Ανησυχία έχουν προκαλέσει οι εικόνες από δορυφόρο που κατέγραψαν ασυνήθιστη δραστηριότητα σε ρωσικό χώρο ο οποίος στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν ως στρατιωτικό κέντρο ερευνών για όπλα βιολογικού πολέμου.

Το μέρος με την ονομασία Sergiev Posad-6, είχε παραμείνει αδρανές για δεκαετίες, αλλά το ψυχροπολεμικό του παρελθόν ήταν έντονα αμφιλεγόμενο καθώς αποτελούσε ένα σημαντικό κέντρο ερευνών για βιολογικά όπλα, με πειράματα σε ιούς όπως η ευλογιά, ο Έμπολα και οι αιμορραγικοί πυρετοί.

Δορυφορικές εικόνες των τελευταίων δύο ετών, από την έναρξη δηλαδή του πολέμου με την εισβολή στην Ουκρανία, καταγράφουν εκτεταμένες ανακατασκευές και προσθήκες, με τουλάχιστον δέκα νέα κτίρια, συνολικής έκτασης άνω των 23.000 τετραγωνικών μέτρων. Αρκετά από αυτά φέρουν χαρακτηριστικά βιολογικών εργαστηρίων, σχεδιασμένα για τη διαχείριση εξαιρετικά επικίνδυνων παθογόνων.

Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι τέτοια όπλα έχουν χρησιμοποιηθεί στη σύγκρουση με την Ουκρανία, ωστόσο η κατασκευή νέων εργαστηρίων στο Sergiev Posad-6 παρακολουθείται στενά από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες και ειδικούς βιολογικών όπλων, καθώς ο πόλεμος διανύει τον τρίτο του χρόνο και οι ανησυχίες για τις προθέσεις της Μόσχας αυξάνονται.

Οι εικόνες που φέρνει στη δημοσιότητα η Washington Post, και οι οποίες προέρχονται από Google Earth, MAXAR και Planet Labs, φανερώνουν πως οι νέες εγκαταστάσεις διαθέτουν δεκάδες συστήματα εξαερισμού στις οροφές, υπόγεια υποδομή, αυξημένα μέτρα ασφαλείας και πιθανώς ένα ηλεκτροπαραγωγό σταθμό. Πρόσφατα, Ρώσοι αξιωματούχοι επιβεβαίωσαν δημόσια ότι οι επιστήμονες θα χρησιμοποιήσουν τα εργαστήρια για τη μελέτη θανάσιμων μικροβίων, όπως ο ιός Έμπολα, με στόχο την ενίσχυση της άμυνας της χώρας έναντι της βιοτρομοκρατίας και μελλοντικών πανδημιών.

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ, η έρευνα για τον Έμπολα περιορίζεται σε εργαστήρια ασφαλείας «Βιολογικής Ασφάλειας Επιπέδου 4» (BSL-4), εξοπλισμένα για να διαχειρίζονται τους πιο θανάσιμους και ανίατους ιούς και βακτήρια.

Τα εργαστήρια της σοβιετικής εποχής στο Sergiev Posad-6 που ερευνούσαν την όπλιση ιών παρόμοιων με τον Έμπολα είχαν «πολύ ασφαλές σύστημα εξαερισμού» για να αποτρέπεται η διαρροή παθογόνων, όπως ανέφερε ο Michael Duitsman, ειδικός στη ρωσική και σοβιετική τεχνολογία πυραύλων και μη διάδοση πυρηνικών στο Κέντρο James Martin. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει επίσης ένα κτίριο με ψηλές καμινάδες εξαγωγής, το οποίο αρκετοί ειδικοί πιστεύουν ότι είναι μικρός ηλεκτροπαραγωγός σταθμός. Ένας ανεξάρτητος από την τοπική ενεργειακή υποδομή σταθμός είναι κρίσιμος για τη διατήρηση της θερμοκρασίας και της κυκλοφορίας του αέρα που απαιτεί ένα BSL-4, σύμφωνα με τον Andrew C. Weber πρώην υψηλόβαθμο αξιωματούχο του Πενταγώνου.

Δορυφορικές εικόνες από τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2023 δείχνουν επίσης την κατασκευή μιας υπόγειας σήραγγας πλάτους 11 μέτρων που συνδέει τα εργαστήρια με τον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό — αρκετά μεγάλη ώστε να επιτρέπει τη διέλευση οχημάτων και προσωπικού σε έναν ασφαλή και περιβαλλοντικά ελεγχόμενο χώρο, ενώ διαθέτει και σωληνώσεις για μεταφορά ατμού για θέρμανση και για αποστειρωτές που καθαρίζουν μολυσμένο εργαστηριακό εξοπλισμό. Οι εικόνες πριν από την κατασκευή της οροφής αποκαλύπτουν έναν περίπλοκο σχεδιασμό, με πολλά χωριστά δωμάτια, που σύμφωνα με ειδικούς, πιθανότατα λειτουργούν ως προθάλαμοι απολύμανσης.

Ειδικός δήλωσε ότι η διαρρύθμιση ήταν «συμβατή με το σχεδιασμό εργαστηρίων» και ότι πιθανότατα υποδεικνύει εργαστήρια «μέγιστης συγκράτησης». Αμερικανοί αξιωματούχοι και ειδικοί στον έλεγχο όπλων, εκφράζουν ανησυχίες για τη μυστικότητα που περιβάλλει αυτή τη στρατιωτική εγκατάσταση, για το πώς η Ρωσία σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τα νέα εργαστήρια. «Αυτό είναι το μέρος όπου όπλιζαν την ευλογιά», δήλωσε ο Duitsman. «Οι νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις δυνατότητες ενός ανανεωμένου προγράμματος».

Οι υπηρεσίες πληροφοριών και οι ειδικοί βιοάμυνας τονίζουν ότι είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ο σκοπός της επέκτασης του χώρου μόνο από τις δορυφορικές φωτογραφίες καθώς ακόμα και ένα εργαστήριο εξοπλισμένο για μελέτη του θανατηφόρου ιού Έμπολα, για την ανάπτυξη εμβολίου, μπορεί να μοιάζει εξωτερικά ίδιο με εκείνο που διεξάγει έρευνα για τη χρήση του ιού ως όπλο.

Το νέο κτιριακό συγκρότημα στο Sergiev Posad-6 έχει τα χαρακτηριστικά μιας ρωσικής τοποθεσίας υψηλής ασφάλειας, τα οποία συνάδουν με τις προφυλάξεις που λαμβάνονται σε μια εγκατάσταση BSL-4, δήλωσαν πέντε ειδικοί στην Washington Post. Τα σημεία ελέγχου, ο σχεδιασμός των δρόμων, η αποψίλωση των δέντρων και οι διαδοχικοί φράχτες ελέγχουν αυστηρά την κίνηση στον χώρο και ευνοούν την εποπτεία του. «Αυτό ονομάζεται “επίπεδο άμυνας κρεμμυδιού”», ανέφερε ο William Goodhind, στρατιωτικός αναλυτής εικόνων στο Contested Ground. «Όσο περισσότερα επίπεδα υπάρχουν, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να καταστραφούν».

Η περιμετρική ασφάλεια στον χώρο Sergiev Posad-6 καθαρίστηκε από δέντρα ώστε να υπάρχει καθαρή ορατότητα, σύμφωνα με τον ειδικό Michael Duitsman, σε αντιστοιχία με τις αμυντικές τακτικές άλλων υψηλής ασφάλειας στρατιωτικών εγκαταστάσεων της Ρωσίας. «Οι αποθηκευτικοί χώροι πυρηνικών όπλων βρίσκονται σε δάση, αλλά έχουν σαφείς περιμέτρους για να μπορούν να εντοπίσουν οποιονδήποτε προσπαθήσει να πλησιάσει», σημειώνει.

Ο Weber συνδέει την επέκταση του ερευνητικού κέντρου με τις αόριστες απειλές του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν για χρήση πυρηνικών όπλων, εάν η σύγκρουση στην Ουκρανία κλιμακωθεί. Αν και τα βιολογικά και χημικά όπλα απαγορεύονται βάσει διεθνών συνθηκών, η Ρωσία φαίνεται να προειδοποιεί τους αντιπάλους της ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μη συμβατικά όπλα αν πιεστεί. «Ο Πούτιν μιλά ανοιχτά στα μέσα ενημέρωσης», δήλωσε ο Weber. «Αλλά επειδή δεν θα παραδεχθούν ποτέ ότι έχουν βιολογικά όπλα, η απόδειξη προκύπτει μέσω αναφορών σε αυτές τις εγκαταστάσεις. Το μήνυμα είναι σαφές: ‘Έχουμε αυτή τη δυνατότητα. Και μην νομίζετε ότι δεν θα τη χρησιμοποιήσουμε’».

Σε συνέντευξη του Απριλίου στην εφημερίδα του ρωσικού στρατού, Red Star, ο διοικητής των εργαστηρίων, Sergey Borisevich, χαρακτήρισε την εγκατάσταση ως τη «ραχοκοκαλιά του βιολογικού αμυντικού συστήματος της χώρας». Ο Borisevich εξήγησε ότι ο χώρος σχεδιάστηκε για τη δημιουργία «ιατρικών μέσων προστασίας στρατευμάτων και πολιτών από βιολογικά όπλα».

Στις δορυφορικές φωτογραφίες, η εκκαθάριση του χώρου γίνεται ορατή αρχικά ττον Μάιο του 2022, λίγους μήνες μετά την έναρξη της πλήρους ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Τον Ιούνιο του 2022, οι Ρώσοι αξιωματούχοι κατέθεσαν επίσημη καταγγελία στον ΟΗΕ, υποστηρίζοντας – χωρίς αποδείξεις – ότι η Ουκρανία ετοίμαζε βιολογικά όπλα εναντίον των ρωσικών δυνάμεων.

Οι ΗΠΑ και άλλες χώρες κατηγορούν τη Μόσχα για κατασκευή απαγορευμένων νευροτοξικών ουσιών και χρήση τους σε απόπειρες δολοφονίας αντιπολιτευόμενων και αποστατών, όπως ο Σεργκέι Σκριπάλ, πρώην αξιωματικός της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, ο οποίος δηλητηριάστηκε το 2018 στο Σάλσμπερι της Αγγλίας. Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ κατηγόρησε τη Ρωσία σε αναφορά του Απριλίου ότι επανειλημμένα χρησιμοποιεί απαγορευμένα χημικά ως όπλα στην Ουκρανία, επικαλούμενο βίντεο Ρώσων στρατιωτών που δείχνουν ρίψεις χημικών χειροβομβίδων σε θέσεις Ουκρανών στρατιωτών. Επισήμως, το Κρεμλίνο αρνείται την ύπαρξη τέτοιων όπλων στη Ρωσία.

Ο πρώην Ρώσος πρόεδρος, Μπόρις Γιέλτσιν, παραδέχθηκε το 1992 ότι η Σοβιετική Ένωση είχε κατασκευάσει οπλοστάσιο βιολογικών όπλων, αλλά το Κρεμλίνο ανακάλεσε αργότερα τη δήλωση, επιμένοντας ότι ποτέ δεν κατασκευάστηκαν τέτοια όπλα. Υπό τον Πούτιν, η Μόσχα συχνά κατηγορεί τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους ότι σχεδιάζουν τη χρήση βιολογικών όπλων εναντίον Ρώσων. Οι ΗΠΑ σταμάτησαν την παραγωγή βιολογικών και χημικών όπλων το 1969 και ολοκλήρωσαν την καταστροφή των αποθεμάτων τους υπό πολιτική εποπτεία το 1972.

«Οι Ρώσοι δεν έχουν υπάρξει ποτέ διαφανείς όσον αφορά τις εγκαταστάσεις του Υπουργείου Άμυνας», δήλωσε η Mallory Stewart, βοηθός γραμματέας στο Γραφείο Ελέγχου Όπλων, Αποτροπής και Σταθερότητας του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. «Αυτό εγείρει ερωτήματα για το τι κρύβουν».

Η κατασκευή εργαστηρίων στο Sergiev Posad-6 έχει δώσει νέα πνοή σε ένα στρατιωτικό συγκρότημα που για χρόνια θεωρούνταν μια “νεκρή” κληρονομιά του σοβιετικού παρελθόντος της Ρωσίας. Το Sergiev Posad-6, το οποίο βρίσκεται περίπου 100 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μόσχας, δημιουργήθηκε από τον Κόκκινο Στρατό τη δεκαετία του 1950 ως μία από τις «κλειστές» στρατιωτικές πόλεις της Σοβιετικής Ένωσης, που περικλείονταν γύρω από απόρρητα εργοστάσια και ερευνητικά κέντρα για πυρηνικά, χημικά και βιολογικά όπλα, με αυστηρά περιορισμένη πρόσβαση, περιλαμβάνοντας και απαγόρευση σε ξένους επισκέπτες.

Το οχυρωμένο συγκρότημα, αρχικά γνωστό ως Zagorsk-6, χτίστηκε στα περίχωρα του Sergiev Posad, μιας πόλης 110.000 κατοίκων. Μέσα στα τείχη, ζούσαν έως και 6.000 επιστήμονες και μέλη των οικογενειών τους, σε κρατικά διαμερίσματα με παιδικές χαρές και τουλάχιστον ένα σχολείο.

Μία από τις ρωσικές στρατιωτικές μονάδες που λειτουργούν στο Sergiev Posad, το 48ο Κεντρικό Ινστιτούτο Επιστημονικής Έρευνας, τελεί υπό κυρώσεις από τις ΗΠΑ για φερόμενη συμμετοχή σε παράνομες δραστηριότητες όπλων, συμπεριλαμβανομένης της συνδρομής στην ανάπτυξη χημικών όπλων που χρησιμοποιήθηκαν στην απόπειρα δολοφονίας του Σεργκέι Σκριπάλ.

Οι δορυφορικές εικόνες φανερώνουν ανακατασκευή της ζώνης των πολιτικών εγκαταστάσεων του συγκροτήματος, όπου διαμένουν οι επιστήμονες, με την κατασκευή νέας δομής που ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2022 και ανακαινίσεις ενός υφιστάμενου κτιρίου το καλοκαίρι του 2024.

Παράλληλα, αναφορές σε ρωσικά μέσα ενημέρωσης και σε μελέτες της μεταψυχροπολεμικής εποχής υποδηλώνουν ότι το κέντρο συνέχισε να διεξάγει έρευνες σε λοιμώδεις ασθένειες ακόμα και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το 2020, οι επιστήμονες του Sergiev Posad-6 βοήθησαν στην ανάπτυξη του εμβολίου Sputnik-V κατά του COVID-19.

Ωστόσο, τα περισσότερα από όσα συμβαίνουν εκεί παραμένουν κρυφά. Το Sergiev Posad-6 είναι μία από τις τρεις ρωσικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις που δεν παραχώρησαν ποτέ πρόσβαση σε διεθνείς εμπειρογνώμονες κατά τη δεκαετία του 1990, όταν η Μόσχα προσπαθούσε να διασφαλίσει ότι τα όπλα και τα εξαρτήματα της σοβιετικής εποχής δεν θα κλαπούν.

Αμερικανοί αναλυτές των μυστικών υπηρεσιών κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στις εγκαταστάσεις του Sergiev Posad-6 διατηρούνται ακόμη κατεψυγμένες συλλογές ιών που μελετήθηκαν και δοκιμάστηκαν κατά τη σοβιετική περίοδο.