Γιώργος Παππάς*

 

Η πρόσφατη ανακοίνωση του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού Ενηλίκων για το 2023, περιέχει μια άκρως προβληματική εισήγηση σχετικά με τον εμβολιασμό για τον έρπητα ζωστήρα: όλοι περιμέναμε την εισαγωγή και στην Ελλάδα του νεότερου και αποτελεσματικότερου εμβολίου (εγκεκριμένου από ετών από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων), υπήρξαν και οι αντίστοιχες συστάσεις από την Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων για την προτίμηση αυτού του εμβολίου πριν δυο εβδομάδες, αλλά… υπολογίζαμε χωρίς την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, που ΔΕΝ έκανε διαθέσιμο το νέο εμβόλιο παρά μόνο σε άτομα με ανοσοκαταστολή. 

Για τον έρπητα ζωστήρα, που παρατηρείται με αυξανόμενη συχνότητα σε μεγαλύτερες ηλικίες και σε άτομα με ανοσοκαταστολή και αφήνει ενίοτε μια ενοχλητική επιμένουσα μεθερπητική νευραλγία, υπάρχουν δύο εμβόλια: Το Zostavax, εμβόλιο με εξασθενημένο ιό, διαθέσιμο στην Ελλάδα εδώ και χρόνια δωρεάν για άτομα 60-75 ετών, με αντένδειξη όμως για ανοσοκατασταλμένους, και το Shingrix, εμβόλιο που περιέχει μια ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη του ιού, χωρίς τέτοια αντένδειξη, εμβόλιο που μέχρι τώρα δεν ήταν διαθέσιμο στην Ελλάδα. 

Ποια είναι η διαφορά αποτελεσματικότητας των δύο εμβολίων; Το μέχρι τώρα διαθέσιμο, το Zostavax, έχει μικρή αποτελεσματικότητα. Ειδικά στις μεγάλες ηλικίες, >70 ετών, φτάνει μόλις το 38%, και στις ηλικίες 60-69 ετών το 64% (όλα τα στοιχεία από σχετική έκθεση της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων). Το νέο εμβόλιο, το Shingrix, έχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα: 91,3% στους >70 ετών, και 97,4% στους 60-69 ετών. Με αποτελεσματικότητα μάλιστα που διαρκεί σε βάθος χρόνου: στην δεκαετία παραμένει 89%. Εξίσου σημαντικό: το νέο εμβόλιο προλαμβάνει σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό και τις επιπλοκές του ζωστήρα, την μεθερπητική νευραλγία (66% έναντι 89-91%). 

Παρακολουθείς λοιπόν ένα άτομο 70 ετών, και οφείλεις ως προσωπικός του γιατρός να τον ενημερώσεις σχετικά με τον εμβολιασμό για τον ζωστήρα. Και σε ρωτάει ο 70χρονος/ η 70χρονη, πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο που θα κάνει. Και ΔΕΝ υπάρχει καμία επαρκής απάντηση στο “γιατί γιατρέ να μην κάνω το καλό εμβόλιο, το αποτελεσματικότερο;”. 

Προσοχή: η σύσταση της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων είναι να προτιμάται το νέο εμβόλιο. Και είναι σύσταση και του CDC στις ΗΠΑ (όπου το Zostavax καταργήθηκε από το 2020). Όπως είναι και η πρακτική της Γερμανίας εδώ και 5 χρόνια (“δεν προτείνεται το παλιό εμβόλιο λόγω περιορισμένου εύρους και διάρκειας αποτελεσματικότητας”) όπως και της Ολλανδίας. 

Υπάρχει κάποιος λόγος να μην προτιμηθεί το νέο εμβόλιο; Ένας λόγος θα μπορούσε να είναι το κόστος: Το παλιό εμβόλιο είναι μίας δόσης, τιμής 160 ευρώ. Το νέο εμβόλιο είναι 2 δόσεων, οπότε η τιμή διπλασιάζεται. Αντισταθμίζεται η διαφορά στην τιμή από την διαφορά στην αποτελεσματικότητα, εφόσον θέλει κανείς να μιλήσει με όρους οικονομίας υγείας;

Αν κρίθηκε ότι άξιζε τον κόπο να χορηγείται δωρεάν το παλιό, περιορισμένης αποτελεσματικότητας, εμβόλιο, πώς δεν αξίζει να διπλασιάσεις το κόστος ελαττώνοντας σε πολύ μεγάλο ποσοστό τα νέα επεισόδια ζωστήρα ΚΑΙ την πιθανότητα επιπλοκών του; Αν κάποιος υποστήριζε για παράδειγμα ότι δεν συντρέχει λόγος δημόσιας υγείας να γίνει εκτεταμένος εμβολιασμός για τον ζωστήρα, τότε δεν θα έπρεπε να υπάρχει ούτε η αρχική εισήγηση για τον εμβολιασμό με Zostavax. Ένας δεύτερος λόγος θα μπορούσε να είναι μια τυχόν περιορισμένη διαθεσιμότητα: στην Μεγάλη Βρετανία υπάρχει σύσταση αντίστοιχη με την ελληνική, με αναφορά σε “περιορισμένη διαθεσιμότητα”. Τίθεται εδώ ένα ζήτημα: ποιος αποφασίζει την διαθεσιμότητα (που δεν φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα για άλλες χώρες) και πώς μπορεί να είναι διαφορετική μεταξύ χωρών και τι κάνουμε ως Ελλάδα γι’ αυτό; 

Η ελληνική πολιτεία αποφάσισε το νέο εμβόλιο, το Shingrix, να χορηγείται μόνο σε ανοσοκατασταλμένους. Στους οποίους το παλιό εμβόλιο, το Zostavax, δεν μπορούσε να χορηγηθεί έτσι κι αλλιώς, επειδή ήταν φτιαγμένο από εξασθενημένο ιό. Τέτοια εμβόλια δεν δίνονται σε ανοσοκατασταλμένους, επειδή σε τέτοιες περιπτώσεις μη-ανοσίας ακόμη και ένας εξασθενημένος ιός μπορεί να προκαλέσει σοβαρή νόσο. Σαφώς λοιπόν για ανοσοκατασταλμένα άτομα, η εισαγωγή του Shingrix στην Ελλάδα, επιτέλους, είναι ανακουφιστική. 

Για τους υπόλοιπους όμως, τους ανοσοεπαρκείς, ηλικιών 60-75 ετών, η ελληνική πολιτεία λέει:

• Δεν σας δίνω το αποτελεσματικό εμβόλιο, κι ας εισηγούνται αλλιώς οι ειδικοί, κι ας εφαρμόζεται διαφορετική πρακτική σε πολλές προηγμένες χώρες του πλανήτη.
• Να κάνετε το λιγότερο αποτελεσματικό, δεν μας πειράζει (ή τώρα μας έπιασε ο καημός να κάνουμε οικονομία);
• Θα υπάρξει λογικά αντίδραση από την Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων; Οφείλει, ίσως θα πρέπει να ερωτηθούν και τα μέλη της Επιτροπής Εμβολιασμών που είναι λοιμωξιολόγοι. 
• Θα υπάρξει αντίδραση από τους ιατρικούς συλλόγους; Οφείλει. 
• Θα υπάρξει κάποια διευκρίνιση από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών για την παράδοξη αυτή απόφαση; 

Υ.Γ.1: απαραίτητη διευκρίνιση- ο γράφων δεν έχει καμία σχέση συμφερόντων/ εξάρτησης με φαρμακευτικές εταιρείες που διαθέτουν στην αγορά εμβόλια για τον έρπητα ζωστήρα (ή άλλα εμβόλια). 

Υ.Γ.2: το πρόγραμμα εμβολιασμού ενηλίκων 2023 το βρίσκετε εδώ και την εισήγηση της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων εδώ

* Ο Γιώργος Παππάς είναι γιατρός παθολόγος

Πηγή: kathimerini.gr

Γιάννης Δεβετζόγλου

Δεν είναι μόνο οι ελλείψεις στα φάρμακα που έχουν δημιουργήσει προβλήματα στους ασθενείς τον τελευταίο μήνα, οι οποίες, βέβαια, ομαλοποιούνται τις τελευταίες ημέρες. Σημαντικές ελλείψεις παρουσιάζονται και υπάρχουν σε αυτή τη φάση στην αγορά απαραίτητων εμβολίων.

Μάλιστα, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπως αυτή του Έρπητα Ζωστήρα, που ενώ στη χώρα μας κυκλοφορούν δύο εμβόλια το ένα που αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ βρίσκεται σε έλλειψη, ενώ το άλλο, το νεότερο ανασυνδυασμένο εμβόλιο, δεν έχει συμπεριληφθεί ακόμα στις συστάσεις του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού, ενώ περιλαμβάνεται στη θετική λίστα από το Νοέμβριο του 2022.

Συγκεκριμένα, το εμβόλιο του Έρπητα Ζωστήρα που κυκλοφορεί εδώ και χρόνια, βρίσκεται για περισσότερους από 4 μήνες σε έλλειψη από την αγορά, ενώ για το νεότερο εμβόλιο, εκκρεμεί η σύσταση της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμού, ώστε να αποζημιώνεται και να το κάνουν δωρεάν οι πολίτες.

Νέες συστάσεις από Επιστημονικές Εταιρείες

Μάλιστα, την προηγούμενη εβδομάδα, η Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων, πρόεδρος της οποίας είναι ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας, εξέδωσε ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία δίνει οδηγίες για τον εμβολιασμό του πληθυσμού, ορίζοντας ως προτιμητέο το νέο ανασυνδυασμένο εμβόλιο, το οποίο, πέρα από το γενικό πληθυσμό, είναι το μοναδικό που ενδείκνυται και για ανοσοκατεσταλμένους.

Την ίδια στιγμή, η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, υιοθέτησε τις οδηγίες των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), σύμφωνα με τις οποίες είναι απαραίτητο να εμβολιαστούν όλοι οι ασθενείς με Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και άσθμα άνω των 50 ετών και στο πλαίσιο των οποίων αναγνωρίζουν την υψηλή αποτελεσματικότητα του νέου ανασυνδυασμένου εμβολίου του Έρπητα Ζωστήρα.

Εν αναμονή της αποζημίωσης από τον ΕΟΠΥΥ του νέου εμβολίου

Καθώς υγιή και άτομα με υποκείμενα νοσήματα άνω των 50 ετών είναι σημαντικό να εμβολιαστούν κατά του έρπητα ζωστήρα άμεσα, όπως αναφέρουν οι επιστημονικές εταιρείες, στη χώρα μας το νέο εμβόλιο δεν καλύπτεται ακόμη από τον ΕΟΠΥΥ και οι πολίτες θα πρέπει να το πληρώνουν από την τσέπη τους.

Την ίδια στιγμή, παρατηρείται το εξής παράδοξο: ενώ ο ΕΟΦ έχει ανακοινώσει ότι το παλιό εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα βρίσκεται σε έλλειψη και προτείνει το νέο που υπάρχει στην αγορά, το οποίο έχει ενταχθεί στη θετική λίστα, ο ΕΟΠΥΥ δεν μπορεί να το αποζημιώσει, καθώς εκκρεμεί η σύσταση από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών.

Συγκεκριμένα, όπως δήλωσε και ο Μπάμπης Καραθάνος, σύμβουλος του υπουργού Υγείας για την φαρμακευτική πολιτική, στο πλαίσιο του πρόσφατου συνεδρίου για τα Οικονομικά και τις Πολιτικές της Υγείας 2022 «Το νέο εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα θεωρούμε ότι είναι εξαιρετικό και θα βοηθήσει πολύ την κοινότητα, δηλαδή τους ανθρώπους που χρειάζονται ένα καλό εμβόλιο. Σε αυτήν την περίπτωση είπαμε ότι αυτό θα μπει στη θετική λίστα και θα αποζημιώνεται, αν και έχουμε καθυστέρηση από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών. Είναι προϊόν για μία σοβαρή ασθένεια που ξέρουμε ότι θα καλύψει παλιές θεραπείες και το υπολογίσουμε».

Τι είναι ο έρπητας ζωστήρας

Ο ιός του έρπητα ζωστήρα (Varicella Zoster Virus – VZV) μολύνει τον άνθρωπο κατά την παιδική ηλικία και προκαλεί ανεμοβλογιά.

Στη συνέχεια ο ιός μεταπίπτει σε λανθάνουσα κατάσταση, συνήθως στα γάγγλια των νεύρων.

Ο ιός ενεργοποιείται εκ νέου στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, όταν εξασθενήσει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Αυτό συμβαίνει είτε με τη λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, από κακόηθες νόσημα όπως ο καρκίνος, από HIV λοίμωξη και φυσικά με την πρόοδο της ηλικίας και λόγω της λεγόμενης ανοσογήρανσης.

Η επανενεργοποίηση του ιού προκαλεί έρπητα ζωστήρα, που χαρακτηρίζεται από επώδυνες δερματικές βλάβες.

Η συχνότητά του αυξάνει από 5 κρούσματα ανά 1.000 άτομα πληθυσμού ενηλίκων ηλικίας από 50 έως 59 ετών, σε 11 κρούσματα ανά 1.000 σε άτομα ηλικίας άνω των 80 ετών.

Ο έρπης ζωστήρας εκδηλώνεται στο άνω μέρος του σώματος, τον θώρακα, τον λαιμό ή γύρω από το μάτι, με ένα χαρακτηριστικό εξάνθημα που μετατρέπεται σε επώδυνες, γεμάτες υγρό φυσαλίδες, οι οποίες σπάνε, σχηματίζουν κρούστα και επουλώνονται μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Το εξάνθημα συνοδεύεται από διαπεραστικό πόνο, που πολλές φορές είναι αφόρητος.

Για την αντιμετώπιση του δερματικού εξανθήματος και την ανακούφιση του πόνου συνήθως συνταγογραφούνται θεραπευτικά σχήματα που περιλαμβάνουν αναλγητικά και αντιβιοτικά.

Ωστόσο, το 30% των ασθενών εμφανίζει μεθερπητική νευραλγία. Πρόκειται για τον μακροχρόνιο νευροπαθητικό πόνο (διαρκεί από μερικούς μήνες έως και χρόνια), ο οποίος επηρεάζει καταλυτικά την καθημερινότητα τους.

Η μεθερπητική νευραλγία είναι η συνηθέστερη επιπλοκή που χαρακτηρίζεται από επίμονο και δυσίατο πόνο μετά την αποδρομή των δερματικών βλαβών, που μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα ζωής του ασθενούς.

Η συχνότητα της νευραλγίας είναι από 10% έως 13% σε άτομα άνω των 50 ετών που εμφάνισαν έρπητα ζωστήρα και αυξάνεται περισσότερο με την ηλικία.

Πηγή: news247.gr

Τα εμβόλια δεν αφορούν μόνο τα παιδιά, αλλά βοηθούν και τους ενήλικες να παραμείνουν υγιείς. Συστήνονται, από την παιδική ηλικία και καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, συμβάλλοντας έτσι στην προστασία από διάφορα νοσήματα. Παρόλα αυτά, πολλοί ενήλικες δεν είναι ενήμεροι ότι τα εμβόλια συστήνονται και για τα υγιή άτομα και ότι ασθένειες όπως η γρίπη, ο πνευμονιόκοκκος, ο έρπητας ζωστήρας και ο τέτανος μπορούν να προληφθούν μέσω του εμβολιασμού.

                                                          ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ  ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

  Η MSD έχει ξεκινήσει Εκστρατεία Ενημέρωσης για τον Έρπητα Ζωστήρα η οποία υλοποιείται υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Αλγολογίας και του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, με στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το ποιος βρίσκεται σε κίνδυνο να εκδηλώσει έρπητα ζωστήρα, τη σοβαρότητα της νόσου και την επίπτωσή της στην ποιότητα ζωής, καθώς και τη δυνατότητα πρόληψής της μέσω του εμβολιασμού.
[ www.erpiszostir.gr ]

• Ο έρπητας ζωστήρας είναι μια επίπονη νόσος που επηρεάζει τα νεύρα και την περιοχή του δέρματος που καταλήγουν , ενώ  μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιες και σοβαρές επιπλοκές. Επίσης συνδυάζεται με πολύ αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης εγκεφαλικού και καρδιακού επεισοδίου.
• Ο έρπητας ζωστήρας προκαλείται από την επανενεργοποίηση του ίδιου ιού που προκαλεί την ανεμευλογιά. Συμβαίνει πιο συχνά σε άτομα άνω των 60 ετών.
• Ο έρπητας ζωστήρας αρχικά εκδηλώνεται με ένα επίπονο και φυσαλοειδές εξάνθημα που προκαλείται από την επανεργοποίηση του ιού ανεμευλογιάς-ζωστήρα. Τυπικά υπάρχει ένα εξάνθημα στη μια πλευρά του σώματος, το θώρακα, το λαιμό ή γύρω από τον οφθαλμό. Το εξάνθημα μετατρέπεται σε επώδυνες, γεμάτες υγρό φυσαλίδες οι οποίες σπάνε, σχηματίζουν κρούστα και επουλώνονται μέσα σε λίγες εβδομάδες.
• Ο έρπητας ζωστήρας δεν είναι απλώς ένα εξάνθημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από αίσθημα καύσου, διαπεραστικό πόνο στην περιοχή του εξανθήματος που μπορεί να είναι σταθερός ή διαλείπων. Μερικές φορές ακόμη και απαλά ερεθίσματα, όπως η αφή των ρούχων ή ένα ελαφρύ αεράκι κατά μήκος του δέρματος μπορεί να προκαλέσει πόνο. Στις σοβαρές περιπτώσεις, ο πόνος είναι αφόρητος.
• Περίπου 1 στα 4 άτομα θα νοσήσει από έρπητα ζωστήρα κάποια στιγμή στη ζωή του, με τον κίνδυνο να αυξάνεται, καθώς αυξάνεται η ηλικία.
• Σχεδόν όλοι οι ενήλικες (95%), ηλικίας άνω των 50 ετών, βρίσκονται σε κίνδυνο να εκδηλώσουν έρπητα ζωστήρα, καθώς έχουν νοσήσει από ανεμευλογιά, κάποια στιγμή, νωρίτερα, στη ζωή τους.
• Ο έρπητας ζωστήρας μπορεί να προκαλέσει Μεθερπητική Νευραλγία, μια χρόνια κατάσταση η οποία ορίζεται ως ο πόνος που διαρκεί για πάνω από 90 μέρες μετά την εμφάνιση του εξανθήματος, ενώ μερικοί ασθενείς περιγράφουν αυτόν τον πόνο ως «βασανιστικό». Καθώς οι ασθενείς μεγαλώνουν σε ηλικία, ο πόνος της Μεθερπητικής Νευραλγίας μπορεί να καταστεί πιο σοβαρός και να οδηγήσει σε κατάθλιψη, εξάντληση, αυπνία, μειωμένη ικανότητα στις καθημερινές δραστηριότητες και κοινωνική απομόνωση.
•  Χιλιάδες ασθενείς ετησίως που υποφέρουν από οξέα και χρόνια επώδυνα σύνδρομα, όπως ο οξύς έρπητας και η μεθερπητική νευραλγία, αντιμετωπίζονται στις Μονάδες (Ιατρεία) Πόνου, που ανήκουν στα Αναισθησιολογικά Τμήματα και τα οποία στελεχώνονται και λειτουργούν, κυρίως, από Αναισθησιολόγους, σε εθελοντική βάση. Η Ελληνική Εταιρεία Αλγολογίας ενθαρρύνει την ίδρυση και λειτουργία Μονάδων (Ιατρείων), Κλινικών ή και Κέντρων Πόνου σε Νοσοκομεία του Ε.Σ.Υ., σε Πανεπιστημιακά και Στρατιωτικά Νοσοκομεία. Σήμερα λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα 62 Ιατρεία Πόνου, εκ των οποίων, τα 25 στο Λεκανοπέδιο Αττικής, 4 στη Θεσσαλονίκη και 33 στην υπόλοιπη χώρα.
• Δεν μπορείτε να κολλήσετε έρπητα ζωστήρα από κάποιον που έχει έρπητα ζωστήρα ή ανεμευλογιά. Ο έρπητας ζωστήρας προκαλείται από απενεργοποίηση του δικού σας ιού της ανεμευλογιάς  που είναι ήδη  μέσα σας. Η έκθεση σε κάπιον με ενεργό έρπητα ζωστήρα δεν έχει  καμία επίδραση σε αυτή την απενεργοποίηση. Ωστόσο, για όσο χρόνο είναι παρούσες οι φυσαλίδες του έρπητα ζωστήρα, είναι δυνατό να μεταδώσετε την ανεμευλογια σε άτομα που δεν  την είχαν ποτέ.
• ,Με το εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα περιορίζονται τα περιστατικά αυτής της επίπονης νόσου, συμπεριλαμβανομένης της συχνότερης επιπλοκής της, της μεθερπητικής νευραλγίας. Το εμβόλιο συστήνεται και χορηγείται ΔΩΡΕΑΝ στα άτομα 60 ετών και άνω, ανεξάρτητα από το αν είχαν προηγούμενεο επεισόδιο έρπητα ζωστήρα.
•  Τα τελευταία 80 χρόνια,  με τα εμβόλια , νοσήματα όπως η ευλογιά, η πολιομυελίτιδα, η γρίπη, τα πνευμονιοκοκκικά νοσήματα και ο τέτανος έχουν είτε εξαλειφθεί, είτε μειωθεί σε μεγάλο βαθμό, σε πολλές χώρες.    Σύμφωνα με τον ΠΟΥ τα εμβόλια προλαμβάνουν περισσότερα από 30 συνήθη λοιμώδη νοσήματα, με αποτέλεσμα 2 με 3 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές να σώζονται κάθε χρόνο, παγκοσμίως .
• Παρά τις συστάσεις για εμβολιασμό καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, για την πρόληψη συγκεκριμένων ασθενειών, η εμβολιαστική κάλυψη των ενηλίκων παραμένει χαμηλή, σχεδόν για όλα τα συνιστώμενα εμβόλια.

  Στα ηλικιωμένα άτομα, οι λοιμώξεις είναι πιο σοβαρές, καθώς υπάρχει τουλάχιστον τρεις φορές μεγαλύτερος κίνδυνος ανάπτυξης επιπλοκών με υψηλή νοσηρότητα αλλά και θνητότητα. Ο δια βίου εμβολιασμός προσφέρει ανεκτίμητα οφέλη στον άνθρωπο .    Τα εμβόλια που συστήνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για τους ενήλικες άνω των 60 ετών είναι, η αναμνηστική δόση του εμβολίου για τέτανο, διφθερίτιδα ή/και κοκκύτη, το εμβόλιο της γρίπης ετησίως, τα εμβόλια του πνευμονιόκοκκου (>65 ετών, εκτός αν συνυπάρχει χρόνιο νόσημα στην ηλικία 60-65 ετών) και το εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα. Τα εμβόλια αυτά χορηγούνται δωρεάν από τους ασφαλιστικούς φορείς.