Επιμέλεια: Κλεοπάτρα Ζουμπουρλή, Μορ. Βιολόγος, medlabnews.gr iatrikanea

Το κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα αποτελεί μία σπάνια αλλά επιθετική μορφή καρκίνου που αναπτύσσεται στο τοίχωμα των πνευμόνων και κατά κανόνα προκαλείται από την έκθεση σε αμίαντο.

Ο αμίαντος είναι μια φυσική ουσία που αποτελείται από ισχυρές ίνες, οι οποίες αντιστέκονται στη θερμότητα και σε χημικές ουσίες. Λόγω των χαρακτηριστικών αυτών ο αμίαντος έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως σαν υλικό απομόνωσης, στην οικοδομική βιομηχανία, σε μηχανικές κατασκευές, στα αυτοκίνητα, στα φρένα κ.α.

Ωστόσο ο αμίαντος αποτελεί μια σοβαρή απειλή για την ανθρώπινη ζωή και έχει απασχολήσει έντονα την ιατρική κοινότητα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου. Εξαιρετικά μεγάλη έκθεση σε αμίαντο είχαν οι διασωθέντες αλλά και οι διασώστες που βρέθηκαν στην καταστροφή των δίδυμων πύργων στην Νέα Υόρκη. Αμίαντος επίσης έχει βρεθεί σε καλλυντικά και σε παιδικές πούδρες με βάση το ταλκ. Στην Ελλάδα ήρθε στην επιφάνεια ως σοβαρό θέμα υγείας μετά από μεγάλες πυρκαγιές, όπως ήταν η φωτιά που κατέστρεψε το Μάτι, καθώς η καύση των υλικών που βρίσκονται στα κτήρια απελευθέρωσαν στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες σκόνης αμιάντου. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια το Ελληνικό Δημόσιο μετά από αγωγές αποζημίωσε τις οικογένειες απόστρατων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού που εκτέθηκαν κατά τη θητεία τους σε αμίαντο χωρίς προφυλάξεις, και δεκαετίες μετά νόσησαν από μη ιάσιμο καρκίνο.

Η σύνδεση του αμίαντου με το κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα παρατηρήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 50’ από τον Chris Wagner ο οποίος ήταν Ουαλός παθολογοανατόμος και εργαζόταν ως γιατρός στη Νότιο Αφρική. Μέσα στα καθήκοντά του ήταν και οι νεκροτομές. Παρατήρησε ότι οι εργάτες των ορυχείων αμιάντου πέθαιναν από έναν καρκίνο του υπεζωκότα που ονομαζόταν μεσοθηλίωμα. Δημοσίευσε τα ευρήματά του στο 1960 στο περιοδικό British Journal of Industrial Medicine και ήταν ο πρώτος που σαφώς απέδειξε τη σχέση του αμίαντου με αυτόν τον καρκίνο ανοίγοντας μία νέα εποχή στην εργασιακή και περιβαλλοντολογική ιατρική.

Η άμεση και πρώτη επαφή με τον αμίαντο δεν προκαλεί εμφανή σημεία ασθένειας. Ωστόσο η έκθεση σε αμίαντο μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση προβλημάτων υγείας, καθώς οι ίνες του αμίαντου που υπάρχουν στον αέρα μπορεί να εισέλθουν στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος. Ο αμίαντος γίνεται κίνδυνος για την υγεία όταν εισπνέονται υψηλές συγκεντρώσεις ινών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα άτομα τα οποία εργάζονται καθημερινά με τον αμίαντο και εκτίθενται σ' αυτόν συνεχώς μπορούν να υποστούν σοβαρές βλάβες στην υγεία τους. Μία από τις πιο σοβαρές ασθένειες που προκαλεί ο αμίαντος είναι το κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα.

Κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα

Το μεσοθηλίωμα είναι ένας πολύ κακοήθης όγκος. Η διάγνωση της νόσου γίνεται συνήθως με καθυστέρηση, με συνέπεια οι περισσότεροι ασθενείς να εμφανίζουν προχωρημένη ή μεταστατική νόσο και να έχουν γενικά πτωχή πρόγνωση. Συγκεκριμένα, η διάμεση επιβίωση των ασθενών με προχωρημένο ή μεταστατικό κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα που δεν έχουν λάβει προηγούμενη θεραπεία, ανέρχεται σε 12 έως 14 μήνες, ενώ το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης είναι περίπου 10%.

Ο ακριβής μηχανισμός της ασθένειας παραμένει άγνωστος, καθώς επίσης και τα αίτια αυτής. Η μόνη γνωστή αιτία του μεσοθηλιώματος είναι η έκθεση του ατόμου σε ίνες αμιάντου.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και πολύ περιορισμένη εισπνοή αρκεί για να προκαλέσει καρκίνο. Έτσι και το τρύπημα με ένα τρυπάνι μιας πλάκας αμιάντου και εισπνοή της σκόνης ή το πριόνισμα μιας πλάκας αμιαντοτσιμέντου, είναι δυνατόν να αποδειχθούν καρκινογόνα.

Συμπτώματα

Συνήθως, τα συμπτώματα της νόσου αναπτύσσονται ακόμα και 20 έως 50 χρόνια μετά την αρχική έκθεση στον αμίαντο και εμφανίζονται όταν οι όγκοι εξαπλώνονται, μεγαλώνουν και πιέζουν το θωρακικό τοίχωμα. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες των ασθενών να επωφεληθούν από περισσότερες επιλογές θεραπείας. Επειδή τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά άλλων, κοινών ασθενειών, μια αρχική εσφαλμένη διάγνωση είναι συχνή. Είναι σημαντικό ο ασθενής να γνωρίζει το ιστορικό έκθεσης στον αμίαντο και να το συζητήσει με το γιατρό του το συντομότερο δυνατό.

Τα συμπτώματα του κακοήθους μεσοθηλιώματος του υπεζωκότα περιλαμβάνουν:

• Πόνο στο στήθος
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Ξηρό βήχα
• Κόπωση
• Βραχνάδα
• Δυσκολία στην κατάποση
• Ανεξήγητη απώλεια βάρους
• Πυρετό
• Μυϊκή αδυναμία
• Οίδημα στο πρόσωπο και στα χέρια

Όταν τα συμπτώματα εντοπίζονται και αντιμετωπίζονται γρήγορα, οι ασθενείς μπορεί να ωφεληθούν από υψηλότερη ποιότητα ζωής και βελτιωμένο προσδόκιμο ζωής. Ο έλεγχος των συμπτωμάτων αποτελεί ζωτικό σημείο της αντιμετώπισης της νόσου.

Διάγνωση

Ανάλογα με τα συμπτώματα του ασθενούς, ο γιατρός θα συστήσει διάφορες εξετάσεις όπως αξονική ή μαγνητική τομογραφία θώρακος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι απεικονιστικές εξετάσεις για άλλη ασθένεια μπορεί να αποκαλύψουν την ύπαρξη μεσοθηλιώματος. Σε άλλες περιπτώσεις, ένα γνωστό ιστορικό έκθεσης στον αμίαντο μπορεί να οδηγήσει στην απόφαση λήψης ιστού για βιοψία.

Δεν υπάρχει σαφές πρωτόκολο για τη διάγνωση του καρκίνου μεσοθηλιώματος του υπεζωκότα για κάθε ασθενή. Η παροχή του πλήρους ιστορικού εργασίας του ασθενή στον γιατρό είναι απαραίτητη για τη διαγνωστική διαδικασία. Ο γιατρός είναι πολύ δύσκολο να υποψιαστεί την ασθένεια εκτός και αν ο ασθενής αναφέρει τη φύση της εργασίας του όπου μπορεί να έχει συμβεί έκθεση σε αμίαντο.

Θεραπεία

Το κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα αντιμετωπίζεται με συμβατικές θεραπείες όπως η χειρουργική επέμβαση, η χημειοθεραπεία και η ακτινοβολία. Νέες θεραπείες για τον καρκίνο, συμπεριλαμβανομένης της ανοσοθεραπείας, είναι επίσης διαθέσιμες για ορισμένους ασθενείς. Αν και δεν είναι κάθε ασθενής κατάλληλος για κάθε τύπο θεραπείας της νόσου, οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να επωφεληθούν από την παρηγορητική φροντίδα που βοηθά στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Νέες θεραπείες

Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι η φαρμακευτική εταιρεία Bristol Myers Squibb έλαβε έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον συνδυασμό nivolumab με ipilimumab για την πρώτης γραμμής θεραπεία ενηλίκων ασθενών με ανεγχείρητο κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα. Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βασίζεται σε αποτελέσματα από τη μελέτη CheckMate -743, την πρώτη και μοναδική θετική μελέτη Φάσης 3 που αφορά ανοσοθεραπεία ως πρώτης γραμμής θεραπεία κακοήθους μεσοθηλιώματος του υπεζωκότα. Η μελέτη πέτυχε το πρωτεύον καταληκτικό σημείο, καταδεικνύοντας μεγαλύτερη συνολική επιβίωση (OS) με τον συνδυασμό nivolumab με ipilimumab έναντι χημειοθεραπείας (πεμετρεξίδη και σισπλατίνη ή καρβοπλατίνη) στο σύνολο των τυχαιοποιημένων ασθενών. Επιπρόσθετα, το προφίλ ασφάλειας για τον συνδυασμό nivolumab με ipilimumab ως πρώτης γραμμής θεραπεία του κακοήθους μεσοθηλιώματος του υπεζωκότα ήταν διαχειρίσιμο, βάσει των καθιερωμένων πρωτοκόλλων διαχείρισης ανεπιθύμητων ενεργειών. Επίσης, το προφίλ ασφάλειας ήταν αντίστοιχο με εκείνο που έχει αναφερθεί σε προηγούμενες μελέτες του εν λόγω συνδυασμού σε άλλους τύπους όγκων.

«Ύστερα από πολλά χρόνια μικρής προόδου στη θεραπεία του κακοήθους μεσοθηλιώματος του υπεζωκότα, διαπιστώνουμε σημαντικό κλινικό όφελος για τους ασθενείς που έλαβαν τον συνδυασμό nivolumab με ipilimumab στο πλαίσιο της μελέτης CheckMate -743», δήλωσε ο Paul Baas, M.D., Ph.D., Τμήμα Ογκολογίας Θώρακα, Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Ολλανδίας και Πανεπιστήμιο του Λάιντεν. «Με την έγκριση του συγκεκριμένου συνδυασμού διπλού ανοσοαποκλεισμού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι ασθενείς και οι γιατροί θα έχουν πλέον στη διάθεσή τους μία νέα θεραπευτική επιλογή, η οποία έχει δείξει σημαντική βελτίωση της επιβίωσης και επιτρέπει πλέον την καλύτερη διαχείριση της ανθεκτικής αυτής νόσου».

Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιτρέπει τη χρήση του συνδυασμού nivolumab με ipilimumab ως πρώτης γραμμής θεραπεία για το ανεγχείρητο κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα στα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και στην Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία. Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο συνδυασμός έχει λάβει έγκριση σε έξι χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ πρόσθετες αιτήσεις για έγκριση βρίσκονται υπό αξιολόγηση από ρυθμιστικές αρχές παγκοσμίως.

 

«Η έγκριση του συνδυασμού nivolumab με ipilimumab από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελεί ένα κρίσιμης σημασίας βήμα για την αντιμετώπιση των ακάλυπτων αναγκών των ασθενών με κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα. Στη μελέτη CheckMate -743, ο εν λόγω συνδυασμός διπλού ανοσοαποκλεισμού έδειξε κλινικά ουσιαστική βελτίωση της επιβίωσης έναντι της καθιερωμένης θεραπείας, με 41% των ασθενών που έλαβαν τον συνδυασμό nivolumab με ipilimumab να παραμένουν εν ζωή στα δύο έτη, σε σύγκριση με μόλις 27% των ασθενών που έλαβαν χημειοθεραπεία», δήλωσε ο Abderrahim Oukessou, M.D., Αντιπρόεδρος, επικεφαλής του τμήματος ανάπτυξης καρκίνου του θώρακα της Bristol Myers Squibb. «Θέλουμε να ευχαριστήσουμε τους ασθενείς και τους ερευνητές που συμμετείχαν στη μελέτη CheckMate -743, η συμβολή των οποίων ήταν απαραίτητη για να προσφέρουμε την πρώτη ανοσοθεραπευτική επιλογή για τη συγκεκριμένη νόσο σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση».

Πηγή: medlabnews.gr iatrikanea 

Από :// antigoldgr /

Καταγγελία που απεστάλη σήμερα 16/7 στις αρμόδιες για την αδειοδότηση της Ελληνικός Χρυσός υπηρεσίες του ΥΠΕΝ. Σε μορφή pdf εδώ.

https://i2.wp.com/antigoldgr.org/wp-content/uploads/2018/07/mining_software_2_1.jpg?resize=300%2C117&ssl=1 300w, https://i2.wp.com/antigoldgr.org/wp-content/uploads/2018/07/mining_software_2_1.jpg?resize=768%2C299&ssl=1 768w, https://i2.wp.com/antigoldgr.org/wp-content/uploads/2018/07/mining_software_2_1.jpg?resize=640%2C249&ssl=1 640w, https://i2.wp.com/antigoldgr.org/wp-content/uploads/2018/07/mining_software_2_1.jpg?resize=681%2C265&ssl=1 681w, https://i2.wp.com/antigoldgr.org/wp-content/uploads/2018/07/mining_software_2_1.jpg?w=1068&ssl=1 1068w" sizes="(max-width: 640px) 100vw, 640px" width="640" height="249">Η παρούσα καταγγελία αναφέρεται σε ένα σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Αφορά τη διαπίστωση από το αρμόδιο ΙΓΜΕ ότι στο κοίτασμα “Σκουριές” (μετάλλευμα + στείρα) το οποίο επιδιώκει να εκμεταλλευτεί η Ελληνικός Χρυσός, υπάρχει αδιαμφισβήτητα ινώδης αμίαντος, το θεωρούμενο ως το πλέον καρκινογόνο ορυκτό σωματιδιακό υλικό (καρκινογόνο κατηγορίας Α).

Η εταιρεία προσπάθησε να αποκρύψει και να υποβαθμίσει το ζήτημα αλλά η δημόσια συζήτηση άνοιξε με την πρώτη σχετική καταγγελία του “Παρατηρητηρίου” στις 22.10.2014. Επανερχόμαστε σήμερα με μια προσεγγιστική εκτίμηση του κινδύνου από την παρουσία στις Σκουριές όχι μόνο του αμιάντου αλλά και του – επίσης ισχυρά καρκινογόνου – λεπτοδιαμερισμένου χαλαζία, αποκλειστικά με βάση δεδομένα από την ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός και με κάποιες παραδοχές που είναι όλες ευνοϊκές για την εταιρεία. Στόχος είναι η συντηρητικότερη δυνατή εκτίμηση του σχετικού κινδύνου, ώστε να μην υπάρξει το οποιοδήποτε περιθώριο κατηγορίας για δήθεν μη ρεαλιστική ανάλυση και αβάσιμη από μέρους μας κινδυνολογία.

Ακόμα και έτσι, ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία από την εννεαετή λειτουργία του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών από όπου θα εκφεύγουν καθημερινά σημαντικές ποσότητες επικίνδυνων καρκινογόνων σωματιδιακών ρύπων, κρίνεται ως εξαιρετικά σημαντικός – όχι μόνο για τους εργαζόμενους στο μεταλλείο αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Σημειωτέον δε ότι το σύστημα παρακολούθησης της αέριας ρύπανσης που έχει εγκαταστήσει η εταιρεία δεν έχει τη δυνατότητα της αναγνώρισης των εξαιρετικά επικίνδυνων ινών αμιάντου και των μικροκόκκων χαλαζία που περιλαμβάνονται στην εκλυόμενη σκόνη. Και η ευρύτερη περιοχή, μόνιμοι κάτοικοι, επαγγελματίες, ξενοδόχοι, τουρίστες, τοπική Αυτοδιοίκηση – έχει δικαίωμα να τα γνωρίζει όλα αυτά. Και να λάβει τις αποφάσεις της και τα μέτρα της.

1. ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ

H παρουσία του επικίνδυνου ορυκτού (τρεμολίτη-ακτινόλιθου) στο κοίτασμα των Σκουριών αναφέρεται και από την ίδια την Ελληνικός Χρυσός στη Μελέτη της Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του 2010, χωρίς όμως να αναγνωρίζεται ως “αμίαντος” και να αξιολογείται ως δυνητικός κίνδυνος για την υγεία των εργαζομένων και του γενικού πληθυσμού. Όταν, τρία χρόνια αργότερα, το πρόβλημα εντοπίστηκε από την αρμόδια για την τεχνική αδειοδότηση υπηρεσία του ΥΠΕΝ, η Ελληνικός Χρυσός προσπάθησε μέσω μιας κατά παραγγελία της ιδιωτικής γνωμάτευσης να αμφισβητήσει τόσο την παρουσία του αμιάντου στο μετάλλευμα όσο και την επικινδυνότητα της εκεί παρουσίας του. Η παρέμβαση και εξέταση δειγμάτων από τα στείρα και το μετάλλευμα από το ΙΓΜΕ έγινε ύστερα από εντολή του Υπουργείου Περιβάλλοντος το 2016. Και βέβαια, η γνωμάτευση του ΙΓΜΕ επιβεβαίωσε την ορθότητα των πρώτων συμπερασμάτων της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου: την παρουσία δηλαδή ινώδους και δυνητικά καρκινογόνου αμιάντου.

Δεν είναι ο αμίαντος όμως το μόνο διαπιστωμένα καρκινογόνο υλικό στο κοίτασμα των Σκουριών. Είναι και ένα άλλο ορυκτό είδος που σε λεπτό διαμερισμό (όταν καταστεί σκόνη εισπνεύσιμη δηλαδή) είναι εξίσου καρκινογόνο με τον αμίαντο (επίσης κατηγορίας Α), προκαλώντας στα προκαρκινικά στάδια τη γνωστή σιλίκωση. Και αυτό είναι ο χαλαζίας (crystalline silica). Την παρουσία βέβαια του χαλαζία, σε σημαντικότατες μάλιστα ποσότητες, τόσο στα στείρα όσο και στο μετάλλευμα των Σκουριών, δεν διανοήθηκε ποτέ να αμφισβητήσει η Ελληνικός Χρυσός (κάτι τέτοιο θα ακουγόταν ως χοντρό αστείο άλλωστε σε όποιους έχουν έστω και στοιχειώδεις γνώσεις της ορυκτολογικής σύστασης των υλικών του κοιτάσματος Σκουριών).

Με τα παραπάνω αδιαμφισβήτητα δεδομένα γεννάται το ερώτημα: πόσο επικίνδυνοι για τη δημόσια υγεία της ευρύτερης περιοχής θα είναι οι τελικά διαφεύγοντες στην ατμόσφαιρα σωματιδιακοί ρύποι από τις αδιάλειπτες, μέρα και νύχτα, και για πάνω από μια δεκαετία εξορυκτικές δραστηριότητες στο ανοικτό όρυγμα των Σκουριών; Που εκτός των μηχανικών εξορύξεων, των φορτώσεων και της συνεχούς διακίνησης υλικών, θα συμπεριλαμβάνουν και τακτικότατες, καθημερινές ισχυρές εκρήξεις;

2. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Η στάθμιση ενός τέτοιου κινδύνου εξαρτάται:

α) από την εκτιμώμενη ποσότητα των σωματιδιακών ρύπων που σε ημερήσια, ετήσια, ή συνολικά σε όλη τη διάρκεια ζωής του ανοικτού ορύγματος θα εκφεύγουν (ή θα έχουν αθροιστικά εκφύγει) πέραν των ορίων του,

β) από την ποσοτική συμμετοχή σε αυτούς τους σωματιδιακούς ρύπους των δύο καρκινογόνων υλικών (αμιάντου και εισπνεύσιμου χαλαζία),

γ) από το βαθμό και το ρυθμό αραίωσης του σωματιδιακού νέφους κατά την πορεία του,

δ) από τις κατά περίπτωση επικρατούσες μετεωρολογικές συνθήκες (άνεμος βροχή),

ε) από τον προσδιορισμό της ευρύτερης περιοχής διασποράς της σκόνης

στ) από τα όρια ασφαλείας σε ό,τι αφορά την έκθεση στους παραπάνω σωματιδιακούς καρκινογόνους παράγοντες.

Εννοείται πως είναι πολύ δύσκολη η ποσοτικοποίηση όσων από τους παραπάνω παράγοντες είναι ευμετάβλητοι. Μόνο προσεγγιστικές εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν. Με αφετηρίες αφενός μεν τον ολικό όγκο των προς εξόρυξη υλικών στο σύνολο της ζωής του ανοικτού ορύγματος (τρία χρόνια προπαρασκευής του και εννέα χρόνια κανονικής λειτουργίας του) , αφετέρου δε τις περιεκτικότητες των δύο αυτών καρκινογόνων ουσιών στα υλικά αυτά. Με τη λογική επιπρόσθετα υπόθεση πως η παραγόμενη και εκλυόμενη σκόνη στο/από το ανοικτό όρυγμα των Σκουριών θα έχει μια περιεκτικότητα στους δύο ορυκτούς καρκινογόνους παράγοντες όχι πολύ διαφορετική από την περιεκτικότητά τους στα υλικά που θα εξορύσσονται.

Μετά τη συμπλήρωση των τριών προπαρασκευαστικών χρόνων και μόνο κατά τη διάρκεια της κύριας λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος (έτη 3 έως 11) θα εξορυχθούν 102.940.386 τόνοι υλικού, από τους οποίους οι 20.453.000 τόνοι με μηχανική απόσπαση και οι 82.487.000 τόνοι με χρήση εκρηκτικών. Δηλαδή, κατά τα 9 έτη κύριας λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος τα ¾ του υλικού θα εξορυχθούν με χρήση εκρηκτικών.

Κατά τη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός η παραγωγή σκόνης στο ανοικτό όρυγμα θα φτάνει μέχρι και 2.162 τόνους ανά ώρα. Οι καθημερινές εκρήξεις θα πρέπει να είναι η κύρια πηγή παραγωγής σκόνης, με σημαντικό μέρος της (κυρίως την πιο λεπτομερή) να ανέρχεται ψηλά και να εκφεύγει πέρα από τα όρια του ανοικτού ορύγματος. Κάνουμε στη συνέχεια μια λογική από μέρους μας εκτίμηση -κατά παραχώρηση δε προς την εταιρεία- ότι στη ΜΠΕ της υπεισήλθε ένα λάθος και ότι οι 2.162 τόνοι σκόνης δεν μπορεί να είναι η συνεχώς όλο το 24ωρο μέση ανα ώρα παραγωγή σκόνης, αλλά μάλλον η υπολογιζόμενη κατά το χρόνο όπου αυτή μεγιστοποιείται. Δηλαδή κατά τις μία ή δύο ανά 24ωρο εξορυκτικές εκρήξεις. Και με μία ακόμα παραχώρηση προς την εταιρεία και τα αναγραφόμενα στη ΜΠΕ της, όπου προβλέπονται και δύο εκρήξεις ανά ημέρα, θα υποθέσουμε επί πλέον ότι σε κανένα στάδιο δεν θα υπάρξουν παραπάνω από μία τέτοιες. Και ακόμα, πάλι κατά μεγάλη παραχώρηση προς την εταιρεία, ότι στο ενδιάμεσο μεταξύ εκρήξεων διάστημα η παραγόμενη στο όρυγμα σκόνη θα είναι μηδενική (κάτι που ασφαλέστατα δεν θα ισχύει στην πραγματικότητα).

Αποδεχόμαστε λοιπόν κατά παραχώρηση το ευνοϊκότερο δυνατό για την εταιρεία σενάριο: πως τελικά οι 2.162 τόνοι αντιπροσωπεύουν όχι την μέση ανά ώρα, αλλά την συνολική ανά ημέρα παραγωγή σκόνης στο ανοικτό όρυγμα.

Θα θεωρήσουμε ακόμα –και πάλι πολύ συντηρητικά και υπέρ της εταιρείας– ότι μόνο το ένα εκατοστό αυτής της μέσης ανά ημέρα παραγόμενης σκόνης θα καταφέρνει τελικά να εκφεύγει και να διασπείρεται πέραν των ορίων του ανοικτού ορύγματος, παρασυρόμενο στη συνέχεια από τους κατά περίπτωση πνέοντες ανέμους. Το ένα εκατοστό των 2.162 τόνων είναι 22 περίπου τόνοι, οπότε αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως η απόλυτα ελάχιστη ανά ημέρα ποσότητα σκόνης που θα εκφεύγει πέρα από τα όρια του ανοικτού ορύγματος.

Κατά συνέπεια: σε ετήσια βάση (360 μέρες λειτουργίας ορύγματος) η ποσότητα αυτή θα είναι 22 x 360 = 7.920 τόνοι. Και για όλη την περίοδο λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος (9 χρόνια) θα είναι 9 x 7.920 = 71.280 τόνοι. Αυτοί οι 71.280 τόνοι σκόνης φορτισμένης με τα καρκινογόνα αμίαντος και εισπνεύσιμος χαλαζίας είναι η κατ’ απόλυτο ελάχιστον εκτιμώμενη ποσότητα που θα εκφύγει πέρα από τα όρια του ανοικτού ορύγματος. Κοντά στα όριά του πυκνότερη και ορατή, στη συνέχεια όμως, μακρύτερα, αραιότερη, αόρατη, μη αντιληπτή και ιδιαίτερα βλαπτική για την υγεία λόγω της μικροσκοπικότητας (εισπνευσιμότητας) των αιωρούμενων σωματιδίων της.

Κατά την ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός η περιεκτικότητα των στείρων σε αμίαντο είναι 7% και σε χαλαζία 28%. Ενώ η περιεκτικότητα του μεταλλεύματος σε αμίαντο είναι 3% και σε χαλαζία σε 40%. Η περιεκτικότητα κατά συνέπεια σε αμίαντο και χαλαζία της σκόνης που θα διαφεύγει εκτός των ορίων του ανοικτού ορύγματος εξαρτάται από την αναλογία συμμετοχής σε αυτήν υλικού προερχόμενου από τα στείρα αφενός και από το μετάλλευμα αφετέρου. Η αναλογία μεταξύ των δύο αυτών δεν πρέπει να είναι πολύ διαφορετική από την αναλογία τους στο σύνολο του υλικού πριν την εξόρυξη, που με τα δεδομένα της ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός, είναι περίπου 4 (μετάλλευμα) προς 1 (στείρα ). Ίσως στην διαφεύγουσα σκόνη η αναλογία των προελεύσεως από στείρα σωματιδίων να είναι λίγο αυξημένη, επειδή τα προελεύσεως από το μετάλλευμα θα είναι σχετικά βαρύτερα και άρα λίγο δυσκολότερο να ανέβουν πολύ ψηλά και να διαφύγουν. Μια εκτίμηση συμμετοχής 3 (μετάλλευμα) προς 1 (στείρα) στη σκόνη που θα διαφύγει ίσως να είναι πιο ρεαλιστική. Με βάση αυτό μπορούν να υπολογιστούν οι κατ’ απόλυτο ελάχιστο συνολικές ποσότητες των καρκινογόνων αμιάντου και εισπνεύσιμου χαλαζία που θα διαφύγουν στο περιβάλλον σε όλη τη διάρκεια της εννιάχρονης λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος.

Με παραδοχή της αναλογίας 3 (μετάλλευμα) προς 1 (στείρα) στους συνολικά (και με τις πιο συντηρητικές παραδοχές) 71.280 τόνους σκόνης που θα διαφύγουν στο περιβάλλον και με τις προαναφερθείσες ποσοτικές συμμετοχές αμιάντου και χαλαζία σε μετάλλευμα και στείρα, υπολογίζεται πως το σύνολο των σωματιδίων αμιάντου που θα διασπαρούν στο περιβάλλον θα είναι 6.237 τόνοι, ενώ το σύνολο του αναπνεύσιμου χαλαζία 26.374 τόνοι. Αθροιστικά δε, και με τους πιο συντηρητικούς που χρησιμοποιήθηκαν εδώ υπολογισμούς, στα 9 συνολικά χρόνια λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών θα ελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα και θα διασπαρούν στην πέρα από το ανοικτό όρυγμα ευρύτερη περιοχή 32.611 τόνοι εξαιρετικά επικίνδυνων καρκινογόνων ορυκτών ουσιών.

Θα πρέπει στα παραπάνω να προστεθεί βέβαια και ο επί πλέον κίνδυνος της διασποράς στην ατμόσφαιρα του αμιάντου και του λεπτομερούς χαλαζία που θα ενυπάρχουν στα στείρα υλικά κατασκευής των φραγμάτων, όπως και ο σημαντικός επίσης κίνδυνος διαφυγής και διασποράς στον αέρα κατά τις ξηρές περιόδους του αμιάντου και του λεπτομερούς χαλαζία που θα ενυπάρχουν στα τέλματα αποβλήτων (είτε αυτά αποτεθούν ξερά είτε υπό μορφήν πάστας).

3. ΒΙΟΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

Θα πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα ότι τόσο ο χαλαζίας όσο και ο αμίαντος είναι υλικά μη εξαφανιζόμενα, μη αποδομούμενα δηλαδή και, επί πλέον, υλικά βιο-συσσωρευόμενα, που παραμένουν και αθροίζονται εκεί που θα επικαθίσουν: στο έδαφος, σε φυτά, σε ανθρώπινες κατασκευές, στα πνευμόνια -το πιο επικίνδυνο- όσων θα τα αναπνέουν. Η βιοσυσσώρευσή τους σημαίνει πως έχουν αθροιστικά επιβλαβή δράση.

Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η οριακή τιμή έκθεσης για τον γενικό πληθυσμό -εκτός δηλαδή εργοταξίων- θα πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια να είναι μηδενική και για τα δύο (και εντός εργοταξίων πάντως οι οριακές αυτές τιμές είναι εξαιρετικά χαμηλές: μία ίνα αμιάντου ανά 10 κ.εκ. ανά 8ωρο, και 0,1 mg χαλαζία ανά κυβ. μέτρο). Επίσης, να σημειωθεί πως η αθροιστική δράση και η βιο-συσσώρευση αυτών των καρκινογόνων σημαίνει πως δεν έχει σημασία η υπέρβαση ή μη των όποιων ορίων ασφαλείας στις περιεκτικότητες των δύο αυτών σωματιδιακών καρκινογόνων στην διασπειρόμενη σκόνη σε ωριαία, ημερήσια, μηνιαία ή ετήσια βάση. Εκείνο που έχει σημασία είναι η συνολικά αθροιζόμενη συν τω χρόνω ποσότητά τους (στα πνευμόνια ειδικότερα). Ακόμα, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, πως η εκδήλωση καρκίνου εξαιτίας της πρόσληψης με την αναπνοή των δύο αυτών σωματιδιακών ρύπων συνήθως καθυστερεί και εκδηλώνεται αρκετά χρόνια μετά την συνεχή ή περιοδική, έστω και σε πολύ μικρές κάθε φορά ποσότητες, αλλά αθροιστική τελικά πρόσληψή τους.

Σε σχέση με το παραπάνω, θα πρέπει να τονιστεί πως η Ελληνικός Χρυσός δεν διαθέτει κανένα σύστημα προσδιορισμού και μέτρησης της περιεκτικότητας των αέριων ρύπων ειδικότερα σε αμίαντο και χαλαζία. Οι πολυδιαφημιζόμενοι από την ίδια σταθμοί παρακολούθησης και μέτρησης της αέριας ρύπανσης προσδιορίζουν ποιοτικά και μετρούν ποσοτικά τους καθ’ αυτό αέριους ρύπους (που ταχύτατα αραιώνονται μέχρι μηδενισμού εξάλλου και που η πρόσληψή τους δεν έχει αθροιστική δράση). Για τους σωματιδιακούς όμως αέριους ρύπους, πέραν της κοκκομετρικής διάκρισής τους και της συνολικής τους χημικής σύστασης (άχρηστης στην περίπτωση) αδυνατούν τα συστήματα αυτά παρακολούθησης να κάνουν ποιοτικούς προσδιορισμούς (να προσδιορίσουν δηλαδή τα είδη των συμμετεχόντων ορυκτών κόκκων, ειδικότερα δε μεταξύ αυτών των εξαιρετικά επικίνδυνων ινών αμιάντου και των μικροκόκκων χαλαζία). Εξάλλου, ακόμα και εάν αυτό ήταν δυνατό, ο προσδιορισμός θα γινόταν σε υλικό που ήδη έχει εκφύγει και διασπαρεί και το οποίο δεν μπορεί να ξαναγυρίσει πίσω, εκεί από όπου ξεκίνησε.

Με βάση όλα τα προαναφερόμενα, κρίνεται ως εξαιρετικά σημαντικός -που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αγνοηθεί- ο σοβαρός κίνδυνος που συνιστούν για τη δημόσια υγεία στην ευρύτερη περιοχή οι πολύ μεγάλες ποσότητες των δύο καρκινογόνων σωματιδιακών ρύπων (αμιάντου και λεπτομερούς χαλαζία) που θα εκφεύγουν από τα όρια του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών κατά τα εννέα χρόνια λειτουργίας του.

4. ΑΥΣΤΗΡΑ ΜΕΤΡΑ, ΑΜΦΙΒΟΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Με την απόφαση “Έγκρισης Προσαρτήματος 3: Τεχνική μελέτη εγκαταστάσεων διαχείρισης εξορυκτικών αποβλήτων υποέργου Σκουριών”, 17.09.2014 (ειδικός όρος 9) επιβάλλεται στην Ελληνικός Χρυσός η λήψη αυστηρών – αν και αμφιβόλου αποτελεσματικότητας – μέτρων για την προστασία των εργαζομένων στις Σκουριές από τον καρκινογόνο αμίαντο που περιέχεται στο μετάλλευμα και τα στείρα του μεταλλείου.

Η απόφαση ορίζει:

“η εκμεταλλεύτρια εταιρεία οφείλει να διασφαλίσει πλήρως το εργασιακό περιβάλλον, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, με έρευνες που αφορούν στην ασφάλεια των εργαζομένων με μετρήσεις ινών αμιάντου στον αέρα του εργοταξίου και όχι σε μεταλλεύματα, τέλματα ή πετρώματα επιτόπου σε φυσική κατάσταση. Γι’αυτό να τηρούνται τα ακόλουθα προληπτικής φύσεως μέτρα για την υγεία των εργαζομένων στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Σκουριών”.

• Να γίνονται συνεχώς κατά τη διάρκεια του έργου μετρήσεις όλων των μεταβλητών μολυσματικών παραγόντων της εργοταξιακής ατμόσφαιρας και, για άμεση και εύκολη σύγκριση με τις εκάστοτε ισχύουσες οριακές τιμές, να καταγράφονται ως: […]
• Οι οριακές τιμές κατώτατων ορίων ( ΤLV) για σωματίδια να εφαρμόζονται για κάθε μία από τις τρεις κλάσεις μεγέθους, δηλαδή τις: εισπνεύσιμη, θωρακική και αναπνεύσιμη σωματιδιακή μάζα.
• Η μέτρηση σκόνης στο εργοτάξιο να γίνεται με χρήση οργάνων άμεσης καταγραφής, για αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο, και με δειγματοληψία διήθησης για μετέπειτα εργαστηριακή ανάλυση, κατά προτίμηση με προσωπικές δειγματοληπτικές συσκευές με φίλτρο εστέρα κυτταρίνης. Τα όργανα άμεσης καταγραφής να συνδέονται με ηχητική προειδοποίηση διακοπής της εργασίας και απομάκρυνσης των εργαζομένων. Σε οποιαδήποτε περίπτωση υπέρβασης ορίων:
  – διακόπτονται άμεσα οι εργασίες, με εντολή του υπεύθυνου ασφαλείας του έργου, στο τμήμα των εγκαταστάσεων όπου παρατηρείται και
  – ειδοποιείται η Επιθεώρηση Μεταλλείων, προκειμένου να διενεργήσει αυτοψία με αντικείμενο τη διερεύνηση της προέλευσης και της έκτασης της επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας του εργοταξίου, και κρίνοντας από το αποτέλεσμα της αυτοψίας να εκδώσει εντολή διακοπής ή επανέναρξης των εργασιών.
• Η παρουσία τρεμολίθου ή ακτινολίθου στο κοίτασμα να ελέγχεται στην πηγή με τη χρήση μέτρων ελέγχου της σκόνης κατά την εξόρυξη-μεταφορά για να αποτραπεί εκπομπή ινών στην ατμόσφαιρα, και με την αυστηρή εφαρμογή αποτελεσματικού προγράμματος ελέγχου της σκόνης στο συγκρότημα επεξεργασίας-απόθεσης.
• Η συνολική απαραίτητη ποσότητα αδρανών υλικών οδοστρωσίας για την κατασκευή και συντήρηση του οδικού δικτύου του μεταλλείου να παραχθεί από πετρώματα χωρίς τρεμόλιθο ή ακτινόλιθο.
• Να τηρείται σε κάθε περίπτωση με ιδιαίτερη προσοχή το π.δ. 212/2006 “Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία, σε συμμόρφωση με την οδηγία 83/477/ΕΟΚ του Συμβουλίου, όπως αυτή τροποποιήθηκε με την οδηγία 91/382/ΕΟΚ του Συμβουλίου και την οδηγία 2003/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου” και η λοιπή σχετική ισχύουσα Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία.

Παρά την καλή πρόθεση του νομοθέτη, οι όροι για την προστασία των εργαζομένων που έχουν τεθεί από τις δύο προαναφερθείσες αποφάσεις και το π.δ. 212/2006 είναι εξαιρετικά δύσκολο αν όχι αδύνατον να τηρηθούν σε ένα μεγάλης κλίμακας ανοικτό ορυχείο όπου θα γίνεται σε καθημερινή βάση χρήση εκρηκτικών. Άλλωστε, όπως προαναφέρθηκε, το σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης που έχει εγκαταστήσει η Ελληνικός Χρυσός δεν έχει τη δυνατότητα της θετικής διάκρισης και αναγνώρισης, και δη σε άμεσο χρόνο, ειδικά των ινών αμιάντου (σε σχέση με άλλα ινώδη αιωρούμενα σωματίδια) και των σωματιδίων χαλαζία (σε σχέση με άλλα σωματίδια άλλων ορυκτών).

5. Η “ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ” ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ (ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΧΑΛΑΖΙΑ)

Με νεότερη απόφαση του Υπουργού ΠΕΝ Πάνου Σκουρλέτη (“Έγκριση Τροποποιητικής Τεχνικής Μελέτης Μεταλλείου Σκουριών”, 06.05.2016) επιβάλλεται η λήψη ανάλογων μέτρων προστασίας και “αυτών που ενδέχεται να επηρεαστούν στην ευρύτερη περιοχή”, δηλαδή των κατοίκων και των επισκεπτών. Συγκεκριμένα:

α. Επαναλαμβάνεται ο προαναφερθείς όρος (9) της απόφασης Έγκρισης Προσαρτήματος 3 της 17.09.2014 και προσδιορίζεται η συχνότητα των μετρήσεων ελέγχου των ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα του εργοταξίου.

β. Καθορίζονται ειδικά τα εξής:

“Να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην Γραπτή Εκτίμηση των υφιστάμενων κατά την εργασία Κινδύνων σε όλους τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται ή ενδέχεται να εκτεθούν οι εργαζόμενοι. Στην εν λόγω Γραπτή Εκτίμηση Κινδύνων να εξεταστεί και να αξιολογηθεί το σενάριο υπέρβασης της οριακής τιμής έκθεσης σε συγκεκριμένα μέτωπα και να προβλεφθούν, για την περίπτωση αυτή, τα μέτρα προστασίας των άμεσα επηρεαζόμενων εργαζόμενων καθώς και αυτών που ενδέχεται να επηρεαστούν στην ευρύτερη περιοχή, σε περίπτωση που η διατάραξη αμιαντούχου υλικού, σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση, τη μορφολογία της περιοχής και τις μετεωρολογικές συνθήκες, το καταστήσουν πιθανό. Το περιεχόμενο της εν λόγω εκτίμησης κινδύνου πρέπει να αποτελεί αντικείμενο διαβούλευσης με τους εργαζόμενους ή τους εκπροσώπους αυτών.»

Γεννάται αμέσως το ζήτημα του προσδιορισμού της “ευρύτερης περιοχής” στην οποία ενδέχεται να υπάρξει επιβάρυνση, λόγω των μετεωρολογικών συνθηκών διασποράς σκόνης από τις Σκουριές. Πρέπει να τονιστεί ότι κατά τη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός, σελ. 3.2-5 και πιν. 3.2.1-8, “η μέση ταχύτητα ανέμου είναι σημαντικά αυξημένη στην περιοχή Σκουριών με τιμές υπερτετραπλάσιες των περιοχών Ολυμπιάδας και Κηπουρίστρας”.

Οι υπεύθυνοι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τουριστικών μονάδων της “ευρύτερης περιοχής” είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόσουν όλα όσα προβλέπονται για την προφύλαξη των εργαζομένων στις Σκουριές. Ήτοι:

• Να αναρτήσουν τη Γραπτή Έκθεση Κινδύνου (ΓΕΚ) της Ελληνικός Χρυσός για τους κινδύνους στους οποίους ενδέχεται να εκτεθούν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες, τους οποίους οφείλουν να ενημερώσουν εκ των προτέρων.
• Να διαβουλεύονται την ΓΕΚ και το σενάριο υπέρβασης της οριακής τιμής των ινών αμιάντου με την Ελληνικός Χρυσός και να ενημερώνουν τους κατοίκους και τους επισκέπτες για τα μέτρα προφύλαξης και της άμεσες ενέργειες τους όταν ηχήσει ο συναγερμός.

Κατά την Έγκριση του Προσαρτήματος 3 και κατά την Έγκριση της Τροποποιητικής Τεχνικής Μελέτης, τόσο ο έλεγχος της υπέρβασης των ορίων όσο και ο συναγερμός βρίσκονται αποκλειστικά στο χέρι της εκμεταλλεύτριας εταιρείας, το συμφέρον της οποίας είναι η ομαλή ροή της παραγωγής.

Οι εργαζόμενοι της Ελληνικός Χρυσός έκαναν μια εργασιακή επιλογή και είναι υπεύθυνοι για τις συνέπειες της επιλογής τους. Όλοι οι υπόλοιποι όμως;

Είναι σαφές ότι όλα τα προαναφερθέντα συνιστούν μια περίπτωση στην οποία η εφαρμογή της αρχής της πρόληψης επιβάλλει την εξ αρχής επανεκτίμηση της δυνατότητας αδειοδότησης και λειτουργίας του ανοικτού ορύγματος των Σκουριών. Γιατί αυτό που σαφώς τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο από μια τέτοια λειτουργία είναι η δημόσια υγεία. Και για αυτήν δεν μπορούν να υπάρξουν εκπτώσεις ή παραβλέψεις

Κυριάκος Αρίκας*
Ιωάννης Γ. Βεργίνης**
αναδημοσίευση από efsyn

«Αμίαντος» είναι η συλλογική ονομασία για ορισμένα πυριτικά ορυκτά με ινώδη κρυσταλλική δομή. Τα ορυκτά του αμιάντου χωρίζονται σε δύο ομάδες: στην ομάδα των σερπεντινών, στην οποία ανήκει το ορυκτό χρυσοτίλης, και στην ομάδα των αμφιβόλων, στην οποία ανήκουν πέντε ορυκτά: κροκιδόλιθος, αμωσίτης, ανθοφυλλίτης, τρεμολίτης και ακτινολίτης.

Οι ίνες του αμιάντου όταν με την εισπνοή εισέλθουν στο αναπνευστικό σύστημα προκαλούν σοβαρές παθήσεις, όπως αμιάντωση, μεσοθηλίωμα, καρκίνο του πνεύμονα (ή βρογχικό καρκίνωμα), πνευμονοκονίαση κ.ά.

Το μεσοθηλίωμα, η πιο βαριά ασθένεια που προκαλεί ο αμίαντος, είναι ο καρκίνος είτε της μεμβράνης της θωρακικής κοιλότητας (pleural mesothelioma) είτε της μεμβράνης της κοιλότητας του υπογαστρίου (peritoneal mesothelioma).

Αυτός ο τύπος καρκίνου αναπτύσσεται ραγδαία και είναι πάντοτε θανατηφόρος. Η κατάποση ινών αμιάντου σχετίζεται αντίστοιχα με καρκίνους του γαστρεντερικού και του ουροποιητικού συστήματος.

Η πρώτη παγκόσμια περίπτωση θανάτου από αμίαντο είναι καταγεγραμμένη ήδη το 1906. Δυστυχώς όμως τα συμφέροντα της βιομηχανίας και των εξορυκτικών εταιρειών δεν επέτρεψαν τη λήψη μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Μόλις στην εκπνοή του 20ού αιώνα κατάφερε η παγκόσμια ιατρική κοινότητα να πάρει το προβάδισμα για να θεσπιστούν επιτέλους αυστηρά μέτρα χρήσης και η σταδιακή απαγόρευσή του.

Στην Ελλάδα το τελευταίο σε ισχύ Προεδρικό Διάταγμα 212 του 2006, εναρμονιζόμενο στις ευρωπαϊκές οδηγίες, νομοθέτησε α) την «απαγόρευση παραγωγής, εμπορίας, χρήσης προϊόντων αμιάντου από την 1/1/2005» και β) «για την προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία», όρισε «νέα μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση την 0,1 ίνα/cm3 αέρα για 8ωρη έκθεση.

Σε περίπτωση αμφιβολίας θεωρείται ότι υπάρχει αμίαντος». Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο έκθεσης στον αμίαντο».

Ο χρυσοτίλης της ομάδας σερπεντινών είναι μεν το πιο συχνό και γι’ αυτό ίσως το πιο γνωστό ορυκτό αμιάντου, αλλά ο ακτινολίτης και ο τρεμολίτης της κατηγορίας αμφιβόλων είναι πιο επικίνδυνοι για την υγεία των ανθρώπων, διότι οι ίνες τους είναι άκαμπτες και αιχμηρές και προκαλούν πιο έντονα καρκίνους πνευμόνων και τους θανατηφόρους μεσοθήλιους όγκους.

Αυτό τεκμαίρεται από τα αποτελέσματα ιατρικής παρακολούθησης μιας ομάδας 406 ατόμων σε ορυχείο βερμικουλίτη στο Libby, στη Μοντάνα των ΗΠΑ, με περιεκτικότητες μόνο 4% έως 6% τρεμολίτη, που απέδειξε ότι η θνησιμότητα της ομάδας από καρκίνο των πνευμόνων και από μεσοθήλιους όγκους ήταν υψηλότερη και από αυτήν σε εξόρυξη χρυσοτίλη.

Οι επικίνδυνες αυτές μορφές αμιάντου, ο τρεμολίτης και ο ακτινολίτης, συνυπάρχουν στην περιοχή των Σκουριών και συνδέονται με βασικά πετρώματα (αμφιβολίτες) που απαντώνται συχνά στη ΒΑ Χαλκιδική.

Τα συσσωματώματα τρεμολίτη-ακτινολίτη είναι ακίνδυνα εφόσον παραμένουν σε ισορροπία, μέσα στα συμπαγή πετρώματα.

Θα γίνουν όμως εξαιρετικά επικίνδυνα όταν θα διαμελίζονται σε μικροσκοπικές ίνες ύστερα από τις εκρήξεις, την κονιορτοποίηση των πετρωμάτων και στα διάφορα στάδια επεξεργασίας και διαχείρισης των εξορυκτικών τελμάτων.

Θα σχηματίζονται τεράστιες ποσότητες σκόνης με τις εισπνεύσιμες ίνες αμιαντούχων ορυκτών, οι οποίες ταχύτατα και ανεξέλεγκτα θα διαδίδονται σε μια μεγάλη περιοχή, σε άμεση συνάρτηση με τη διεύθυνση και την ένταση του ανέμου.

Η αιώρηση σκόνης με ίνες αμιάντου και άλλων τοξικών ορυκτών σωματιδίων σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων θα απειλεί την υγεία των κατοίκων της Χαλκιδικής, της Θεσσαλονίκης και άλλων γειτονικών περιοχών.

Για τις μεγάλες αποστάσεις αέριων μεταφορών είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της «σκόνης της Σαχάρας».

Η καναδική εταιρεία που δραστηριοποιείται στη Χαλκιδική αναφέρει στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ότι τα χρυσοφόρα πετρώματα αλλά και τα μεταλλευτικά απόβλητα (θα) περιέχουν έως περίπου 10% τρεμολίτη.

Οταν το 2014 η ύπαρξη του αμιάντου στις Σκουριές είδε το φως της δημοσιότητας, η εταιρεία προσπάθησε με μια «κατά παραγγελία» γνωμάτευση καθηγητή ελληνικού πανεπιστημίου να αποδείξει ότι δεν υπάρχει ινώδης τρεμολίτης στα πετρώματα της περιοχής Σκουριών.

Η προσπάθεια αυτή όχι μόνο απέτυχε, αλλά έφερε στο προσκήνιο επιπλέον και το ορυκτό του αμιάντου της ίδιας ομάδας, τον ακτινολίτη.

Τα αποτελέσματα των πρόσφατων ορυκτολογικών αναλύσεων των πετρωμάτων του μελλοντικού ανοικτού ορύγματος στις Σκουριές, που κατέθεσε το ΙΓΜΕ στο υπουργείο Περιβάλλοντος, όχι μόνο επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του ινώδη αμιάντου στις Σκουριές, αλλά και αποκαλύπτουν περίτρανα ακόμη μια φορά ότι η καναδική εταιρεία προτάσσει το κέρδος έναντι της υγείας των εργαζομένων και των κατοίκων της Χαλκιδικής και της Θεσσαλονίκης.

Τέλος, σε ορισμένους που υποστηρίζουν ότι στα πετρώματα των Σκουριών το ποσοστό τρεμολίτη-ακτινολίτη είναι σχετικά χαμηλό για να προκληθούν βλάβες στους εργαζομένους και στους κατοίκους, υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με την ΜΠΕ της ίδιας της εταιρείας, Πίν. 5.3.9-3 (σελ. 5.3-105), η παραγωγή σκόνης στους χώρους του μεταλλείου θα φτάνει τους 2.162 τόνους την ώρα.

Η μέση περιεκτικότητα τρεμολίτη-ακτινολίτη κατά την ΜΠΕ είναι 3% στο μετάλλευμα και 8% στα στείρα πετρώματα (μέσος όρος περίπου 5% τρεμολίτη).

Εύκολα υπολογίζεται ότι η διάχυση του καρκινογόνου αμιάντου στο περιβάλλον θα ανέλθει περίπου στους 110 τόνους την ώρα, 24 ώρες την ημέρα, 365 μέρες τον χρόνο και περίπου για 12 χρόνια.

Δηλαδή η συνολική εκπομπή του καρκινογόνου αμιάντου θα ανέλθει στα 11 εκατομμύρια(!) τόνους.

Ηδη στις Σκουριές έχει εκσκαφτεί η επιφάνεια του ανοικτού ορύγματος σε βάθος μέχρι και 40 μ. Εχουν διακινηθεί χιλιάδες τόνοι πετρώματος, χωρίς η εταιρεία να λαμβάνει τα απαιτούμενα προστατευτικά μέτρα, και η πολιτεία αδρανεί, αφήνοντας έκθετους στον κίνδυνο του καρκινογόνου αμιάντου εργαζόμενους και περίοικους.

Η Ε.Ε. έχει επίσημα υιοθετήσει την αρχή της προφύλαξης στη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, που ορίζει ότι, όταν μια δραστηριότητα προκαλεί απειλές για το περιβάλλον ή την ανθρώπινη υγεία, πρέπει να λαμβάνονται προφυλακτικά μέτρα, ακόμα κι αν η σχέση αιτίας-αποτελέσματος δεν έχει πλήρως βεβαιωθεί επιστημονικά.

*Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας–Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου

**Πτυχιούχος Ορυκτολογίας (Dipl.-Min.), Ινστιτούτο Ορυκτολογίας Πανεπιστημίου Freiburg