BRICS και Πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική
του Γιάννη Τόλιου διδάκτωρ οικονομικών και μέλους ΚΕ ΣΥΡΙΖΑ
Με αφορμή την πρόσφατη κρίση στη Ρωσία, κυρίως λόγω της πτώσης των διεθνών τιμών πετρελαίου, ορισμένοι απολογητές του «μνημονιακού τόξου», βρήκαν την ευκαιρία να επιτεθούν στο ΣΥΡΙΖΑ αμφισβητώντας τη ρεαλιστικότητα της θέσης για ανάπτυξη οικονομικής συνεργασίας με όλες τις χώρες ιδιαίτερα τις χώρες BRICS (Βραζιλία-Ρωσία-Κίνα-Ινδία-Ν.Αφρική), στη βάση της ισοτιμίας και αμοιβαίου οφέλους. Για την εγχώρια οικονομική και κυβερνώσα ελίτ δεν χωράνε άλλες επιλογές πέρα από την πολιτική υποταγής στην τρόϊκα και στο νεοφιλελεύθερο οικοδόμημα της ευρωζώνης.
Ο δυναμισμός των BRICS
Η διεθνής καπιταλιστική κρίση επηρεάζει ασφαλώς όλες τις χώρες, μαζί τις «αναπτυγμένες» και «αναδυόμενες οικονομίες». Ωστόσο μεγαλύτερα προβλήματα αντιμετωπίζουν οι πρώτες, ιδιαίτερα της ευρωζώνης και λιγότερα οι χώρες BRICS. Ορισμένα στοιχεία είναι χαρακτηριστικά. Στο ζήτημα του δημόσιου χρέους, οι τρεις μεγάλες οικονομίες ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία είχαν το 2014 χρέος κατά μέσο όρο 114,3% του ΑΕΠ, ενώ οι χώρες BRICS κατά μέσο όρο 33,2% του ΑΕΠ. Ιδιαίτερα η Ρωσία είχε μόλις 13,4% και η Κίνα 22,4% αντίστοιχα.! Σε απόλυτες τιμές το χρέος των ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία ήταν αρχές 2014 στα 44.620 δις δολ. ενώ των BRICS ήταν μόλις 5.251 δις δολ. Επίσης τα «συναλλαγματικά αποθέματα» των ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία ήταν το 2014 περί τα 2.880 εκατ. δολ., έναντι 5.615 εκατ. δολ. των BRICS, γεγονός που δείχνει την αξιοσημείωτη ισχύ τους. Ειδικότερα η Κίνα είχε 4.350 δις δολ. από τα υψηλότερα στον κόσμο, από τα οποία 1/3 σε αμερικάνικο νόμισμα. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος δανειστής των ΗΠΑ παράλληλα με την Ιαπωνία. Αν υποτεθεί ότι πωλούσε άμεσα μέρος των αμερικανικών ομολόγων οι συνέπειες στην αμερικανική οικονομία θα ήταν σοβαρές όπως σε ένα βαθμό και στην κινεζική που πραγματοποιεί εξαγωγές στις ΗΠΑ. Μια άλλη εξέλιξη που δείχνει το δυναμισμό των BRICS είναι η δημιουργία Αναπτυξιακής Τράπεζας και Αποθεματικού Ταμείου με κονδύλια 100 και 200 δις δολ. αντίστοιχα, ως αντίβαρο στην Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Παρ’ ότι το ύψος των κονδυλίων των δύο οργανισμών είναι σχετικά μικρά, ωστόσο δείχνουν την προοπτική αμφισβήτησης της ηγεμονίας των τριών παραδοσιακών καπιταλιστικών κέντρων.
Ελλάδα, αγορές δανειακού κεφαλαίου και η «ασθενής μνήμη»
Ένα ερώτημα εξαιρετικά σημαντικό για την Ελλάδα στην προοπτική μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, είναι αν έχει νόημα να μιλάει ο ΣΥΡΙΖΑ για πολυδιάστατη και ενεργητική εξωτερική πολιτική ισότιμης συνεργασίας με όλες τις χώρες ή θα πρέπει να δέχεται παθητικά τις συνέπειες των αποφάσεων των κυρίαρχων ελίτ Βρυξελών και Βερολίνου. Ιδιαίτερα στην περίπτωση αναζήτησης δανειακών κεφαλαίων, υπάρχουν όχι μόνο οι χώρες της ΕΕ και Βορείου Αμερικής, αλλά και «αγορές» σε άλλες περιοχές του κόσμου και ειδικότερα στις χώρες BRICS. Κατά συνέπεια τα εκβιαστικά διλήμματα που θέτουν διάφοροι «αναλυτές» και «παπαγαλάκια» του μνημονιακού τόξου «από πού τάχα θα βρούμε δανεικά» σε περίπτωση ακύρωσης Μνημονίου και αμφισβήτησης πληρωμής τοκοχρεολυσίων, είναι «προφάσεις εν αμαρτίες», διότι παραγνωρίζουν δύο βασικά στοιχεία. Πρώτον, οι «αγορές» δεν ελέγχονται από κάποιο ενιαίο κέντρο που καθορίζει τις επιλογές τους αλλά λειτουργούν ανταγωνιστικά με βάση το ιδιαίτερο συμφέρον τους. Δεύτερον οι αγορές έχουν «ασθενική μνήμη». Δηλαδή ακόμα κι αν μια χώρα αμφισβητήσει την πληρωμή χρέους, όπως η Αργεντινή, μετά από ομαλοποίηση της κατάστασης, ξανάρχονται να δανείσουν γιατί οι φορείς του δανειακού κεφαλαίου (εταιρίες και funds) εκτιμούν κυρίως τα ρίσκα και τις αποδόσεις. Αυτό ισχύει βασικά και για δάνεια σε διακρατικό επίπεδο, τα οποία παράλληλα λαμβάνουν υπ’ όψιν και άλλες πτυχές της εξωτερικής πολιτικής των χωρών.
Ρωσία, Τουρκία, Ελλάδα και πολυδιάστατη πολιτική
Η αμφισβήτηση προσφυγής σε δανεισμό από τις BRICS και ειδικότερα τη Ρωσία, τελευταία γίνεται προσπάθεια να δικαιολογηθεί με ότι η Ρωσία «βρίσκεται σε κρίση», «δεν μπορεί να τα φέρει βόλτα εμάς θα δανείσει», κά. Ανεξάρτητα από τις αιτίες της σημερινής κρίσης που βασικός παράγοντας είναι η μείωση των τιμών πετρελαίου (σε μεγάλο βαθμό «στημένη» από ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία), δε σημαίνει ότι δεν έχει περιθώρια δανεισμού και μάλιστα μικρών σχετικά ποσών σε περίπτωση που ζητούσε η Ελλάδα. Να θυμίσουμε ότι η Ρωσία διέγραψε πρόσφατα το 90% του δημόσιου χρέους της Κούβας (ύψους 35 δις δολάρια), ενώ τα συναλλαγματικά της αποθέματα ανέρχονται σε 419 δις δολάρια. Ωστόσο το κύριο που συζητάμε είναι αυτό που κάνει η επίσημη Ελλάδα. Αντί να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα της ανάπτυξης επωφελών σχέσεων με τη Ρωσία, ακυρώνει ακόμα και επιλογές που έγιναν πρόσφατο παρελθόν, όπως ο αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη και η συμμετοχή της στην επιβολή «εμπάργκο» στη Ρωσία (από ΕΕ και ΗΠΑ), ενώ τα «σπασμένα» από τα αντίμετρα του Πούτιν, να πληρώνουν οι έλληνες παραγωγοί ροδάκινων.
Ένα τελευταίο γεγονός που αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα, ευκαιρία την οποία αξιοποίησε η Τουρκία, είναι η απόφαση της Ρωσίας να ακυρώσει τα σχέδια για τον αγωγό φυσικού αερίου «SouthStream» προς ΕΕ (θα πέρναγε και από Ελλάδα) και να δημιουργήσει έναν άλλον, τον «BlueStream» 2, με δημιουργία διαμετακομιστικού σταθμού σε Τουρκία (Ανατολική Θράκη). Η ίδρυση σταθμού αποτελεί ιδανική ευκαιρία επέκτασης του αγωγού σε Ελλάδα και Βουλγαρία. Η Τουρκία άδραξε την ευκαιρία και αναβάθμισε τη θέση της ενεργειακά και γεωπολιτικά. Η Ελλάδα θα την αξιοποιήσει ή θα παραμείνει «πιστή» στις «τροϊκανές οδηγίες» και στις γεωπολιτικές επιδιώξεις των υπερεθνικών και υπερατλαντικών «αφεντικών» της; Αυτό είναι το κρίσιμο ζήτημα και αυτό προσπαθούν να συγκαλύψουν τα διάφορα «παπαγαλάκια» και «κωλοτούμπες» του κατεστημένου, με τον οχετό παραπληροφόρησης του ελληνικού λαού. Σε αυτό ακριβώς διαφέρει η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ όταν μιλάει για ενεργητική, πολυδιάστατη και φιλειρηνική πολιτική, ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας με όλες τις χώρες, ως σημαντικό στοιχείο πολιτικής προοδευτικής εξόδου της χώρας από την κρίση.
Με αφορμή την πρόσφατη κρίση στη Ρωσία, κυρίως λόγω της πτώσης των διεθνών τιμών πετρελαίου, ορισμένοι απολογητές του «μνημονιακού τόξου», βρήκαν την ευκαιρία να επιτεθούν στο ΣΥΡΙΖΑ αμφισβητώντας τη ρεαλιστικότητα της θέσης για ανάπτυξη οικονομικής συνεργασίας με όλες τις χώρες ιδιαίτερα τις χώρες BRICS (Βραζιλία-Ρωσία-Κίνα-Ινδία-Ν.Αφρική), στη βάση της ισοτιμίας και αμοιβαίου οφέλους. Για την εγχώρια οικονομική και κυβερνώσα ελίτ δεν χωράνε άλλες επιλογές πέρα από την πολιτική υποταγής στην τρόϊκα και στο νεοφιλελεύθερο οικοδόμημα της ευρωζώνης.
Ο δυναμισμός των BRICS
Η διεθνής καπιταλιστική κρίση επηρεάζει ασφαλώς όλες τις χώρες, μαζί τις «αναπτυγμένες» και «αναδυόμενες οικονομίες». Ωστόσο μεγαλύτερα προβλήματα αντιμετωπίζουν οι πρώτες, ιδιαίτερα της ευρωζώνης και λιγότερα οι χώρες BRICS. Ορισμένα στοιχεία είναι χαρακτηριστικά. Στο ζήτημα του δημόσιου χρέους, οι τρεις μεγάλες οικονομίες ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία είχαν το 2014 χρέος κατά μέσο όρο 114,3% του ΑΕΠ, ενώ οι χώρες BRICS κατά μέσο όρο 33,2% του ΑΕΠ. Ιδιαίτερα η Ρωσία είχε μόλις 13,4% και η Κίνα 22,4% αντίστοιχα.! Σε απόλυτες τιμές το χρέος των ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία ήταν αρχές 2014 στα 44.620 δις δολ. ενώ των BRICS ήταν μόλις 5.251 δις δολ. Επίσης τα «συναλλαγματικά αποθέματα» των ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία ήταν το 2014 περί τα 2.880 εκατ. δολ., έναντι 5.615 εκατ. δολ. των BRICS, γεγονός που δείχνει την αξιοσημείωτη ισχύ τους. Ειδικότερα η Κίνα είχε 4.350 δις δολ. από τα υψηλότερα στον κόσμο, από τα οποία 1/3 σε αμερικάνικο νόμισμα. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος δανειστής των ΗΠΑ παράλληλα με την Ιαπωνία. Αν υποτεθεί ότι πωλούσε άμεσα μέρος των αμερικανικών ομολόγων οι συνέπειες στην αμερικανική οικονομία θα ήταν σοβαρές όπως σε ένα βαθμό και στην κινεζική που πραγματοποιεί εξαγωγές στις ΗΠΑ. Μια άλλη εξέλιξη που δείχνει το δυναμισμό των BRICS είναι η δημιουργία Αναπτυξιακής Τράπεζας και Αποθεματικού Ταμείου με κονδύλια 100 και 200 δις δολ. αντίστοιχα, ως αντίβαρο στην Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Παρ’ ότι το ύψος των κονδυλίων των δύο οργανισμών είναι σχετικά μικρά, ωστόσο δείχνουν την προοπτική αμφισβήτησης της ηγεμονίας των τριών παραδοσιακών καπιταλιστικών κέντρων.
Ελλάδα, αγορές δανειακού κεφαλαίου και η «ασθενής μνήμη»
Ένα ερώτημα εξαιρετικά σημαντικό για την Ελλάδα στην προοπτική μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, είναι αν έχει νόημα να μιλάει ο ΣΥΡΙΖΑ για πολυδιάστατη και ενεργητική εξωτερική πολιτική ισότιμης συνεργασίας με όλες τις χώρες ή θα πρέπει να δέχεται παθητικά τις συνέπειες των αποφάσεων των κυρίαρχων ελίτ Βρυξελών και Βερολίνου. Ιδιαίτερα στην περίπτωση αναζήτησης δανειακών κεφαλαίων, υπάρχουν όχι μόνο οι χώρες της ΕΕ και Βορείου Αμερικής, αλλά και «αγορές» σε άλλες περιοχές του κόσμου και ειδικότερα στις χώρες BRICS. Κατά συνέπεια τα εκβιαστικά διλήμματα που θέτουν διάφοροι «αναλυτές» και «παπαγαλάκια» του μνημονιακού τόξου «από πού τάχα θα βρούμε δανεικά» σε περίπτωση ακύρωσης Μνημονίου και αμφισβήτησης πληρωμής τοκοχρεολυσίων, είναι «προφάσεις εν αμαρτίες», διότι παραγνωρίζουν δύο βασικά στοιχεία. Πρώτον, οι «αγορές» δεν ελέγχονται από κάποιο ενιαίο κέντρο που καθορίζει τις επιλογές τους αλλά λειτουργούν ανταγωνιστικά με βάση το ιδιαίτερο συμφέρον τους. Δεύτερον οι αγορές έχουν «ασθενική μνήμη». Δηλαδή ακόμα κι αν μια χώρα αμφισβητήσει την πληρωμή χρέους, όπως η Αργεντινή, μετά από ομαλοποίηση της κατάστασης, ξανάρχονται να δανείσουν γιατί οι φορείς του δανειακού κεφαλαίου (εταιρίες και funds) εκτιμούν κυρίως τα ρίσκα και τις αποδόσεις. Αυτό ισχύει βασικά και για δάνεια σε διακρατικό επίπεδο, τα οποία παράλληλα λαμβάνουν υπ’ όψιν και άλλες πτυχές της εξωτερικής πολιτικής των χωρών.
Ρωσία, Τουρκία, Ελλάδα και πολυδιάστατη πολιτική
Η αμφισβήτηση προσφυγής σε δανεισμό από τις BRICS και ειδικότερα τη Ρωσία, τελευταία γίνεται προσπάθεια να δικαιολογηθεί με ότι η Ρωσία «βρίσκεται σε κρίση», «δεν μπορεί να τα φέρει βόλτα εμάς θα δανείσει», κά. Ανεξάρτητα από τις αιτίες της σημερινής κρίσης που βασικός παράγοντας είναι η μείωση των τιμών πετρελαίου (σε μεγάλο βαθμό «στημένη» από ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία), δε σημαίνει ότι δεν έχει περιθώρια δανεισμού και μάλιστα μικρών σχετικά ποσών σε περίπτωση που ζητούσε η Ελλάδα. Να θυμίσουμε ότι η Ρωσία διέγραψε πρόσφατα το 90% του δημόσιου χρέους της Κούβας (ύψους 35 δις δολάρια), ενώ τα συναλλαγματικά της αποθέματα ανέρχονται σε 419 δις δολάρια. Ωστόσο το κύριο που συζητάμε είναι αυτό που κάνει η επίσημη Ελλάδα. Αντί να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα της ανάπτυξης επωφελών σχέσεων με τη Ρωσία, ακυρώνει ακόμα και επιλογές που έγιναν πρόσφατο παρελθόν, όπως ο αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη και η συμμετοχή της στην επιβολή «εμπάργκο» στη Ρωσία (από ΕΕ και ΗΠΑ), ενώ τα «σπασμένα» από τα αντίμετρα του Πούτιν, να πληρώνουν οι έλληνες παραγωγοί ροδάκινων.
Ένα τελευταίο γεγονός που αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα, ευκαιρία την οποία αξιοποίησε η Τουρκία, είναι η απόφαση της Ρωσίας να ακυρώσει τα σχέδια για τον αγωγό φυσικού αερίου «SouthStream» προς ΕΕ (θα πέρναγε και από Ελλάδα) και να δημιουργήσει έναν άλλον, τον «BlueStream» 2, με δημιουργία διαμετακομιστικού σταθμού σε Τουρκία (Ανατολική Θράκη). Η ίδρυση σταθμού αποτελεί ιδανική ευκαιρία επέκτασης του αγωγού σε Ελλάδα και Βουλγαρία. Η Τουρκία άδραξε την ευκαιρία και αναβάθμισε τη θέση της ενεργειακά και γεωπολιτικά. Η Ελλάδα θα την αξιοποιήσει ή θα παραμείνει «πιστή» στις «τροϊκανές οδηγίες» και στις γεωπολιτικές επιδιώξεις των υπερεθνικών και υπερατλαντικών «αφεντικών» της; Αυτό είναι το κρίσιμο ζήτημα και αυτό προσπαθούν να συγκαλύψουν τα διάφορα «παπαγαλάκια» και «κωλοτούμπες» του κατεστημένου, με τον οχετό παραπληροφόρησης του ελληνικού λαού. Σε αυτό ακριβώς διαφέρει η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ όταν μιλάει για ενεργητική, πολυδιάστατη και φιλειρηνική πολιτική, ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας με όλες τις χώρες, ως σημαντικό στοιχείο πολιτικής προοδευτικής εξόδου της χώρας από την κρίση.
