Το κατά πόσο μπορεί να συμβάλει στην ακαδημαϊκή έρευνα μια μελέτη, η οποία αφορά τη… μόλυνση που προκαλούν τα προσφυγικά κύματα, έχει γίνει τις τελευταίες μέρες θέμα συζήτησης μεταξύ ακαδημαϊκών.

Ο λόγος;

Πρόσφατα το επιστημονικό περιοδικό του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), «Mediterranean Marine Science», φιλοξένησε μελέτη, τα συμπεράσματα της οποίας δημοσίευσε και η εφημερίδα «Έθνος», που δείχνει το «πώς η παράνομη μετανάστευση στο Ανατολικό Αιγαίο αποτελεί νέα πηγή θαλάσσιων… απορριμμάτων».

Την έρευνα εκπόνησε ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Στέλιος Κατσανεβάκης, σε παραλίες της Λέσβου.

Από την Ανθή Παζιάνου*

Την επιχειρούμενη αθωότητα της εν λόγω έρευνας και τα συμπεράσματά της έρχεται να αποδομήσει επιστημονικά και μεθοδολογικά η ερευνήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας σε θέματα Προσφύγων και Πολιτισμικής Κληρονομιάς στο Πανεπιστήμιο του Leicester και εργαζόμενη στη Μονάδα Υποστήριξης Προσφύγων του Βρετανικού Ερυθρού Σταυρού, στο Λονδίνο, Νάνσυ Μαυρουδή.

Η ίδια αρχικά σχολιάζει ότι:

Από τις πρώτες κιόλας σειρές του άρθρου είναι εμφανής η ιδεολογική συσχέτιση ρύπων και προσφύγων. Οι όροι “παράνομοι μετανάστες” και “απορρίμματα” με φωτογραφίες πλαστικών βαρκών στην ακτή προοικονομούν το ερευνητικό ιδεολογικό πλαίσιο. Η ύπαρξη των προσφύγων γίνεται αντιληπτή με όρους μιαρότητας και αντινομίας, οι ζωές αυτές είναι μη κανονικές και λεκιάζουν. 



Ο Ζίζεκ έχει πει ότι η ιδεολογία βρίσκεται κυρίως εκεί που φαίνεται ότι απουσιάζει.  Κρίνοντας από την έλλειψη αναφοράς στις μεθοδολογικές-επιστημολογικές παραμέτρους και στις προκαταλήψεις-όρια της έρευνας, ο κ. Κατσανεβάκης προϋποθέτει ένα φυσικοποιημένο επιστημονικό αλάθητο.

Ομως, η “αθωότητα” της επιστημονικής γνώσης δεν είναι καν… ’80s. Δεν υπάρχει σήμερα δικαιολογία για ακαδημαϊκά ρατσιστικά παραληρήματα.

Ο κ. Κατσανεβάκης ισχυρίζεται ότι «τα θαλάσσια απορρίμματα είναι ένα πλήγμα στις οπτικές και αισθητικές ευαισθησίες των τουριστών και των ντόπιων επισκεπτών στις παραλίες και συνιστούν πιθανό κίνδυνο ατυχημάτων».

Την ύπαρξη ιδεολογικού πλαισίου αποκαλύπτει η κ. Μαυρουδή:

Ιδεολογία είναι να εκπονείς ακαδημαϊκή έρευνα, για να αναδείξεις το ποσοστό των εναπομεινάντων σωσιβίων ως κίνδυνο πρόκλησης ατυχημάτων, ενώ έχεις αποσιωπήσει τα καθημερινά εγκλήματα ρύπανσης από μεγαλο-εταιρείες σε βάρος ντόπιων πληθυσμών, όπως στις Σκουριές, αλλά και στο νησί της Λέσβου που μελετά ο κ. Κατσανεβάκης. Oἱ διυλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες.

Πράγματι στο εν λόγω νησί είναι πάντα επίκαιρη μια μελέτη για τις επιπτώσεις του κατσίγαρου από την επεξεργασία της ελιάς ή των λυμάτων του τυρόγαλου στον υδροφόρο ορίζοντα και της ρύπανσης του εργοστασίου της ΔΕΗ.

Φυσικά δεν θα την υποδείξουμε εμείς…

Τα ποσοτικά στοιχεία που παραθέτει ο αναπληρωτής καθηγητής ως υλικά της προσφυγικής άφιξης
(π.χ. 283 σωσίβια, 40 φελιζόλ, 8 βάρκες, 19 πάνες) αποτελούν και το αποκλειστικό υλικό της μεθοδολογίας.



Η κ. Μαυρουδή μάλιστα επισημαίνει ότι:

Αναπαριστώντας ένα φαινόμενο μέσω ποσοτικών μεταβλητών (βάρος, αριθμός μονάδων), χωρίς αναφορά στη συσχέτισή τους με ποιοτικές μεταβλητές, καθιστά μια έρευνα βολικό εργαλείο προπαγάνδας.

Αν στο κουφάρι ενός παιδιού που επιπλέει, επιλέγουμε να εστιάζουμε στην πάνα του ως δείκτη οικολογικής και οικονομικής καταστροφής, τότε σίγουρα πρέπει να επανεξετάσουμε τα επιστημολογικά μας παραδείγματα. Κάτι κάνουμε λάθος.

«Οι μετανάστες σκίζουν τη βάρκα, για να την κάνουν να βουλιάξει, ώστε να υποχρεώσουν το Λιμενικό να τους σώσει, αντί να τους υποχρεώσει να γυρίσουν πίσω», αναφέρει ο κ. Κατσανεβάκης. «Να υποθέσω ότι αυτή η αναφορά βασίζεται σε χρόνια συμμετοχικής παρατήρησης και εθνογραφικής έρευνας;» αναρωτιέται η κ. Μαυρουδή και υπογραμμίζει:

Το ενδιαφέρον με αυτή την αναφορά είναι ότι, ενώ η έρευνα φαίνεται να ασχολείται με τη φύση των απορριμμάτων, ο ερευνητής πρόθυμα παρεκκλίνει, αναζητώντας τον ύπουλο υπαίτιο: αυτοί οι “μετανάστες” το κάνουν επίτηδες!

Πάντως ο αναπληρωτής καθηγητής δεν αποσιωπά ότι «το θέμα των θαλασσίων ρύπων μοιάζει να είναι λιγότερο σημαντικό σε σύγκριση με το δράμα εκατομμυρίων προσφύγων».

Ωστόσο επισημαίνει ότι «οι οικολογικές και οικονομικές επιπτώσεις της ρύπανσης λόγω της μετανάστευσης δεν είναι αμελητέο θέμα».

Η ανεπαίσθητη αυτή αναφορά, για την κ. Μαυρουδή μάλλον υποκρύπτει την «υπερβολικά φιλόδοξη, αν όχι μυωπική, πεποίθηση ότι είναι αρκετή για να εξορκίσει τις ηθικές προεκτάσεις. Μάλλον αυτό είναι το πλησιέστερο που μπορεί να υπάρξει σε δι-επιστημονικότητα για τον κ. Κατσανεβάκη ή μια ψυχαναγκαστική αναφορά πολιτικής ορθότητας. Δεν είναι όμως ικανή να ξεπλύνει την ιδεολογική προέκταση μιας έρευνας που είναι τόσο ιδεολογική ώστε αποσιωπά ότι είναι».

Οργισμένη αντίδραση των εργαζομένων του ΕΛΚΕΘΕ

Ως ατυχή στιγμή για το περιοδικό του ΕΛΚΕΘΕ χαρακτηρίζει ο Πανελλήνιος Σύλλογος Εργαζομένων του φορέα τη δημοσίευση του επίμαχου άρθρου, σημειώνοντας σχετικά: «Μέσα στη συγκεκριμένη συγκυρία κι έχοντας το ανθρώπινο δράμα καθημερινότητα, θεωρούμε απαράδεκτο και αντι-επιστημονικό να δημοσιεύονται τέτοια άρθρα που έχουν εκφράσεις, όπως “παράνομοι μετανάστες” και να συνδέουν τους ανθρώπους αυτούς με τη μόλυνση των ακτών!

Φαίνεται πως η “επιστημονική” ευαισθησία ορισμένων είναι πολύ μεγάλη και δεν μπορεί να μη μιλήσει θαρραλέα για το… αισθητικό πρόβλημα που δημιουργούν τα πεταμένα σωσίβια (ενίοτε και πτώματα) και οι σκισμένες βάρκες, αλλά και τα προβλήματα που όλα αυτά δημιουργούν στη… βιοποικιλότητα!»

Επίσης αμφιβάλλει για την επιστημονική ορθότητα των όρων που χρησιμοποιούνται «όπως illegal immigration, immigrants, refugees όλα μαζί συγκεχυμένα σε ένα άρθρο για τη μόλυνση των ακτών».

*Δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών»