Dhafer Youssef – Ελεύθερος σαν Πουλί με την «Ηχώ» του και τον Αυτοσχεδιασμό

Πολιτισμός

Dhafer Youssef – Ελεύθερος σαν Πουλί με την «Ηχώ» του και τον Αυτοσχεδιασμό

Γράφει ο Μιχάλης Πολυχρόνης

Από ένα μικρό ψαροχώρι της Τυνησίας ξεκίνησε την πορεία του στη ζωή και την τέχνη ο διεθνούς φήμης ουτίστας, συνθέτης και βοκαλίστας Dhafer Youssef. Όπως όμως συμβαίνει αρκετά συχνά, σ’ αυτές τις μικρές κοινωνίες με τα ασφυκτικά κοινωνικά πλαίσια επιβιώνουν και μεταλαμπαδεύονται οι σπόροι αιώνων πολιτιστικής ύφανσης που σε δημιουργικά μυαλά νεότερων μετατρέπονται σε ακμάζουσα τέχνη που μπολιάζει το παρόν με στοιχεία ύψιστων δημιουργημάτων! Στην περίπτωση του μικρού Dhafer δε θα μπορούσε να γίνει με καλύτερο τρόπο!

Ο Dhafer bin Youssef bin Tahar Maarref γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1967 στο ψαροχώρι Teboulba της Τυνησίας. Το ευτύχημα ήταν ότι η οικογένειά του έφερε πίσω της γενεές μουεζίνηδων, δηλαδή ψαλτών που αν και οι περισσότεροι αυτοδίδακτοι, κατείχαν την τέχνη του τραγουδιού με περίσσεια δεινότητα. Η κουζίνα της μητέρας του ήταν το πρώτο δωμάτιο που ο νεαρός Dhafer άρχισε να τραγουδάει, αντιγράφοντας ό,τι άκουγε από το ραδιόφωνο. Ο χώρος όμως που του πυροδότησε το ταλέντο ήταν το τοπικό χαμάμ, και πιο συγκεκριμένα ο προθάλαμός του. Εκείνο το δωμάτιο είχε ένα μυστικό που έγινε αργότερα το σήμα κατατεθέν του.

”Όταν μπαίνεις στον προθάλαμο στην ακουστική του ενυπάρχει μιαν αντήχηση, μια ηχώ! Και αυτό έγινε από τότε ένα πολύτιμο όργανο για μένα. Αυτό το εφέ, ούτε καν το ούτι. Σήμερα το χρησιμοποιώ ως μια δυνατότητα να με ταξιδεύει αλλού. Έγινε κάτι σαν το προσωπικό μου άρωμα αυτή η ηχώ (delay), όπως κάποιος κιθαρίστας χρησιμοποιεί το πεντάλ. Είναι ένας άλλος τρόπος σκέψης που γεννήθηκε από αυτό τον μικρό προθάλαμο στο χαμάμ. Πιστεύω πολύ στην προδιαγεγραμμένη μοίρα. Μερικές φορές συμβαίνουν πράγματα και δεν έχεις ιδέα γιατί, αλλά πρέπει να συμβούν επειδή έχεις έναν δρόμο να ακολουθήσεις. Η Μητέρα Φύση, ο Θεός ή κάτι άλλο σε βοηθά να το κάνεις. Απλά ανοίξτε τα μάτια και το μυαλό σας και μπορείτε να το λάβετε.” λέει σε μια συνέντευξή του ο συνθέτης.

Ο μουεζίνης τον προσέχει και συγκινημένος τον καλεί να ψάλλει κοντά του, στην προσευχή στο Τζαμί. Έτσι ξεκινά ο μικρός Dhafer μ’ ένα φθηνό πλαστικό μικρόφωνο. Η πρώτη του συνάντηση με το κοινό μένει χαραγμένη για πάντα στην μνήμη του. Θα ακολουθήσει η πρώτη του επαφή με το ούτι, στο Κέντρο Νεότητας αλλά και το μπάσο και γενικότερα το groove στοιχείο, απόλυτα συνυφασμένο με το νεαρό της ηλικίας του. Δεν αργεί να ενταχθεί στην Εθνική Τυνησιακή Ορχήστρα (φυτώριο μεγάλων καλλιτεχνών όπου συναντούμε ανάλογες ορχήστρες σ΄όλες τις μουσουλμανικές και αφρικανικές χώρες) από τον Mesbah Souli.

Πολύ γρήγορα όμως αντιλαμβάνεται ότι οι δυνατότητες και οι προοπτικές που του δίνει το χωριό του είναι κάτι παραπάνω από περιορισμένες. Φεύγει για την πρωτεύουσα Τύνιδα στο μουσικό σχολείο Nahj Zarkoun. Κι εδώ όμως η χαμηλή ποιότητα σπουδών τον αφήνει ανικανοποίητο. Αποφασίζει να κάνει το μεγάλο βήμα. Αναχωρεί για την Βιέννη για να συνεχίσει τις μουσικές του σπουδές.

Το πολυπολιτισμικό περιβάλλον της ευρωπαϊκής πρωτεύουσας είναι το κατάλληλο για ένα ανήσυχο πνεύμα όπως το δικό του. Η ακαδημαϊκή εκπαίδευση δεν φαίνεται να τον συγκινεί πλέον και η τζαζ και η ινδική μουσική έρχονται να του ανοίξουν νέους πνευματικούς ορίζοντες. Γνωρίζει λοιπόν τον παίκτη της tabla, Jatinder Thakur που ”άνοιξε το σπίτι και την καρδιά του για μένα” όπως ομολογεί ο ίδιος. Τον μυεί στην ινδική μουσική. Θυμάται όταν πρωτακούει το δίδυμο Zakir Hussain και Father Allah Rakha: ”Αυτή ήταν η ΣΤΙΓΜΗ για μένα. Μετά ανακάλυψα την τζαζ και ήταν εύκολο να την ερωτευτώ λόγω της ελευθερίας που προσφέρει” Ανακατεύεται με τοπικά γκρουπ και παίρνει γρήγορα μέρος σε αμέτρητα jam sessions σε τοπικά κλαμπ. Δεν αργεί φυσικά και το πρώτο του σχήμα Zeyrab με συνοδοιπόρο τον Αυστριακό κρουστό Gerhard Reiter.

Το πρώτο του demo τον τίτλο Musafir κυκλοφορεί το 1996 και το παρουσιάζει στο διάσημο κλαμπ της Βιέννης Porgy & Bess. Η επιτυχία εκείνης της βραδιάς του εξασφαλίζει πολλές ακόμη βραδιές στο ίδιο μέρος. Γίνεται λοιπόν και αφορμή να γνωρίσει ανάμεσα σε άλλους και τους μετέπειτα πιστούς φίλους και συνοδοιπόρους στην τέχνη, τον Γαλλο-Βιετναμέζο Nguyen Lee και τον Ιταλό τρομπετίστα Paolo Fresu.

Από το πρώτο του solo άλπμουμ ”Malak” (1999) ως το τελευταίο του πόνημα ”Streets Of Minarets” (2023) ο Dhafer Youssef αριθμεί εννέα κυκλοφορίες με αξιόλογους πάντα και διαφορετικούς συνεργάτες απ’ όλο τον κόσμο που τρέφουν κι εκείνοι την ίδια περιέργεια να εξερευνήσουν τα γοητευτικά άγνωστα μονοπάτια της μουσικής: Zakir Hussain, L. Subramaniam, Dave Holland, Bill Laswell είναι μόνο μερικοί. Εκτός των επίσημων άλμπουμ, συμμετέχει καιι σε projects μουσικών απ’ όλο το κόσμο και οι συνεργασίες έρχονται και από τις 5 ηπείρους. Να υπενθυμίσουμε και τη μουσική που έχει γράψει για ταινίες όπως οι The Amazing Spider-Man, Luna και Gods and Kings.

Χαίρεται κάθε στιγμή και κάθε νέα συνάντηση. ”Για μένα κάθε άλμπουμ και συναυλία είναι ένα ταξίδι, καθώς είμαι ένας ταξιδιώτης που γυρίζει τον κόσμο μ’ ένα ούτι κι ένα σακίδιο στον ώμο αναζητώντας τις ρίζες και την έμπνευση. Το ταξίδι, η επαφή και η σύνδεση με τους ανθρώπους και η ζεύξη διαφορετικών πολιτισμών είναι συνέχεια παρόντα στη μουσική μου κι εκείνη αντικατοπτρίζει εμένα και το ταξίδι μου”

Ο Dhafer Youssef είναι από εκείνους τους καλλιτέχνες που βιώνουν μια βαθιά, ιερή σχέση με την τέχνη τους. ”Στα live εμπνέομαι από την στιγμή. Όταν τραγουδάω δεν σκέφτομαι. Αφήνω τον εαυτό μου να οδηγηθεί, χτυπάω την πόρτα του Αγνώστου” εξομολογείται και αρκεί να τον παρακολουθήσει κάποιος όταν ερμηνεύει για να νοιώσει αυτή την έκσταση που εκπέμπει.

Φυσικά το ούτι έχει κι αυτό μια ιδιαίτερη θέση στον κόσμο του δημιουργού. Κι αυτό όμως είναι ένα μέσο για να πει τη δική του ιστορία. ”Με το ούτι δεν προσπαθώ να δείξω ότι ντε και καλά θα πρέπει να έχει μια θέση στην τζαζ μουσική. Πρέπει να είναι δημιουργικό, χωρίς κλισέ και επίδειξη οριενταλισμού, τον οποίο μισώ, δηλαδή οι μουσικοί να πέφτουν στην παγίδα του, στην παγίδα του εξωτισμού”

Με το ούτι ο δεξιοτέχνης Dhafer έχει ιδιαίτερη σχέση επειδή έτυχε να γεννηθεί στην Τυνησία, όπως θα είχε με το μπάσο αν είχε την Αμερική για πατρίδα, ή την kora αν είχε γεννηθεί στην Κεντρική Αφρική. Κάθε πρωί που ξυπνάει το ”πρωϊνό” του είναι λίγες στιγμές δίπλα στο αγαπημένο του όργανο. ”Πιστεύω ότι η μουσική δεν είναι η φωνή ή το όργανο που παίζεις. Είναι περισσότερο αυτό που έχεις μέσα σου. Πρέπει λοιπόν να έχεις αυτοπεποίθηση και να έχεις μια ιστορία να πεις.”

Η μουσική του Dhafer είναι ένα πολύ καλά ισορροπημένο ζύγι τζαζ και παράδοσης, μοντέρνου και κλασικού, αρχετυπικού και ”αιμάτινου” ιδιώματος. Μπολιασμένα όλα τα κομμάτια με την μαγιά της τζαζ, εντούτοις δεν ξεφεύγουν σε μακροσκελείς αυτοσχεδιασμούς με αποτέλεσμα να μην κουράζουν τους πιο συντηρητικούς ακροατές. Από την άλλη η παράδοση είναι τόσο καλά τοποθετημένη ώστε να δίνει το στίγμα καταγωγής και έμπνευσης αλλά να κλείνει και το μάτι σ’ ένα πιο ανοιχτό και καλλιεργημένο διεθνές κοινό. Οι εκλεκτές συνεργασίες σε κάθε άλμπουμ εκπλήσσουν με το εύρος και το κύρος που προσδίδουν σε κάθε ηχογράφηση. Παρόλ’ αυτά ο χαρακτηριστικός ήχος του δημιουργού είναι εμφανής, απόδειξη πόσο, σπουδαίοι μουσικοί απ’ όλο τον κόσμο, σέβονται τη δουλειά του και ”υπηρετούν” κάθε φορά το όραμά του. Κι εκείνος όμως δίνει χώρο κάθε φορά για νέες ιδέες, νέες ενορχηστρώσεις και καινούριες πινελιές μέσα από τους συνεργάτες που επιλέγει.

Ο Dhafer θεωρεί άλλωστε τον εαυτό του ένα σφουγγάρι που απορροφά τα πάντα στο δρόμο του. ”Αυτό που είναι σημαντικό για μένα είναι η μυστικιστική και όχι η θρησκευτική πλευρά της ερμηνείας. Νοιώθω σαν ένα μωσαϊκό των πάντων. Απολαμβάνω τη ζωή, ελεύθερος από κριτική. Κρατήστε το μυαλό σας ελεύθερο σαν ένα πουλί. Γι’ αυτό τραγουδάω”.

Ο Miles Davis είναι ο ”μέντορας” του δημιουργού, αν και δεν τον είχε γνωρίσει. ”Μου άλλαξε τη ζωή, μ’ έκανε πραγματικά να ονειρεύομαι. Κάθε φορά που ολοκληρώνω ένα έργο φαντάζομαι εκείνον ως αρχηγό του γκρουπ. Εκείνον που δεν είχε όρια”

Η φωνή του Dhafer είναι από τη στόφα εκείνων που θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν πολλά είδη παραδοσιακής μουσικής απ’ όλο τον κόσμο, από ινδιάνικες τελετουργίες ως περσικά και σούφικα ιδιώματα. Χαρακτηριστικός ”συγγενής” του θα μπορούσε να είναι η περίπτωση του Stephan Micus, ενώ άνετα η μουσική του θα μπορούσε να συμπλεύσει με εκείνη των Iasis και όλης εκείνης της σκηνής που αναπτύχθηκε στα ‘90ς και ‘00ς με εμπλοκή του ελληνικού και μεσογειακού ηχοχρώματος σε jazz τοπία. Ποτέ όμως δεν είναι αργά μιας και σήμερα υπάρχουν Ελληνες μουσικοί που μπορούν να συμπλεύσουν με τον ”κόσμο” του Τυνήσιου δημιουργού.

”Δε θα μπορούσα να είμαι μουσικός αν δεν μ’ ενδιέφερε η τζαζ αν και αγαπώ όλα τα είδη που μπορούν να με αγγίξουν εφόσον γίνονται με αγάπη και πρωτοτυπία. Εκείνο όμως που αγαπώ σ’ αυτήν είναι η ελεύθερη αυτοσχεδιαστική διαδικασία. Με την τζαζ πάνω στη σκηνή μπορείς να είσαι με οποιονδήποτε, να απολαμβάνεις κάθε οπτική γωνία της ζωής. Μπορεί να είναι αφροαμερικανοί, ευρωπαίοι, Νορβηγοί, Βραζιλιάνοι, Ινδοί και να δημιουργούν την ίδια γλώσσα ψάχνοντας παράλληλα νέες εκφάνσεις γι’ αυτήν. Κι αυτό αγαπώ σ’ αυτή την διαδικασία: όλοι καταλαβαίνουν ότι είμαστε εκεί για να εκπλαγούμε!”