Η Χρύσα Βαρδέα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1933. Η οικογένειά της καταγόταν από την γνωστή μανιάτικη οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων. Σπούδασε κοινωνική πρόνοια στην Αθήνα, αλλά το 1953 πήγε στο Παρίσι, όπου και φοίτησε για έναν χρόνο στην Ακαδημία Grande Chaumiere. Το 1954 εγκατέλειψε το Παρίσι και συνέχισε τις σπουδές της στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας, για άλλο ένα χρόνο.

Η Χρύσα, το διάστημα 1955 - 60 χρησιμοποιεί μεταλλικές πλάκες πάνω στις οποίες χαράζει σειρές από κεφαλαία γράμματα που εναλλάσσονται με κενούς χώρους και παραπέμπουν σε μνημειακές επιγραφές της αρχαιότητας. Συχνά πάνω στις ίδιες πλάκες αντί για σειρές γραμμάτων αποτυπώνει ένα μόνο γράμμα της αλφαβήτου, ή κάποιο σύμβολο, όπως το τόξο. Στην ίδια λογική κινείται και μια σειρά από γύψινες πλάκες που δημιουργεί την ίδια περίοδο «συσσωρεύοντας» στην επιφάνειά τους γράμματα διαφορετικών μεγεθών. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 αρχίζει να δημιουργεί πίνακες, τους οποίους εμπνέεται από την δομή και τη διάταξη των σελίδων εφημερίδας, ενώ το 1961 παρουσιάζει αυτά τα έργα στο Μουσείο Γκούκενχάιμ της Νέας Υόρκης. Στις αρχές της δεκαετίας του '60 περνάει από τους πίνακες - εφημερίδες σε γλυπτά για τη δημιουργία των οποίων χρησιμοποιεί καλούπια, πειραματιζόμενη με τις διαφορετικές δομικές διατάξεις που μπορούν να προκύψουν σε μια σελίδα εφημερίδας. Οι αναζητήσεις της αυτές οδηγούν στη δημιουργία του έργου Times Square Puzzle, 1961-62, στο οποίο χρησιμοποιεί για πρώτη φορά το νέον, υλικό που θα χαρακτηρίσει το μετέπειτα έργο της.

Γοητευμένη από τα φώτα και τις φωτεινές επιγραφές που κυριαρχούν εκείνη την εποχή στη Νέα Υόρκη, χρησιμοποιεί το νέον για να κατασκευάσει μια σειρά από γλυπτά με κορυφαίο το «The Gates to Times Square», που κόσμησε την Τάιμς Σκουέρ, θέλοντας να αποδώσει τη ζωντάνια, τη συνεχή κίνηση, το χρώμα και την φαντασμαγορική ατμόσφαιρα της μεγαλούπολης. Το έργο The Gates to Times Square, 1964-66 είναι ένα μνημειώδες ασαμπλάζ σε σχήμα «Α» που εμπεριέχει όλο το εικαστικό λεξιλόγιο που είχε αναπτύξει ως τότε η καλλιτέχνις. Το ίδιο το γλυπτό χρειάστηκε 2 χρόνια για να ολοκληρωθεί, ενώ την ίδια περίοδο και μέχρι το 1968 η Χρύσα δημιουργεί μια σειρά από σπουδές (Studies for the Gates) που είναι βασισμένα σε μορφολογικά στοιχεία του πρωτότυπου έργου. Οι συχνές επισκέψεις της καλλιτέχνιδος στην Τσάινα Τάουν της Νέας Υόρκης, θα αποτελέσουν έναυσμα για μια σειρά ζωγραφικών έργων που πραγματοποιούνται στα τέλη της δεκαετίας του '70 και μια σειρά επίτοιχων ανάγλυφων κατασκευών, τις οποίες ξεκινά να δουλεύει στις αρχές της δεκαετίας του '80, εμπνευσμένη από την κινέζικη καλλιγραφία. Την ίδια περίοδο και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80 η καλλιτέχνις δουλεύει και μια σειρά σπουδών πάνω σε κάποια νέα γλυπτά με θέμα και πάλι την Tάιμς Σκουέρ της Νέας Υόρκης. Την περίοδο 1992-94 βρίσκεται στην Αθήνα και δημιουργεί μια σειρά γλυπτικών συνθέσεων που συνοδεύονται από ηχογραφημένους ήχους της Αθήνας και παρουσιάζονται το 1996 στη γκαλερί Leo Castelli στη Νέα Υόρκη. Έχει παρουσιάσει τα έργα της σε πολυάριθμες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει συμμετάσχει στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο το 1963, στη Ντοκουμέντα του Κάσσελ το 1968 και στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1972.

Το έργο της «Mott Street», εμπνευσμένο από την κινεζική καλλιγραφία της Τσάιναταουν του Μανχάταν, κοσμεί τη στάση «Ευαγγελισμός» του μετρό της Αθήνας. Η «Κλυταιμνήστρα» της δεσπόζει στον εξωτερικό τοίχο του Μεγάρου Μουσικής και δύο έργα της από νέον, που ανήκουν στο Εθνικό Μουσείο Συγχρονης Τέχνης, ένας πράσινος Ποσειδώνας και μια μπλε κατασκευή, θα κοσμούν την αίθουσα συνεδριάσεων του Ζαππείου, καθόλη τη διάρκεια της ελληνικής ευρωπαϊκής Προεδρίας.

Πάνος Παναγιωτόπουλος: «Πάντρεψε την ελληνική ταυτότητα με τις διεθνείς επιδράσεις»

Πληροφορηθείς την είδηση του θανάτου της Χρύσας, ο Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Πάνος Παναγιωτόπουλος έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Η Χρύσα υπήρξε μια διεθνής καλλιτέχνης, που κέρδισε το σεβασμό και το θαυμασμό του κοινού, των ομοτέχνων της και των κριτικών σε ολόκληρο τον κόσμο. Όμως, δεν έπαψε στιγμή να αισθάνεται και να δημιουργεί ως Ελληνίδα. Πάντρεψε την ελληνική ταυτότητα με τις διεθνείς επιδράσεις, δημιουργώντας έργο πρωτοποριακό και παράλληλα τόσο εύγλωττο μέσ’ από την προσωπική αιχμή του, ώστε να επιτρέπει στην Κλυταιμνήστρα να αποκαλύπτεται και μέσα από την τεχνοτροπία του «νέον». Τα θερμά μου συλλυπητήρια στους οικείους της.»

Πηγή Καθημερινή