μαθαίνεις από τα παθήματά σου σε μια περίοδο πανδημίας ή κρίσης είναι μια σοφή επιλογή.

Η αναβολή ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων στο χώρο της υγείας παρατείνει το χρόνο επίλυσης των προβλημάτων: Το πολιτικό σύστημα είναι πολύ αδύναμο, επιδιώκοντας να θεραπεύσει τα σοβαρά προβλήματα στον χώρο της υγείας «χώνοντας το κεφάλι του κάτω από την άμμο».