Σε ορισμένα σημεία του κέντρου της πολυσύχναστης και πολύβοης Βαρκελώνης υπάρχει ασυνήθιστη ησυχία. Το μόνο που θα ακούσει κανείς είναι οι φωνές των παιδιών που παίζουν σε κάποιο πάρκο και το κελάηδισμα των πουλιών. Δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου κίνηση και ο χώρος όπου θα ήταν παρκαρισμένα τα αυτοκίνητα έχει μετατραπεί σε χώρο για παιχνίδι, περιβάλλεται από δέντρα, ενώ υπάρχει και πεζόδρομος οπού πολλοί τρέχουν.

Τα Superblocks είναι ένα ριζοσπαστικό σχέδιο που έχει στόχο να περιορίσει την κυκλοφορία και τη ρύπανση από τα οχήματα και να δοθεί στους κατοίκους η αναγκαία ανακούφιση από τον θόρυβο της πόλης. Αυτό θα μπορούσε να σώσει εκατοντάδες ζωές που διαφορετικά θα μπορούσαν να χαθούν εξαιτίας του βαρέως μολυσμένου αέρα. Ελπίζει επίσης να λειτουργήσει ως παράδειγμα για άλλες πόλεις και ήδη η φήμη του εξαπλώνεται διεθνώς.

Μέχρι στιγμής υπάρχουν μόλις έξι superblocks, αλλά η Βαρκελώνη σχεδιάζει εκατοντάδες ακόμη. Αποτελούνται από εννέα ήδη υπάρχοντα μπλοκ ενωμένα μεταξύ τους σε μια περιοχή που απαγορεύει όλα σχεδόν όλα τα οχήματα, ενώ οι χώροι στάθμευσης για τους κατοίκους είναι υπόγειοι. Μερικοί κάτοικοι είναι αντίθετοι στο σχέδιο, είτε επειδή θέλουν να έχουν τα αυτοκίνητά τους έξω από τα σπίτια τους είτε επειδή έχουν τοπικές επιχειρήσεις και αισθάνονται ότι το εμπόριο θα επηρεαστεί από τη διακοπή της ροής της κυκλοφορίας.

Η Βαρκελώνη αποφάσισε να ξεκινήσει με τα πρώτα superblocks το 2016 στην περιοχή Eixample και τώρα ετοιμάζεται για τη δεύτερη μεγαλύτερη φάση ανάπτυξης. Αλλά η ιδέα αποδεικνύεται ιδιαίτερα δημοφιλής και σε άλλες πόλεις όπως το Σιάτλ, το οποίο σκέφτεται να εισαγάγει κάτι παρόμοιο.

«Τα αυτοκίνητα καταλαμβάνουν το 60% του δημόσιου χώρου στην πόλη», εξήγησε ο αναπληρωτής δήμαρχος της πόλης της Βαρκελώνης, Janet Sanz σε πρόσφατη συνέντευξη του BBC. «Μόλις αναδιανείμετε αυτό το χώρο και αποκαταστήσετε την ισορροπία της κατάστασης, υποστηρίζετε ομάδες που μέχρι τότε δεν είχαν πρόσβαση σε αυτό το χώρο».

Υγεία και ευημερία

Μια πρόσφατη μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης εκτιμά ότι, αν προγραμματιστούν 503 πιθανά ανοιχτά μπλοκ σε όλη την πόλη, οι μετακινήσεις με ιδιωτικό όχημα θα μειωθούν κατά 230.000 την εβδομάδα, καθώς οι άνθρωποι θα χρησιμοποιούν τα μέσα, το ποδήλατο ή θα περπατούν.

Η έρευνα δείχνει ότι αυτό θα βελτίωνε σημαντικά την ποιότητα του αέρα και τα επίπεδα θορύβου στους δρόμους: τα επίπεδα του διοξειδίου του αζώτου (NO2) στο περιβάλλον θα μειωθούν κατά ένα τέταρτο, επιτυγχάνοντας επίπεδα σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).

Το σχέδιο αναμένεται επίσης να παράγει σημαντικά οφέλη για την υγεία για τους κατοίκους. Η μελέτη εκτιμά ότι θα μπορούσαν να αποφευχθούν κάθε χρόνο 667 πρόωροι θάνατοι από την ατμοσφαιρική ρύπανση, τον θόρυβο και τη θερμότητα. Παράλληλα, περισσότεροι χώροι πρασίνου θα ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να βγουν έξω και να έχουν έναν πιο ενεργό τρόπο ζωής.

Αυτό, με τη σειρά του, βοηθά στη μείωση της παχυσαρκίας και του διαβήτη και διευκολύνει την πίεση στις υπηρεσίες υγείας. Οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι οι κάτοικοι της Βαρκελώνης θα μπορούσαν να αναμένουν να ζήσουν επιπλέον 200 ημέρες χάρη στα οφέλη για την υγεία, αν η ιδέα «εξαπλωθεί» σε όλη την πόλη.

Αναμένεται επίσης να υπάρξουν σημαντικά οφέλη και για την ψυχική υγεία, εξίσου σημαντικά. Η πρόσβαση σε τέτοιους χώρους μπορεί να αποτρέψει τη μοναξιά και την απομόνωση - ειδικά μεταξύ των ηλικιωμένων - καθώς οι κοινότητες σχηματίζουν ισχυρότερους δεσμούς και γίνονται πιο ανθεκτικές.

Εμπλοκές

Ο Σαλβαδόρ Ρουέντα, διευθυντής του Οργανισμού Αστικής Οικολογίας της Βαρκελώνης, πρωτοστάτησε στην εισαγωγή των superblocks και ισχυρίζεται ότι η ιδέα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε πόλη. Παρόλα αυτά, οι αρχές που επιθυμούν να επεκτείνουν την ιδέα στη Βαρκελώνη ή και πέραν αυτής θα πρέπει να γνωρίζουν κάποιες ανησυχίες.

Αλλαγές όπως αυτές απαιτούν επενδύσεις κεφαλαίου. Ακόμη και όταν οι δρόμοι χωρίς αυτοκίνητο μεταμορφωθούν σε χώρους πρασίνου, οι εναπομείναντες μεγάλοι δρόμοι θα επιβαρυνθούν πιθανότατα με μεγαλύτερη κυκλοφορία. Θα μπορούσαν να απαιτηθούν περαιτέρω επενδύσεις σε τοπικές υποδομές, όπως η βελτίωση των γύρω δρόμων για την αντιμετώπιση περισσότερης κυκλοφορίας ή η εγκατάσταση έξυπνου συστήματος διαχείρισης της κυκλοφορίας, για να αποφευχθεί η σοβαρή συμφόρηση. Στη συνέχεια, τίθεται το ερώτημα του πως να χρηματοδοτούν αυτές τις επενδύσεις, καθώς ένας υψηλότερος φορολογικός συντελεστής είναι απίθανο να είναι αρεστός.

Επιπλέον, κάθε φορά που μια τοποθεσία γίνεται πιο επιθυμητή, οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης ακινήτων. Οι υψηλότερες τιμές και το ενοίκιο θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μη προσεγγίσιμες γειτονιές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη χρήση ακινήτων για επενδυτικούς σκοπούς και ενδεχομένως στην μετατόπιση των κατοίκων της περιοχής.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η Βαρκελώνη είναι μια παλιά και σχετικά καλά σχεδιασμένη ευρωπαϊκή πόλη. Το επιτυχημένο πρόγραμμα ίσως θα ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί σε πόλεις της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές της πυκνότητας του πληθυσμού, της μορφής των πόλεων, των προτύπων ανάπτυξης και των θεσμικών πλαισίων στις πόλεις. Ορισμένες μεγάλες πόλεις του αναπτυσσόμενου κόσμου έχουν μεγάλη συμφόρηση με ανεξέλεγκτες εξελίξεις και αδύναμα ρυθμιστικά πλαίσια.

Συνεπώς η αντιγραφή όσων έχουν γίνει στη Βαρκελώνη μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη σε τέτοια μέρη και θα απαιτήσει πολύ μεγαλύτερες μεταβολές. Αλλά είναι αλήθεια ότι οι βασικές αρχές των superblocks - οι πεζοί, οι ποδηλάτες και οι δημόσιοι χώροι υψηλής ποιότητας - μπορούν να εφαρμοστούν σε οποιαδήποτε πόλη, με κάποιες προσαρμογές.

Ο επιτυχημένος πολεοδομικός σχεδιασμός χρειάζεται επίσης ισχυρή ηγεσία με ένα σαφές και συνεκτικό όραμα για το μέλλον. Το όραμα πρέπει να αναπτυχθεί με τους πολίτες και όλους τους άλλους ενδιαφερόμενους, όπως οι τοπικές επιχειρήσεις, οι ιδιωτικοί και δημόσιοι οργανισμοί. Αυτό μπορεί να διασφαλίσει ότι όλοι συμμερίζονται την ιδιοκτησία και αναλαμβάνουν την ευθύνη για την επιτυχία των τοπικών πρωτοβουλιών.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι στόχοι των superblocks είναι υγιείς. Η ιδέα έχει τη δυνατότητα να στεφθεί με επιτυχία σε όλο τον κόσμο, παρόλο που σε κάθε πόλη θα υπάρχουν μικρές ή μεγάλες διαφοροποιήσεις. Μένει να δούμε ποιοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμα.