Τον αριθμό χρηστών ναρκωτικών κατάφερε να μειώσει αισθητά η Πορτογαλία, βασιζόμενη στη θεραπεία, την αποποινικοποίηση των μικροποσοτήτων αλλά και την επιβολή αυστηρότερων ποινών στους εμπόρους.

Η χώρα πορεύεται με διαφορετικό τρόπο στην αντιμετώπιση της χρήσης ναρκωτικών, τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η αποποινικοποίηση, για παράδειγμα, μικρών ποσοτήτων ναρκωτικών ουσιών, δεν αφορά μόνο την κάνναβη, αλλά και την ηρωίνη, το ecstasy ή την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη. Ποινικό αδίκημα εξακολουθεί να αποτελεί η διακίνηση, ωστόσο, η κατοχή μικροποσοτήτων ναρκωτικών τιμωρείται ως πλημμέλημα. Μπορεί, το παράδειγμα της Πορτογαλίας, να αποτελέσει πρότυπο για τις άλλες χώρες;

Το εμπόριο ναρκωτικών στη χώρα φυσικά και συνεχίζεται, όμως, οι αριθμοί λένε την αλήθεια: ποσοστά χρηστών και φυλακισμένων χρηστών έχουν μειωθεί αισθητά τα τελευταία 25 χρόνια. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ετησίως, καταγράφονταν 10.000 συλλήψεις για κατοχή και χρήση ναρκωτικών, καθώς και 200 θάνατοι χρηστών. Η πολιτεία ήταν ανήμπορη να αντιδράσει στα ανησυχητικά ποσοστά, ενώ οι φυλακές ήταν γεμάτες από τοξικομανείς και μικροεμπόρους. Στη συνέχεια, η κόρη ενός από τους προέδρους του κοινοβουλίου πέθανε από υπερβολική δόση με συνέπεια, ο πατέρας της, να ζητήσει δημοσίως από το κράτος να χορηγεί ναρκωτικές ουσίες με ελεγχόμενο τρόπο. Η επαναστατική αυτή πρόταση δεν βρήκε ανταπόκριση, αλλά από το 2001 όποιος καπνίζει μαριχουάνα δεν διώκεται ποινικά, ούτε καν όταν παίρνει ναρκωτικά με σύριγγα.

Ο Ζοάο Γκουλά είναι ένας από τους αρχιτέκτονες της πορτογαλικής πολιτικής για τα ναρκωτικά, επικεφαλής του Ινστιτούτου Εξάρτησης και επί πολλά χρόνια επικεφαλής του Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών. Η πορτογαλική συνταγή είναι κοινωνική εργασία για περιστασιακούς χρήστες μαριχουάνας, θεραπεία για τοξικοεξαρτημένους και αυστηρότερες ποινές για εμπόρους. «Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι τίποτα δεν συνέβη από αυτά που προέβλεπαν οι επικριτές μας. Το αντίθετο μάλιστα, είχαμε πολύ θετική εξέλιξη σε όλους τους τομείς. Πρωταρχικός μας στόχος ήταν και είναι να προσφέρουμε βοήθεια στους ανθρώπους, τις υπηρεσίες που χρειάζονται. Δίνουμε συμβουλές στους εξαρτημένους και προσφέρουμε θεραπεία. Εάν ανακαλύψουμε παράγοντες κινδύνου, όπως οικογενειακά προβλήματα ή ψυχολογικές ευπάθειες, προσπαθούμε να αποτρέψουμε τους ανθρώπους να συνεχίσουν τη ζωή τους μέσα στα ναρκωτικά. Αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα του συστήματός μας», είπε στη Deutsche Welle.

Πρόστιμα αντί για φυλακίσεις

Οι επιτρεπόμενες μικροποσότητες ορίζονται επακριβώς και όποιος συλλαμβάνεται με αυτές του επιβάλλεται απλά πρόστιμο. Αλλά πάνω από όλα ο συλληφθείς προσέρχεται ενώπιον της Επιτροπής Καταπολέμησης της Τοξικομανίας, που αποτελείται από δικηγόρους, κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους Ο Βάσκο Γκόμες είναι επικεφαλής μιας τέτοιας επιτροπής στη Λισαβόνα. «Περίπου το 80% αυτών που έρχονται σε εμάς είναι περιστασιακοί χρήστες», λέει. «Τους διαφωτίζουμε για τους κινδύνους, τους ενημερώνουμε και τους βοηθάμε να αντισταθούν στους μελλοντικούς πειρασμούς».

Παλαιότερα η Πορτογαλία έδινε πολλά χρήματα για μαζικές διώξεις εγκλημάτων που σχετίζονταν με τα ναρκωτικά. Σήμερα το κράτος χρηματοδοτεί συμβουλευτικά κέντρα, προγράμματα υποκατάστασης και θεραπείες. «Είναι πολύ καλύτερα έτσι από το να στέλνεις τους χρήστες αμέσως στη φυλακή» λέει ο Γκόμες. Το 2000 η Πορτογαλία είχε γύρω στους 100.000 τοξικομανείς, το 1% του πληθυσμού. Το 2019, πριν την πανδημία καταγράφηκαν 25.000 χιλιάδες. Βέβαια, υπάρχουν και πισωγυρίσματα και κριτική. Γιατί με την πανδημία πολλοί καταφεύγουν και πάλι στα ναρκωτικά, ενώ ασκείται κριτική στα προγράμματα υποκατάστασης. Πολλοί θεωρούν ως πραγματική λύση την αποτοξίνωση.