ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Οι Ελληνες που ανακάλυψαν τα μυστικά του ήλιου Μια ερευνητική ομάδα Ελλήνων επιστημόνων από την Ακαδημία Αθηνών δημιούργησε ένα μοντέλο πρόγνωσης των εκλάμψεων του Ηλιου το οποίο έχει τεθεί ήδη σε επιχειρησιακή εφαρμογή από την Ευρωπα
Οι Ελληνες που ανακάλυψαν τα μυστικά του ήλιου
Μια ερευνητική ομάδα Ελλήνων επιστημόνων από την Ακαδημία Αθηνών δημιούργησε ένα μοντέλο πρόγνωσης των εκλάμψεων του Ηλιου το οποίο έχει τεθεί ήδη σε επιχειρησιακή εφαρμογή από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA).
Οι ηλιακές αναταράξεις και τα φαινόμενα των εκλάμψεων αντηχούν ως κάτι το «μακρινό και αδιάφορο» για το ευρύ κοινό, αν και οι επιπτώσεις τους έχουν απόληξη σε καθημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου ανά την υφήλιο. Ορισμένες φορές το οικονομικό κόστος από τις επιπτώσεις των εκλάμψεων ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια ευρώ ή δολάρια που καταβάλλουν οι φορολογούμενοι σε κάποια γωνιά της Γης.
«Υπάρχουν παραδείγματα ηλεκτρονικών συστημάτων και δορυφόρων που υπέστησαν βλάβες από τις εκλάμψεις. Πρόκειται για πολύ ευαίσθητα και πανάκριβα όργανα με κόστος εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Είναι τεράστιες ζημιές για να τις αγνοήσει κανείς», εξηγεί ο κ. Μανώλης Γεωργούλης, επικεφαλής στο Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφηρμοσμένων Μαθηματικών που λειτουργεί υπό τη σκέπη της Ακαδημίας Αθηνών.
Η υπηρεσία πρόγνωσης ηλιακών εκλάμψεων που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στο εργαστήριο του ΚΕΑΕΜ αποτελεί μία από τις τρεις που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο.
«Είναι επισήμως η πρώτη εφαρμογή η οποία αξιοποιείται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος. Το Κέντρο της Ακαδημίας Αθηνών παρέδωσε πρόσφατα μία πλήρως αυτοματοποιημένη υπηρεσία πρόγνωσης ηλιακών εκλάμψεων και αναβαθμίστηκε σε Κέντρο Εξειδικευμένων Υπηρεσιών για τον Οργανισμό.
Κατά τη διάρκεια 12μηνου προγράμματος με χορηγό την ESA, η ομάδα κατάφερε να μετατρέψει ένα καθαρά επιστημονικό εργαλείο σε μια επιχειρησιακή μονάδα η οποία εντάχθηκε ήδη στο Πρόγραμμα Διαστημικής Επιχειρησιακής Ετοιμότητας του Οργανισμού και συγκεκριμένα στη διαδικτυακή πύλη του για τον διαστημικό καιρό», εξηγεί ο κ. Γεωργούλης.
Σε 24ωρη βάση
«Η υπηρεσία μας στηρίζεται σε δύο άξονες, στο τεχνικό σκέλος και στην ανάπτυξη λογισμικού. Το ερώτημα ήταν εάν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το επιστημονικό σκέλος που διαθέταμε ήδη και να το κάνουμε επιχειρησιακό. Να αναπτύξουμε το λογισμικό και να εργάζεται αυτόματα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση σε 24ωρη βάση».
Οι ηλιακές εκλάμψεις είναι γιγάντιες εκρήξεις που πραγματοποιούνται κοντά στην επιφάνεια του Ηλιου και οφείλονται στα ισχυρότατα ηλιακά μαγνητικά πεδία. Μέσα σε μερικά λεπτά απελευθερώνεται ενέργεια που ισοδυναμεί με αυτή δισεκατομμυρίων ατομικών βομβών.
Αυτή η τεράστια ποσότητα ενέργειας μετατρέπεται σε υψηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία η οποία μπορεί να απειλήσει τόσο αστροναύτες όσο και ευαίσθητα ηλεκτρονικά κυκλώματα σε τροχιά γύρω από τη Γη.
Επιπλέον, μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων, τα οποία εκτοξεύονται από τον Ηλιο με μεγάλη ταχύτητα και εάν φτάσουν στην ιονόσφαιρα είναι δυνατόν να προκαλέσουν διακοπές των τηλεπικοινωνιών.
Επιπτώσεις
«Οι επιπτώσεις δυνητικά αγγίζουν μεγάλο φάσμα επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων, αφού π.χ. επηρεάζουν τα GPS που χρησιμοποιούμε. Αφορούν εταιρείες άντλησης πετρελαίου που κάνουν θαλάσσιες έρευνες αλλά και αεροπορικές εταιρείες, ειδικά για τις διηπειρωτικές πτήσεις, καθώς πολλές περνούν από τον Β. Πόλο, το πιο ευπαθές σημείο λόγω του μαγνητικού πεδίου της Γης.
Επίσης σε μεγάλα πλάτη υπάρχουν επιπτώσεις σε επιχειρήσεις ηλεκτρισμού που έχουν μεγάλα δίκτυα σε μεγάλες αποστάσεις.
Η πρόγνωση αφορά τις τηλεπικοινωνίες αλλά και τους χειριστές δορυφόρων εκτός ατμόσφαιρας», λέει ο κ. Γεωργούλης, που ήρθε στην Ελλάδα μετά από αρκετά χρόνια εργασίας και έρευνας στις ΗΠΑ.Συγκαταλέγεται στη μικρή κοινότητα των Ηλιακών Φυσικών με 600 μέλη σε μέλη σε όλο τον κόσμο, ενώ με εξειδίκευση στην πρόγνωση εκλάμψεων η παγκόσμια ομάδα αριθμεί 15 άτομα.
Η μέθοδος πρόγνωσης έχει βαθμίδες πιθανοτήτων και εκδίδει προειδοποίηση μέσω της ESA προκειμένου οι χειριστές ανάλογων συστημάτων να λάβουν τα μέτρα προστασίας η να θέσουν «ασπίδες» άμυνας.
Τώρα η επταμελής ελληνική ομάδα του ΚΕΑΕΜ έχει αναλάβει τον συντονισμό σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε αυτό μετέχουν οκτώ ευρωπαϊκά ινστιτούτα.
«Θα αξιολογήσουμε ό,τι προτάσεις υπάρχουν διεθνώς σε μια κλίμακα η οποία δεν έχει γίνει ποτέ παγκοσμίως. Στόχος είναι αφενός ο μεγαλύτερος χρόνος πρόγνωσης, αλλά και η «σμίκρυνση», δηλαδή η μέγιστη αξιοπιστία για διάστημα π.χ. τεσσάρων ωρών.
Είναι σημαντικό ότι ο συντονισμός γίνεται στην Ελλάδα ακόμα και με τις δεδομένες συνθήκες. Βέβαια, η υπολογιστική υποδομή είναι στο εξωτερικό, αλλά εδώ βρίσκεται το μυαλό», λέει χαρακτηριστικά.
Γιώργος Αποστολίδης
ΦΩΤΟ: Παναγιώτης Σαρρής
Οι ηλιακές αναταράξεις και τα φαινόμενα των εκλάμψεων αντηχούν ως κάτι το «μακρινό και αδιάφορο» για το ευρύ κοινό, αν και οι επιπτώσεις τους έχουν απόληξη σε καθημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου ανά την υφήλιο. Ορισμένες φορές το οικονομικό κόστος από τις επιπτώσεις των εκλάμψεων ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια ευρώ ή δολάρια που καταβάλλουν οι φορολογούμενοι σε κάποια γωνιά της Γης.
«Υπάρχουν παραδείγματα ηλεκτρονικών συστημάτων και δορυφόρων που υπέστησαν βλάβες από τις εκλάμψεις. Πρόκειται για πολύ ευαίσθητα και πανάκριβα όργανα με κόστος εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Είναι τεράστιες ζημιές για να τις αγνοήσει κανείς», εξηγεί ο κ. Μανώλης Γεωργούλης, επικεφαλής στο Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφηρμοσμένων Μαθηματικών που λειτουργεί υπό τη σκέπη της Ακαδημίας Αθηνών.
Η υπηρεσία πρόγνωσης ηλιακών εκλάμψεων που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στο εργαστήριο του ΚΕΑΕΜ αποτελεί μία από τις τρεις που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο.
«Είναι επισήμως η πρώτη εφαρμογή η οποία αξιοποιείται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος. Το Κέντρο της Ακαδημίας Αθηνών παρέδωσε πρόσφατα μία πλήρως αυτοματοποιημένη υπηρεσία πρόγνωσης ηλιακών εκλάμψεων και αναβαθμίστηκε σε Κέντρο Εξειδικευμένων Υπηρεσιών για τον Οργανισμό.
 |
Κατά τη διάρκεια 12μηνου προγράμματος με χορηγό την ESA, η ομάδα κατάφερε να μετατρέψει ένα καθαρά επιστημονικό εργαλείο σε μια επιχειρησιακή μονάδα η οποία εντάχθηκε ήδη στο Πρόγραμμα Διαστημικής Επιχειρησιακής Ετοιμότητας του Οργανισμού και συγκεκριμένα στη διαδικτυακή πύλη του για τον διαστημικό καιρό», εξηγεί ο κ. Γεωργούλης.
Σε 24ωρη βάση
«Η υπηρεσία μας στηρίζεται σε δύο άξονες, στο τεχνικό σκέλος και στην ανάπτυξη λογισμικού. Το ερώτημα ήταν εάν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το επιστημονικό σκέλος που διαθέταμε ήδη και να το κάνουμε επιχειρησιακό. Να αναπτύξουμε το λογισμικό και να εργάζεται αυτόματα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση σε 24ωρη βάση».
Οι ηλιακές εκλάμψεις είναι γιγάντιες εκρήξεις που πραγματοποιούνται κοντά στην επιφάνεια του Ηλιου και οφείλονται στα ισχυρότατα ηλιακά μαγνητικά πεδία. Μέσα σε μερικά λεπτά απελευθερώνεται ενέργεια που ισοδυναμεί με αυτή δισεκατομμυρίων ατομικών βομβών.
Αυτή η τεράστια ποσότητα ενέργειας μετατρέπεται σε υψηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία η οποία μπορεί να απειλήσει τόσο αστροναύτες όσο και ευαίσθητα ηλεκτρονικά κυκλώματα σε τροχιά γύρω από τη Γη.
 |
Επιπλέον, μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων, τα οποία εκτοξεύονται από τον Ηλιο με μεγάλη ταχύτητα και εάν φτάσουν στην ιονόσφαιρα είναι δυνατόν να προκαλέσουν διακοπές των τηλεπικοινωνιών.
Επιπτώσεις
«Οι επιπτώσεις δυνητικά αγγίζουν μεγάλο φάσμα επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων, αφού π.χ. επηρεάζουν τα GPS που χρησιμοποιούμε. Αφορούν εταιρείες άντλησης πετρελαίου που κάνουν θαλάσσιες έρευνες αλλά και αεροπορικές εταιρείες, ειδικά για τις διηπειρωτικές πτήσεις, καθώς πολλές περνούν από τον Β. Πόλο, το πιο ευπαθές σημείο λόγω του μαγνητικού πεδίου της Γης.
Επίσης σε μεγάλα πλάτη υπάρχουν επιπτώσεις σε επιχειρήσεις ηλεκτρισμού που έχουν μεγάλα δίκτυα σε μεγάλες αποστάσεις.
Η πρόγνωση αφορά τις τηλεπικοινωνίες αλλά και τους χειριστές δορυφόρων εκτός ατμόσφαιρας», λέει ο κ. Γεωργούλης, που ήρθε στην Ελλάδα μετά από αρκετά χρόνια εργασίας και έρευνας στις ΗΠΑ.Συγκαταλέγεται στη μικρή κοινότητα των Ηλιακών Φυσικών με 600 μέλη σε μέλη σε όλο τον κόσμο, ενώ με εξειδίκευση στην πρόγνωση εκλάμψεων η παγκόσμια ομάδα αριθμεί 15 άτομα.
Η μέθοδος πρόγνωσης έχει βαθμίδες πιθανοτήτων και εκδίδει προειδοποίηση μέσω της ESA προκειμένου οι χειριστές ανάλογων συστημάτων να λάβουν τα μέτρα προστασίας η να θέσουν «ασπίδες» άμυνας.
Τώρα η επταμελής ελληνική ομάδα του ΚΕΑΕΜ έχει αναλάβει τον συντονισμό σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε αυτό μετέχουν οκτώ ευρωπαϊκά ινστιτούτα.
«Θα αξιολογήσουμε ό,τι προτάσεις υπάρχουν διεθνώς σε μια κλίμακα η οποία δεν έχει γίνει ποτέ παγκοσμίως. Στόχος είναι αφενός ο μεγαλύτερος χρόνος πρόγνωσης, αλλά και η «σμίκρυνση», δηλαδή η μέγιστη αξιοπιστία για διάστημα π.χ. τεσσάρων ωρών.
Είναι σημαντικό ότι ο συντονισμός γίνεται στην Ελλάδα ακόμα και με τις δεδομένες συνθήκες. Βέβαια, η υπολογιστική υποδομή είναι στο εξωτερικό, αλλά εδώ βρίσκεται το μυαλό», λέει χαρακτηριστικά.
Γιώργος Αποστολίδης
ΦΩΤΟ: Παναγιώτης Σαρρής
πηγή ethnos