Μαρίνα Βλάχου

Βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι άνθρωποι φωτογραφίζουν σχεδόν τα πάντα και σχεδόν παντού. Μια πράξη που ο κριτικός φωτογραφίας Jörg M. Colberg περιγράφει ως "ψυχαναγκαστική αναζήτηση". Το φαινόμενο αυτό έχει δημιουργήσει ένα μοναδικό σύνολο προκλήσεων για τα μουσεία τέχνης, πολλά από τα οποία είχαν ιστορικά αυστηρούς περιορισμούς στη φωτογράφηση - είτε για λόγους προστασίας των έργων τέχνης, είτε για λόγους προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων. Όμως η πανταχού παρούσα παρουσία των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών, μαζί με την ακαταμάχητη παρόρμηση για λήψη φωτογραφιών, οδήγησε πολλά μουσεία να αναθεωρήσουν τις οδηγίες τους τα τελευταία χρόνια.

Έτσι μετά από σχεδόν τρείς δεκαετίες, το μουσείο Reina Sofia στην Ισπανία, αποφάσισε να επιτρέψει στο κοινό την λήψη φωτογραφιών του διάσημου πίνακα του Pablo Picasso “Guernica”. Άλλα, επίσης, μεγάλα μουσεία, όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, αλλά και το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης έχουν κάνει άρση της απαγόρευσης αυτής, με το γεγονός αυτό, να φέρνει στην επιφάνεια ένα ανεξάντλητο θέμα συζήτησης γύρω από το εάν ή όχι πρέπει να βγάζουν οι επισκέπτες φωτογραφίες.

Φλας, πνευματικά δικαιώματα και έργα τέχνης

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για τις πολιτικές ευρείας διάθεσης φωτογραφιών είναι το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων, με τα μουσεία, συχνά, να μην κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα των έργων που εκθέτουν, γεγονός που δημιουργεί νομικά προβλήματα όταν οι επισκέπτες αρχίζουν να τραβούν φωτογραφίες. Ωστόσο, με τα μουσεία να μοιράζονται τόσο πολλές εικόνες, μπορεί να είναι δύσκολο για τους επισκέπτες να καταλάβουν ότι δεν μπορούν απαραίτητα να κάνουν το ίδιο. Η διάθεση των φωτογραφιών και ο διαμοιρασμός τους online από τον καθένα από εμάς, μοιάζει να ανησυχεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των μουσείων, που φοβούνται ότι η πολλή έκθεση των έργων στο διαδίκτυο θα αποτρέψει τους ενδιαφερόμενους να το επισκεφτούν. Παράλληλα πιστεύουν ότι οι χώροι αυτοί θα είναι εύκολος στόχος για κάθε παράνομη ενέργεια, μετά τη διαφήμιση των έργων στο διαδίκτυο.

Οι φωτογραφίες όμως γενικότερα αποτελούν ίσως ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα των ιθυνόντων των θεσμών αυτών. Ο λόγος έγκειται στο φλας των φωτογραφικών μηχανών και κινητών, το οποίο σύμφωνα με τους συντηρητές έργων τέχνης, βλάπτει τους πίνακες και φθείρει την πατίνα των ευαίσθητων αντικειμένων τέχνης. Από την άλλη ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι η τόσο μικρή έκθεση δεν είναι επικίνδυνη για τα έργα. Βέβαια ακόμα και αν η ζημιά δεν είναι μεγάλη, το φλας φαίνεται να δημιουργεί ένα εξίσου μεγάλο πρόβλημα. Σύμφωνα με τους υπεύθυνους των μουσείων και γκαλερί το φλας και γενικότερα η εμμονή με την φωτογραφία φαίνεται να εμποδίζει την στιγμή της εκτίμησης και του θαυμασμού ενός πίνακα από το κοινό.

Όμως, δεν είναι μόνο η ασφάλεια και τα πνευματικά δικαιώματα οι λόγοι που ένα μουσείο απαγορεύει τις φωτογραφίες. Όλοι οι πολιτιστικοί χώροι έχουν πάντα ένα μαγαζί με αναμνηστικά, όπως βιβλία, καρτ-ποστάλ και υψηλής ποιότητας φωτογραφίες, το οποίο λειτουργεί ως μια βασική πηγή εσόδων για τον εκάστοτε οργανισμός τέχνης. Πολλοί θεωρούν ότι το κοινό μπορεί να βρει οποιαδήποτε αναπαραγωγή του έργου που του τράβηξε το ενδιαφέρον εκεί και να το αγοράσει για το αντίστοιχο αντίτιμο.

Σε ποια μνημεία και μουσεία απαγορεύεται ρητά η φωτογραφία;

Μια φωτογραφία αξίζει όσο χίλιες λέξεις, όμως πολλοί πολιτιστικοί χώροι δεν επιτρέπουν την λήψη φωτογραφιών από τους τουρίστες. Η Καπέλα Σιστίνα, που βρίσκεται στο Βατικανό, είναι από τα πιο διάσημα τουριστικά μέρη στον κόσμο. Τη χρονική περίοδο 1980-1994, η εταιρία τηλεοπτικών δικτύων Nippon της Ιαπωνίας, χρηματοδότησε την ανακαίνισή της. Σε αντάλλαγμα, πήρε όλα τα δικαιώματα για την βιντεοσκόπηση και φωτογράφιση του έργου. Στην ίδια λογική με το Βατικανό ανήκει και ο Πύργος του Άιφελ. Όλοι τον ξέρουν, λίγοι, όμως γνωρίζουν πως η φωτογράφισή του την νύχτα απαγορεύεται λόγω των δικαιωμάτων που έχει o Pierre Bideau που εγκατέστησε τα φώτα που κάνουν τον πύργο μοναδικό.

Ωστόσο, δεν αφορούν όλες οι απαγορεύσεις πνευματικά δικαιώματα. Για λόγους ασφαλείας, απαγορεύονται οι φωτογραφίες στο Ταζ Μαχάλ, το διάσημο παλάτι της Ινδίας, το οποίο στην πραγματικότητα είναι μαυσωλείο και εκεί φυλάσσονται τα λείψανα της συζύγου του αυτοκράτορα των Μογγόλων Σαχ Τζαχάν. Επίσης, για τους ίδιους λόγους, οι φωτογραφίες στον Πύργο του Λονδίνου και συγκεκριμένα στο δωμάτιο πού είναι φυλαγμένα τα κοσμήματα της βασιλικής οικογένειας, δεν επιτρέπονται.

Δίνοντας ζωή στα μουσεία

Η Seem Rao, που διευθύνει το εργαστήριο Brilliant Idea, είπε πως “τα μουσεία έχουν γίνει ουσιαστικά δεινόσαυροι. Είναι τόσο παλιομοδίτικα, που για να γίνουν μέρος της κοινωνίας θα πρέπει να αναβαθμίσουν αυτές τις πολιτικές”. Άνθρωποι, όπως η Rao, υποστηρίζουν ότι οι φωτογραφίες έχουν και την θετική πλευρά τους. Περνώντας τα χρόνια και ανοίγοντας τα άλμπουμ με τις, είτε ψηφιακές είτε φυσικές, φωτογραφίες, κάνεις αναδρομή και θαυμάζεις τα ταξίδια και τις εμπειρίες που έζησες. Το διαδίκτυο, από την άλλη, είναι στις ζωές όλων μας, και η έκθεση των έργων μέσω αυτού είναι ένας καλός τρόπος να συνδέονται άνθρωποι με διαφορετικές καλλιτεχνικές κουλτούρες. Όπως, επίσης, να γνωρίσουν και τα παιδιά της οθόνης έναν διαφορετικό και πιο ενδιαφέρον πολιτιστικά κόσμο.

Πηγή: protothema.gr