Στα σχολεία αλλά και στα πανεπιστήμια, αρκετοί μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες είναι προσκολλημένοι/μένες στο κινητό τους και δεν προσέχουν, δεν συμμετέχουν και δεν ασχολούνται με τα θέματα που συζητούνται στις αίθουσες με τους δασκάλους και τους καθηγητές τους. Και οι περισσότερες αίθουσες δεν διαθέτουν κλωβούς που αχρηστεύουν τις όποιες δυνατότητες χρήσης των κινητών.

Γνωρίζω ότι το συγκεκριμένο θέμα είναι παγκόσμιο και αφορά τα σημερινά παιδιά -αγόρια και κορίτσια.

Ασφαλώς μια όψη του θέματος αφορά τα ίδια τα θέματα που διαπραγματεύονται, που, καθώς φαίνεται, δεν τους αφορούν/ενδιαφέρουν, μιας που φαντασιώνονται ότι η όποια γνώση που θα αποκομίσουν δεν θα διαθέτει παρά μια ελάχιστη ανταλλακτική αξία, που δεν θα αντιστοιχεί (όπως φαντασιώνονται) με μια μελλοντική εργασία που θα ικανοποιεί τις προσμονές τους, όπως αυτές έχουν καλλιεργηθεί από τη μεγάλη μάζα των σκουπιδο-ΜΜΕ (από αυτά, πολλές χώρες διαθέτουν τόσα πολλά που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στη διεύρυνση του ΑΕΠ τους, αν αυτά καταστούν εξαγώγιμα «προϊόντα»).

Ωστόσο, μια συμπληρωματική όψη του θέματος σχετίζεται με το ότι η σημερινή κατάσταση είναι τα απόνερα της από εδώ και πέρα ματαίωσης και αποσύνθεσης της κοινωνίας της κατανάλωσης, που μέσω της διαφήμισης και των δημοσίων σχέσεων υπόσχεται τα πάντα πάντοτε προς όλους, αρκεί αυτοί να ενσωματωθούν πλήρως (βλέπε την ευπιστία γύρω από τα Black Fridays) στο (ανύπαρκτο πλέον) καταναλωτικό όνειρο.

Η εξατομίκευση, ο ατομικισμός καλλιεργεί την ασύστολη χρήση των ψηφιακών ΜΜΕ, παραπέμποντας στην εξάπλωση του ναρκισσισμού (άμεσο παράγωγο της κοινωνίας της κατανάλωσης), των selfies και στη συνεχή παραγωγή περιεχομένου προς χρήση (και ασύστολο πλουτισμό) των Fakebook και των άλλων τοιούτων, τα οποία έχουν αρχίσει να καταρρέουν.

Η ηλιθιοποίηση των ακροατηρίων αποτελεί ουσιαστικό ζητούμενο του παρασιτικού καπιταλισμού, διαδόχου πλέον του ασθμαίνοντος νεοφιλελευθερισμού στον δρόμο για μια εκτεταμένη αυταρχική (δια)κυβέρνηση των σημερινών κοινωνιών, σε ένα παγκόσμιο σύστημα παραγωγής θέσεων εργασίας ή «εργασίας» προς άμεση εκμετάλλευση από το 1% (ή καλύτερα, από το 0,0001%).

Αμεσο παράγωγο είναι τα Bullshit Jobs (οι σκατο-δουλειές, κατά το ομώνυμο βιβλίο του David Graeber) για άτομα που, αντί να λύνουν τις αντιφάσεις που προκύπτουν από την εργασία τους, τις σπρώχνουν κάτω από το χαλί γιγαντώνοντάς τες, προς τον δρόμο για τις αυτοκτονίες, τα ψυχοφάρμακα, τα ναρκωτικά και γενικά προς το οτιδήποτε που απομακρύνει από την ίδια τη λύση της αντίφασης.

Ειδικά για τη χώρα μας, θα πρέπει να μην ξεχνάμε την ακάματη και συνεχή συνεισφορά (ή μήπως προσφορά) των τέως ιδιωτικών ΜΜΕ (βλέπε Πιμπλή, Μ. «Η Μεγάλη του Γένους Χολή» efsyn Τετάρτη 21 Νοε. 2018, σελ. 39), που με το καταγέλαστο αρκετές φορές περιεχόμενό τους απετέλεσαν ένα παράλληλο σχολείο δημιουργίας καταναλωτικών φαντασιώσεων και διαμόρφωσαν «τη νομιμοποίηση του ρατσιστικού, σεξιστικού και μισαλλόδοξου λόγου», του κενού λόγου που με μεγάλη χαρά στηλιτεύει οτιδήποτε έχει να κάνει με τη γνώση και την κουλτούρα.

Με αυτόν τον τρόπο, άλλες κοινωνίες αυτο-μαστιγώνονται, αυτο-ακυρώνονται, αυτο-περιθωριοποιούνται, ενώ άλλες (οι αποκαλούμενες υποδεέστερες από τις αναπτυγμένες) κοινωνίες δράττονται όλων των ευκαιριών και εκμεταλλεύονται κάθε πιθανή δυνατότητα που θα συνεισφέρει στο να μεγαλώσει -υπέρ τους- η διαφορά από τις τέως αναπτυγμένες κοινωνίες.

Τι μπορεί να σημαίνει, για παράδειγμα, ότι οι 300.000 Κινέζοι φοιτητές στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ σπουδάζουν μαθηματικά και φυσικές επιστήμες και με το τέλος των σπουδών τους επιστρέφουν στη χώρα τους για να εργασθούν, ενώ αντίστοιχα μεγάλος αριθμός Αμερικάνων φοιτητών σπουδάζουν πολιτικές της ταυτότητας (identity politics) και άλλα τέτοια συναφή, με αβέβαιη επαγγελματική αποκατάσταση, που ενώ όντως είναι επιστημονικά και γνωστικά πεδία, λίγο έως ελάχιστα συνεισφέρουν στην ίδια την κοινωνία των ΗΠΑ, που κατά τα άλλα ομνύει στο δόγμα MAGA-Make America Great Again.

Η ασχετοσύνη σε συνδυασμό με την ηλιθιοποίηση εγκλωβίζουν άτομα και κοινωνίες στο κυρίαρχο συλλογικό φαντασιακό, κάνοντάς τους/τις να μην είναι σε θέση να διαμορφώσουν κάτι δημιουργικό και καινούργιο. Υπάρχει μια συνολική αδυναμία των μαζών να απεγκλωβιστούν από μια ετερόνομη κατάσταση που την είχαν συνηθίσει μέχρι τώρα. Ετερόνομη, μια που το κυρίαρχο συλλογικό φαντασιακό αποτελεί μια κατασκευή «από τα πάνω» προς τα κάτω.

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τη συνεχή παραγωγή κλίματος τρόμου σχετικά με την οποιαδήποτε πραγματική ή φαντασιωμένη απειλή, τσιμεντώνουν ένα κλίμα μακροημέρευσης του ελέγχου των μαζών προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Μα δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλοι μας ζούμε σε κοινωνίες που χαρακτηρίζονται και κυβερνιούνται από την τυχαιότητα. Ο μαύρος κύκνος αποτελούσε πλάσμα της φαντασίας για πολλούς, μέχρι που εμφανίσθηκε με την οικονομική κατάρρευση του 2007-2008, που υφέρπει για αρκετούς, μέχρις ότου επανεμφανισθεί με μια ακόμη μεγαλύτερη ένταση.

* Ο Μανώλης Χαιρετάκης ομότιμος καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών