του Επαμεινώνδα Πανά,

σ. Καθηγητή Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ενδέχεται η ιστορία να μην επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο, όμως το να λησμονούμε τα τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος δεν συνιστά πράξη σωφροσύνης. Η συλλογική μνήμη στη χώρα μας θα πρέπει να έχει συγκρατήσει το πώς κατασπαταλήθηκαν τα διάφορα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα «πιράγχας» της Μεταπολίτευσης.

Έχει σημασία να αναφερθούμε περιεκτικά στην κατασπατάληση των Ευρωπαϊκών Κονδυλίων γιατί υπάρχει η πιθανότητα να επαναληφθεί και πάλι η κατασπατάληση του νέου πακέτου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας του 2021.

Ελπίζουμε ότι η κατασπατάληση των Ευρωπαϊκών Πόρων θα έχει αφήσει κάτι στην ελληνική συλλογική μνήμη,  άλλως θα δικαιωθεί ο Aldus Huxley που σημειώνει ότι «το μεγαλύτερο δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι οι άνθρωποι δεν αντλούν κανένα δίδαγμα από την ιστορία» (Θαυμαστός, καινούργιος κόσμος).

Κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης (1974-2021) παρατηρούσαμε να επαναλαμβάνονται συνεχώς τα ίδια λάθη και ακούγαμε τις ψεύτικες υποσχέσεις του πολιτικού συστήματος. Οι διαδικασίες ενός στρεβλού πολιτικού συστήματος είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια κοινωνία των συντεχνιών και του βολέματος.  Οι περισσότεροι Έλληνες έμαθαν να ζουν μια εξαίρετη ζωή αλλά με ξένα, δανεικά, χρήματα.

Και σήμερα οι Έλληνες αν θέλουν να εφαρμόζεται αυτή η λογική, τότε όλοι εμείς θα θυμόμαστε το παρόν ως την εποχή της αρχής της κατάρρευσης της Ελλάδας.

Για ιστορικούς λόγους – αφού και η ιστορία στο τέλος δεν θα χαριστεί σε κανέναν – οφείλουμε να θυμόμαστε τη ροή των διαφόρων προγραμμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση:

• Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), 1982-1988 2.576.000.000 ευρώ
• Πακέτο Ντελόρ, 1989-1993 7.193.241.000 ευρώ
• Πακέτο Σαντέρ, 1994 – 1999  13.980.000.000 ευρώ
• Γ΄Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000 – 2006  22.707.000.000 ευρώ
• Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Ανάπτυξης, 2007 – 2013  24.300.000.000 ευρώ
• Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης  2014 – 2020  70.756.241.000 ευρώ

Θεωρούμε ότι η Πολιτεία οφείλει να κάνει έναν απολογισμό με κάθε λεπτομέρεια και να πληροφορήσει τον ελληνικό λαό πόσα από αυτά τα χρήματα επενδύθηκαν σε αναπτυξιακά έργα. Γιατί, είναι γνωστό ότι η χώρα παρά την επιχορήγηση τόσων  δις ευρώ δεν κατάφερε να αναπτύξει ένα παραγωγικό υπόδειγμα, αλλά μόνο ένα καταναλωτικό υπόδειγμα, του οποίου οι δομές αναπαράγουν τις αιτίες της διαφθοράς.

Πού πήγαν λοιπόν όλα αυτά τα χρήματα;  Στην Ελβετία;  Οι Έλληνες γνωρίζουν τόσο καλά την Ελβετία που μπορούν να αναδειχθούν οι πρωταθλητές του «Ελβετικού τραπεζικού τουρισμού». Δεν νομίζω όμως να ενέπνευσαν οι Έλληνες τον Ναζίμ Χικμέτ που στο ποίημά του «Περνώντας από την Ελβετία» γράφει:

Το ξέρεις τριαντάφυλλό μου την Ελβετία τη λένε μουγγό

Χρηματοκιβώτιο, το χρηματοκιβώτιο των περιουσιών που

φυγαδεύονται από αλλού, από κάπου

….

Γιατί τα έγραψα τούτα όλα για την Ελβετία;

Ίσως γιατί ζήλεψα τον μικρό κήπο στη μέση της ματωμένης ερήμου.

Τα λουλούδια αυτού του μικρού κήπου δεν ποτίστηκαν άραγε;

Με το αίμα μας που κυλάει στη μέση της ερήμου;

Και μέσα στην ήσυχη και χιονισμένη ελβετική νύχτα

δεν λάμπουν τα άστρα

πλυμμένα με τα δάκρυά μας.

Πού οφείλεται λοιπόν η κακοδιαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων στη χώρα μας; Η διαχείριση αυτών των πόρων χωρίς διαφάνεια, χωρίς συνεχείς ελέγχους και χωρίς συγκεκριμένο οικονομικό προσανατολισμό οδηγεί σε  προχειρότητα, σε πελατειακό αλισβερίσι, ενώ μεγιστοποιεί τη διαφθορά και την εξάρτηση.

Βέβαια, μας πληροφορεί ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΕΣΠΑ, Ε. Ευσταθόπουλος ότι:

«… Ο σχεδιασμός της υλοποίησης των προγραμμάτων ακολουθούσε την «λογική του ποτιστηρίου». Σύμφωνα με τη λογική του ποτιστηρίου όλοι θα έπρεπε να πάρουν κάτι ώστε να μην είναι δυσαρεστημένοι απέναντι στην εκάστοτε κυβέρνηση.

Δηλαδή, ο Γενικός Γραμματέας μας αποκαλύπτει μια συντεχνιακή νοοτροπία που έβλαπτε τη χώρα αφού ουσιαστικά η λογική του ποτιστηρίου αναδεικνύει την λογική «των λαμογίων», μια κρυφή αιτία της αύξησης του δημοσίου χρέους.

Εξάλλου, όλοι μας θυμόμαστε την πονηρή δήλωση – χωρίς τύψεις, από του Βήματος της Βουλής (2010) του τότε Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης, Θ. Πάγκαλου: «Η απάντηση εις την κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας “Πώς τα φάγατε τα λεφτά;”, που μας ρωτάει ο κόσμος, είναι αυτή: Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί. Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής».

Επειδή, μιλάμε για την περίπτωση του «Όλοι μαζί τα φάγαμε» θα πρέπει να θυμηθούμε ότι:

• Το σκάνδαλο της Siemens, σύμφωνα με το πόρισμα της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής, επέφερε ζημιά στο Ελληνικό Δημόσιο τουλάχιστον 2 δις ευρώ με μεγάλο πρωταγωνιστή τον κ. Τσουκάτο.  Αποτέλεσμα; Οι υπεύθυνοι κρίθηκαν ως αθώοι και τελικά την ζημιά την πλήρωσαν οι Έλληνες.
• Το άλλο μεγάλο σκάνδαλο αφορά στις μίζες των εξοπλιστικών με άλλον μεγάλο παίκτη τον τότε Υπουργό Τσοχατζόπουλο, ο οποίος πέρασε και την πόρτα των φυλακών του Κορυδαλλού.
• Να μην αναφερθούμε στα μεγάλα έργα, ή ακόμη και στο σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου, όπου χάθηκαν 140 δις ευρώ από τις οικονομίες των νοικοκυριών για να περάσουν στις τσέπες των επιτηδείων του πολιτικού συστήματος.

Ο κατάλογος είναι μακρύς. Θρίαμβος της διαφθοράς και της διαπλοκής. Η λογοδοσία είναι γενικά αδύναμη και απούσα.

Η διαφθορά είναι μια αντικοινωνική συμπεριφορά και μάλιστα η πολιτική διαφθορά που σχετίζεται με την πολιτική εξουσία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο εξειδικεύονται οι προτεραιότητες και λαμβάνονται οι σχετικές αποφάσεις.

Ως εκ τούτου αυξημένα επίπεδα διαφθοράς υπονομεύουν την κοινωνική εμπιστοσύνη. Έτσι, χώρες που εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής εμπιστοσύνης μπορούν να ελέγξουν τη διαφθορά.

Επίσης, η διαφθορά ενδέχεται να επιδεινώνει την ευθραυστότητα των κρατών, οπότε κράτη με υψηλό επίπεδο διαφθοράς ενδέχεται να επιδεινώνουν το επίπεδο ευθραυστότητας των κρατών.

Η αιτιολογία της κρίσης του χρέους είναι περίπλοκη. Η ανίχνευση της δημιουργίας του χρέους έχει ως αφετηρία τη μεταπολίτευση. Η Μεταπολίτευση οδήγησε τη χώρα μας στο σημερινό αδιέξοδο του χρέους. Το χρέος που δημιουργήθηκε λόγω της κατασπατάλησης όλων αυτών των χρημάτων δείχνει ότι η πολιτική διαφθορά ήταν η κινητήριος δύναμη της Μεταπολίτευσης και η γεννήτρια όλων των σημερινών μας προβλημάτων. Στην πράξη το πολιτικό αλισβερίσι «έκλεβε» σημαντικούς πόρους από τα νοσοκομεία μας, από τα Κέντρα Υγείας, από τα Σχολεία μας, από τα Πανεπιστήμιά μας, από την Εθνική μας Άμυνα.

Η διαφθορά των κυβερνήσεων έχει επηρεάσει την εμπιστοσύνη των Ελλήνων προς τους θεσμούς και συνάμα έχει αλλάξει τον τρόπο που οι Έλληνες πολίτες αντιμετωπίζουν με καχυποψία τις κυβερνήσεις, τα ΜΜΕ και την οικονομική ελίτ.

Ασφαλώς όλοι έχουμε πολλά να μάθουμε από την Πανδημία. Όμως δεν πρέπει να επιτρέψουμε στη διαφθορά, στις συντεχνίες, στην κομματοκρατία, να υποθηκεύσουν και άλλο το μέλλον της χώρας.

Η φιλοσοφία του νέου πακέτου της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ελλάδα 2.0 Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» δομείται πάνω στην έννοια της Ανθεκτικότητας.

Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ για το 2021, το 45,6% των ελληνικών νοικοκυριών προσφεύγει για την επιβίωσή του σε πιστωτικές κάρτες και σε δάνεια από συγγενείς και φίλους. Επίσης, σε κίνδυνο φτώχειας βρίσκονται 697.590 νοικοκυριά, σε σύνολο 4.115.678  νοικοκυριών των οποίων τα μέλη  φτάνουν σε 1.861.963 άτομα, στο σύνολο των 10.514.769.

Ποιες λοιπόν είναι οι επιπτώσεις της διαφθοράς στην Ανθεκτικότητα των φτωχών νοικοκυριών;

Η διαφθορά δεν επιδεινώνει μόνο την ανθεκτικότητα των φτωχών ελληνικών νοικοκυριών, αλλά και την ίδια την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Αυτό είναι λυπηρό συμπέρασμα, αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα: Παρατεταμένη θα είναι η περίοδος της φτώχειας και του χρέους στη χώρα μας.

Συνεπώς, αν θέλουμε το νέο πακέτο χρημάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα – Ελλάδα 2.0 –  να πιάσει τόπο σε κάποιο βαθμό θα πρέπει να μην κυριαρχήσει πάλι η απληστία, η συντεχνία, η διαφθορά και ο νόμος Αρσένη.

Ο Γεράσιμος Αρσένης (1931 – 2016), γνωστός και ως «Τσάρος» της ελληνικής οικονομίας επί Ανδρέα Παπανδρέου, σε μια από τις ομιλίες του (8/11/2013) ως Προέδρου του ΙΝΕΡΠΟΣΤ στο συνέδριο του Levy Economics Institute, είχε περιγράψει με λιτή αφήγηση γιατί δεν επιτυγχάνουν στη χώρα μας οι όποιες αναπτυξιακές προσπάθειες.

Από αυτή την ενδιαφέρουσα ομιλία του Γ. Αρσένη σημειώνουμε την θαρραλέα του επισήμανση:

«Οι αναπτυξιακές προσπάθειες στη χώρα μας προσκρούουν στην επικυριαρχία ενός κυκλώματος εξουσίας και επιρροής από άτομα του πολιτικού συστήματος, των τραπεζών, των επιχειρήσεων και των ΜΜΕ.

Το κύκλωμα αυτό ανασυγκροτείται και αλλάζει σύνθεση ανάλογα με τις συνθήκες, αλλά, διαχρονικά, διατηρεί το βασικό του χαρακτηριστικό, ότι παρεμβαίνει ενεργά στη διαμόρφωση της δημόσιας πολιτικής – και σε τραπεζικές λειτουργίες – με στόχο την άντληση ιδιωτικών ωφελειών.

Στην πραγματικότητα, πρόκειται περί μηχανισμού υπεξαίρεσης κοινωνικών πόρων μέσα από τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος».

Πιθανόν και σήμερα να αγνοούνται αυτές οι αποκαλύψεις ενώ την ίδια στιγμή καλλιεργείται από τα συστημικά κυρίαρχα ΜΜΕ του «κυκλώματος» η νέα μεγάλη ιδέα της πράσινης ανάπτυξης και των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Η ανθεκτικότητα  συνδέεται με την έννοια των μεταρρυθμίσεων, με τη διατήρηση του κοινωνικού ιστού, αλλά και με την εκμηδένιση της πολιτικής διαφθοράς.

Έστω και με ελάχιστες ατέλειες του νέου πακέτου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας – Ελλάδα 2.0 – το στοίχημα της μη οικονομικής και γεωπολιτικής κατάρρευσης της Ελλάδας παίζεται πολύ πιο δύσκολα από ότι στο παρελθόν. Ωστόσο, ακόμα και με μηδενική διαφθορά και με σωστή κατά το δυνατόν αξιοποίηση του συγκεκριμένου πακέτου, οι κρίσεις φτώχειας, χρέους, ανεργίας, φυγής των νέων, θα εξακολουθούν να υφίστανται.