Η Ψυχή του Κόσμου


«Η συζήτηση που γίνεται μέσα στην ψυχή με τον εαυτό της ονομάστηκε διάνοια».
  Πλάτων

                                                                                                       

Σύμφωνα με τη γραπτή παρακαταθήκη σημαντικών φιλοσόφων, μελετητών  θρησκειών και λογοτεχνών διαφορετικών εποχών και γεωγραφικών συντεταγμένων, η ψυχή μας διαιρείται ασταμάτητα, όπως συμβαίνει με τους κρυστάλλους, τα φυτά και τα κύτταρα: η ψυχή μας διαιρείται στα δύο και τα μέρη αυτά διαιρούνται στα δύο και πάλι, ώσπου αφού περάσουν κάποιες γενιές, να σκορπιστούμε παντού στη γη. Και εντέλει, δεν είμαστε άλλο από αυτό που οι Αλχημιστές αποκαλούν «Anima Mundi», «Ψυχή του Κόσμου».

Μία Ψυχή του Κόσμου που δεν αποδυναμώνεται διαιρούμενη γιατί, καθώς διαιρούμαστε στα δύο, βρίσκουμε ταυτόχρονα τον εαυτό μας, αφήνοντάς όλο και μεγαλύτερο εκτόπισμα στον πλανήτη. Και η διαδικασία ανεύρεσης του εαυτού, «δεν είναι άλλο από την συνειδητοποίηση του συναισθήματος της αγάπης: όταν μια ψυχή διαιρείται στα δύο, χωρίζεται πάντοτε στα μέρη εκείνα που εξακολουθούν στο διηνεκές να αναζητούν το ένα το άλλο. Κατά την απόπειρα να βρούμε το άλλο μας μισό, δεν μπορεί παρά να πάρουμε ρίσκα. Να αγγίξουμε την αποτυχία, την απογοήτευση, τη διάψευση κάθε ψευδαίσθησης. Αλλά μόνον έτσι, θα συναντήσουμε τη γνώση και την αλήθεια».

 

Η «Ψυχή του Κόσμου» σύμφωνα με διαφορετικά συστήματα νόησης είναι μια εσωτερική συσχέτιση μεταξύ όλων των έμβιων όντων του πλανήτη, συνδεδεμένη με τον κόσμο μας όπως η ψυχή συνδέεται με το κάθε ανθρώπινο σώμα. Ακολουθώντας το φωτεινό αυτό μονοπάτι και προτείνοντας τον εύγλωττο τίτλο «Anima Mundi» ως ερμηνευτικό κλειδί  θέασης, η εννοιολογική και διαισθητική ζωγραφική της Αννίτας Καλημέρη, εγκαλεί από την πρώτη ματιά τον θεατή να εισχωρήσει στη θέαση του κόσμου, να κατανοήσει την οργανική «ψυχή» του. Ευκίνητα κύτταρα και μαγικές δίνες, συγκρούσεις και συμφιλιώσεις της φόρμας, πρωτογενείς εκρήξεις χρωμάτων και συναισθημάτων οργώνουν τον καμβά διατελώντας σε απόλυτα συνθετική και εκφραστική ελευθερία, εντυπώνοντας κάθε κόκκο της ύπαρξής τους στο εσωτερικό βλέμμα του θεατή, αποδομώντας και επανοδομώντας την έμψυχη ύλη τους  σε ένα καινούριο πεδίο ύπαρξης.


Η ιδέα αυτή του έμψυχου κόσμου που έχει ως αφετηρία της τον Πλάτωνα, αποτελούσε βασικό συστατικό και για τους Νεοπλατωνικούς. Σύμφωνα με αυτήν, ο κόσμος είναι ένα έμβιο ον που διαθέτει ψυχή και εξυπνάδα, μια ορατή ζωντανή μονάδα που εμπεριέχει το σύνολο όλων των υπόλοιπων ζωντανών μονάδων που συνδέονται μεταξύ τους. Σύμφωνα επίσης με τους Στωικούς, μοναδική επίγεια σημαντική δύναμη είναι το σύμπαν. Παρόμοια είναι και η αντίληψη του Κόσμου στα συστήματα της ανατολικής φιλοσοφίας, τον Ινδουισμό, τον Βουδισμό, τον Ταοϊσμό και τον Νεοκομφουκιανισμό. Αντιστοιχίες επίσης βρίσκουμε στις σκέψεις ερμητικών φιλοσόφων όπως ο Παράκελσος καθώς και σε φιλοσόφους όπως ο Spinoza, ο Leibniz, ο Schelling και ο Hegel (ειδικά στην πραγματεία του «Geist» / «Πνεύμα») αλλά και σε πολύ νεότερους όπως ο James Lovelock.
 

«Η ιδέα ότι ο ίδιος ο κόσμος ως υπόσταση έχει ψυχή, επανήλθε κατά την Αναγέννηση, γράφει ο James Hillman. «Εάν η αρχετυπική ψυχολογία σημαίνει κατά λέξη τη διαπραγμάτευση της ψυχής, και εάν η φύση και ο πολιτισμός επίσης έχουν ψυχή, τότε η ψυχολογία θα πρέπει να αναφέρεται και σε αυτήν την ευρύτερη σφαίρα, λαμβάνοντας υπόψη της την «αντικειμενική ψυχή» του Carl Jung και καταλύοντας τα σύγχρονα όρια της υποκειμενικής και προσωπικής ύπαρξης.

Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Θαλή, «ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς». Πέρα από τον ίδιο τον άνθρωπο ως μονάδα, η φύση, η αρχιτεκτονική, οι όψεις των πόλεων και οι πράξεις του πλήθους είναι γεμάτες από εσωτερικές εικόνες που η αρχετυπική ψυχολογία μπορεί να ξεδιπλώσει. Ο κόσμος είναι ενδεχομένως αυτό που ποιητικά εξηγεί ο John Keats, μια «κοιλάδα ψυχών», και η κάθε ψυχή εντός του, δεν είναι άλλο από εκείνο που προσδιόρισαν εξαρχής οι αλχημιστές, ένα θαυμαστό opus, ένα άρτιο έργο».  


«Κι αν ο κόσμος έχει ψυχή», συνεχίζει ο Hillman, «τότε κάθε αντικείμενο που εμπεριέχεται σε εκείνον δικαιούται να επικαλεστεί μια συνείδηση. Τότε ο όρος «Anima Mundi» σηματοδοτεί τις έμψυχες δυνατότητες που συνδέονται με κάθε ξεχωριστό αντικείμενο και κάθε ξεχωριστό γεγονός, μια φάση που εξωτερικεύει την εσωτερική εικόνα της μετατρέποντάς την σε ψυχική αλήθεια και σε εικόνες. Χωρίς εικόνες, έχουμε την τάση να χανόμαστε, η ψυχή έχει ανάγκη από εικόνες και όταν δεν τις βρίσκει, γεννά υποκατάστατα».


Ο έμψυχος ζωγραφικός κόσμος της Αννίτας Καλημέρη όπως ο έμψυχος κόσμος που μας περιβάλλει, είναι γεμάτος από σχήματα, χρώματα, ατμόσφαιρες και υφές που αυτοσυστήνονται. Και δεν αποτελείται μόνο από κωδικούς που πρέπει να ερμηνευτούν, αλλά και από φυσιογνωμίες στιγμών και πραγμάτων που μας κοιτούν κατάματα.
Από εκφραστικές φόρμες και αντικείμενα που μιλούν, αναγγέλοντας τον έμψυχο εαυτό τους. Και η ξαφνική προσοχή που στρέφεται επάνω τους, δεν εξαρτάται από την αισθητική ή μορφολογική αναλογία τους, δεν είναι αυτή που τα κάνει «ωραία». Η ωραιότητά τους, εξαρτάται κυρίως από τη σχέση τους με την Anima Mundi που τα κάνει να πάλλονται, μεταδίδοντας ταυτόχρονα τους ίδιους παλμούς στη φαντασία και την ενσυναίσθηση του θεατή. Τότε η ψυχή της φυσιογνωμίας ή της εικόνας τους συμπίπτει με τη δική μας, συμπίπτει με τη ζωγραφική τους έκφραση.

Ίρις Κρητικού
                                                                                    



Gallery Genesis.
35 HARITOS Street,
Kolonaki 10675
Athens, Greece.
www.gallerygenesisathens.com

www.facebook.com/yiorgos.tzaneris

www.facebook.com/pages/Genesis-Gallery/325268697501716

Gallery Genesis Opening Hours:
Tuesday - Thursday – Friday 11:00 – 22:00
Wednesday – Saturday 11:30 – 15:30