[...] Η δύναμη των αγωνιστών είναι χρήσιμη στον πόλεμο. Εκεί κανείς δεν μπορεί να τους αντικαταστήσει και όλη η δόξα είναι δική τους. Μετά τον πόλεμο όμως [...]
Ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για τον Αίαντα του Σοφοκλή που παρουσιάζεται στις 17-18 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου.



Ο «Αίαντας» είναι η αρχαιότερη από τις επτά σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή που περιγράφει την αντίδρασή του όταν αποδόθηκαν στον ίδιο τα όπλα του Αχιλλέα, αλλά στον Οδυσσέα. Θα ήθελες να μας πεις την ιστορία του;
 
Μετά το θάνατο του Αχιλλέα, ο Αίας είναι ο καλύτερος πολεμιστής στο στρατόπεδο των Ελλήνων. Όμως, κατά την "κρίση των όπλων" του νεκρού ήρωα, την ώρα της απόφασης δηλαδή σε ποιον θα δοθούν ως έπαθλο αριστείας τα όπλα του Αχιλλέα, οι αρχηγοί των Αχαιών δεν τα δίνουν στον Αίαντα αλλά μεροληπτούν υπέρ του Οδυσσέα.

Αυτό θίγει βαθιά τον Αίαντα. Τυφλωμένος από την οργή, επιχειρεί να επιτεθεί στις σκηνές των αντιπάλων του, όμως η Αθηνά θολώνει το μυαλό του και η φονική του μανία ξεσπάει στα κοπάδια, τη λεία των Αχαιών.

Κυρίαρχο κατά τη γνώμη μου θέμα του Αίαντα είναι η σύγκρουση δύο κόσμων: του ηρωικού, με εκφραστή τον Αίαντα, και της νέας τάξης πραγμάτων, όπου κυριαρχεί η πολιτική, με εκφραστή τον Οδυσσέα.

Φυσικά και το θέμα του απρόβλεπτου της ανθρώπινης ζωής, της ανθρώπινης μοίρας, αλλά και άλλα θέματα που πιάνει αυτή η τραγωδία, όπως η αξιοπρέπεια και η τιμή, η ελευθερία και το αυτεξούσιο της ανθρώπινης ύπαρξης, το ιερό δικαίωμα στην ταφή του νεκρού, σχέσεις και συγκρούσεις των ανθρώπων με τους θεούς.
 
Ποια στιγμή της τραγωδίας (η αγανάκτηση του Αίαντα, που φτάνει σε παραλογισμό, αν και λόγω επέμβασης της Αθηνάς), η αυτοκτονία του, η απαγόρευση της ταφής του, κλπ.) είναι εκείνη που έδωσες ίσως τη μεγαλύτερη έμφαση στη σκηνοθεσία και γιατί;
 
Η τραγωδία αρχίζει αφού έχει συντελεστεί η σφαγή των κοπαδιών. Κι αυτά που αναφέρεις και άλλες σημαντικές στιγμές, όπως η συμπαιγνία της θεάς Αθηνάς με τον Οδυσσέα εις βάρος του Αίαντα, όλα όσα λέει ο ήρωας για τον εαυτό του, για τις αξίες και για τη μοίρα του, η συνομιλία του με τη γυναίκα του την Τέκμησσα, η σχέση του με τα παλικάρια του, τους Σαλαμίνιους ναύτες, συνυπάρχουν στην παράσταση και ισορροπούν.

Αν κάτι, όμως, με απασχόλησε περισσότερο, είναι οι σύγκρουση των δύο κόσμων που προανέφερα, η σύγκρουση των δύο αξιακών συστημάτων, στην οποία συντρίβεται ο Αίας. Κι αν κάτι με ακουμπάει βαθύτερα είναι το μοναχικό και σκοτεινό μονοπάτι της αυτοκτονίας του.

Σε περιόδους κρίσης, παρατηρείται από τους ιστορικούς ότι αλλάζει το κυρίαρχο κάθε φορά αξιακό σύστημα (ή τέλος πάντων επαναπροσδιορίζεται). Γιατί επέλεξες να ανεβάσεις σήμερα τον Αίαντα;
 
Πάνε αρκετά χρόνια που ο φίλος Μίμης Μαρωνίτης μου έδωσε τη θαυμάσια μετάφρασή του και φέτος το καλλιτεχνικό αυτό σχέδιο πήρε σάρκα και οστά.

Ο Αίας είναι έργο διαχρονικό, γι’ αυτό και επίκαιρο, κι επιπλέον έργο εντελώς σύγχρονο στη φόρμα του, λιτό, με θεατρικά ευρήματα που εκπλήσσουν.

Από όσα μας λέει ο Αίας, εκείνο που βαραίνει στην εποχή μας είναι όχι μόνο η έμφαση στην αξιοπρέπεια και την τιμή αλλά και το να κατανοούμε κάθε στιγμή πόσο περίπλοκο είναι το πολιτικό παιχνίδι και η διαχείριση των δύσκολων καταστάσεων. Και πόσο όλη αυτή η ιστορία έχει και τα θύματά της, που δε γίνεται να μη μας συγκινούν.
 
Ποιό αρχετυπικό μοτίβο μεταδίδει αυτή η τραγωδία (όπως και κάθε τραγωδία); Ότι π.χ. τη «δύναμη» των αγωνιστών είναι μοιραίο να τη νέμονται οι πολιτικοί;
 
Η δύναμη των αγωνιστών είναι χρήσιμη στον πόλεμο. Εκεί κανείς δεν μπορεί να τους αντικαταστήσει και όλη η δόξα είναι δική τους. Μετά τον πόλεμο όμως, μετά την επανάσταση, μετά τη σύγκρουση, μετά τη δικτατορία, έρχεται μια φάση ανασυγκρότησης, κι εκεί τα ινία τα αναλαμβάνουν μοιραία οι πολιτικοί, παραμερίζοντας τους ήρωες, τους πολεμιστές, τους άτακτους.

Καμιά ανασυγκρότηση, καμιά κρατική οργάνωση δεν έχει ανάγκη τους ήρωες.
 
Σε περίοδο πολέμου, ένας γενναίος μαχητής ανακηρύσσεται ως υπέρτατη αξία' αντίθετα, σε περίοδο ειρήνης, ποια αξία φαίνεται να υπερτερεί ίσως κατά τον Σοφοκλή;
 
Δε νομίζω πως εδώ εκθέτει μια προσωπική γνώμη ο Σοφοκλής, προσωπική φυσικά είναι η ματιά του. Στον πόλεμο μετράνε οι μαχητές.

Παράλληλα με τον πόλεμο όμως, και φυσικά μετά το τέλος του, υπάρχουν οι εσωτερικές έριδες, οι εμφύλιες διαμάχες, οι δύσκολες καταστάσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν,  η διεκδίκηση της εξουσίας, κι εδώ φυσικά αναλαμβάνουν δράση οι πολιτικοί.

Οι μαχητές αποσύρονται (ή τους αποσύρουν). Είναι η ώρα που τα όνειρα προσγειώνονται στην πραγματικότητα.
 
Σε ποιους ήρωες παραπέμπει μεταγενέστερα η ιστορία του Αίαντα; (π.χ. στον Ανδρούτσο όπως έχεις πει, ή στον Βελουχιώτη και στη συμφωνία της Βάρκιζας; )
 
Αναλογίες θα μπορούσε να βρει κανείς κι άλλες, οι δύο αυτές είναι πολύ χαρακτηριστικές. Ο Βελουχιώτης απομονώθηκε πολιτικά, διαγράφτηκε από το κόμμα και αυτοκτόνησε. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, από τις μεγαλύτερες μορφές του Αγώνα, ένιωσε στο πετσί του τον παραμερισμό του από τους πολιτικούς.

Η νέα τάξη πραγμάτων δεν τον χρειαζόταν τον χτεσινό ήρωα, έπρεπε να τον ακυρώσει. Αμαυρώνοντας το όνομά του και παίρνοντας τη ζωή του με τον πιο βίαιο τρόπο. Στην πρόβα χρησιμοποιήσαμε κι άλλα παραδείγματα από την ιστορία και κυρίως από τη ζωή, και όλα είναι χρήσιμα.

Ωστόσο κάποια απ’ αυτές τις αναλογίες βαραίνει περισσότερο και αφήνει το αποτύπωμά της στη σκηνοθετική ματιά και στην αισθητική της παράστασης. Σ’ εμάς ήταν η μορφή του Ανδρούτσου. Που δε θα τη δούμε φυσικά στην παράστασή μας. Γιατί όλα αυτά υπάρχουν, αλλά με τον τρόπο που διυλίζονται τα πράγματα στην τέχνη.
 
Είναι πολύ σκληρό, ταπεινωτικό και πικρό να μην τιμούνται οι ήρωες όπως τους αρμόζει; Γιατί σήμερα σε «στοιχειώνει» μια τέτοια τραγωδία;
 
Το χειρότερο δεν είναι η μη απόδοση τιμών αλλά η αμαύρωση, η σπίλωση του ονόματος του χτεσινού ήρωα, από αυτούς που διεκδικούν την εξουσία. Υπάρχει εδώ κάτι μοιραίο, ότι ο ρόλος των πολεμιστών κάποια στιγμή τελειώνει, ότι οι ήρωες δεν είναι οι πιο κατάλληλοι να διαχειριστούν την πολιτική.

Πόσο ρόλο όμως παίζει και η ανθρώπινη φιλοδοξία! Μια τραγωδία σαν τον Αίαντα, με πλουτίζει, μου ανοίγει ένα παράθυρο στην πραγματικότητα, με κάνει να σκεφτώ για τη μοναχική και μεγαλειώδη μορφή του ήρωα και από την άλλη πλευρά για τη διαχείριση της πραγματικότητας, που απαιτεί άλλες ικανότητες, ευελιξία και πολιτικό αισθητήριο. Για τις ανθρώπινες ζωές που αλέθει η ιστορία.

Ο Αίας είναι έργο βαθιά πολιτικό, θέτει ερωτήματα.
 
Τελικά, μια γενναία πράξη «αποτελεί από μόνη της και την ανταμοιβή της»;
 
Μια γενναία πράξη, ας πούμε στο πεδίο της μάχης, δεν γίνεται για ανταποδοτικά οφέλη. Εκεί χρειάζεται δύναμη και ψυχή. Μετά τη μάχη, έρχονται τα παράσημα κι εκεί κανείς δεν θέλει να αδικηθεί.

Και ο Αίας αδικήθηκε κατάφωρα. Εξού και ο θυμός του, που με την παρέμβαση της Αθηνάς εκτρέπεται σε τρέλα, και τον οδηγεί να κατασφάξει τα κοπάδια των Αχαιών, νομίζοντας πως είναι οι αντίπαλοί του.

Δεν υπάρχει χειρότερη τιμωρία από τον εξευτελισμό. Τα υπόλοιπα θα τα αναλάβει ο Αίας μόνος του.-



Σοφοκλή
“Αίας”
 
Την Παρασκευή 17 και το Σάββατο 18 Ιουλίου
Στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
 
Το Θέατρο του Νέου Κόσμου παρουσιάζει στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών την Παρασκευή 17 και το Σάββατο 18 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου τον Αίαντα του Σοφοκλή σε μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτη και σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου.

Τους κεντρικούς ήρωες ερμηνεύουν οι : Νίκος Κουρής, Μαρία Πρωτόπαππα, Γιάννος Περλέγκας, Γιάννης Τσορτέκης, Ελένη Ουζουνίδου, Παντελής Δεντάκης, Γιάννης Κλίνης, Δημήτρης Παπανικολάου.
Θα ακολουθήσουν παραστάσεις και σε επιλεγμένα φεστιβάλ της Αττικής.


Αναλυτικά :

• Παρ. 17/07, Επίδαυρος, 21:00, Αρχ. Θέατρο
• Σάββ. 18/07, Επίδαυρος, 21:00, Αρχ. Θέατρο
• Δευτ. 27/7,  Βύρωνας, 21:30, Θέατρ. Βράχων
• Τρ. 01/09, Πειραιάς. 21:30, Βεάκειο
• Τετ. 02/09, Ηλιούπολη, 21:30, Αμφ/τρο Άλσους Δ. Κιντής
• Δευτ. 07/09, Παπάγου, 21:00. Κηποθέατρο
• Τρ. 08/09, Παπάγου, 21:00, Κηποθέατρο
• Τρ. 22/09, Ν. Σμύρνη, 20:30, Θέατρ. Άλσους

*Πολύ άμεσα θα ανακοινωθούν και οι ημερομηνίες που θα παρουσιαστεί η παράσταση στο Ηρώδειο.



Λίγα λόγια για το έργο :
Ο Αίας θεωρείται η παλαιότερη από τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή, ενδεικτική ωστόσο της θεατρικής ιδιοφυΐας του.

Μετά το θάνατο του Αχιλλέα, ο καλύτερος πολεμιστής στο στρατόπεδο των Ελλήνων είναι ο Αίας. Ωστόσο, κατά την κρίση των όπλων, οι Έλληνες αρχηγοί αποφασίζουν τα όπλα του νεκρού ήρωα να δοθούν στον Οδυσσέα. Ο Αίας θίγεται βαθιά από τη μεγάλη αδικία. Θυμωμένος, επιχειρεί να επιτεθεί τους Αχαιούς, όμως η Αθηνά θολώνει το μυαλό του και η φονική του μανία ξεσπάει στα κοπάδια τους. Όταν συνέρχεται και συνειδητοποιεί τι έκανε, η αξιοπρέπειά του έχει πληγεί τόσο ώστε ο ήρωας επιλέγει να αυτοκτονήσει.

Ο κεντρικός ήρωας, ανυπέρβλητα γενναίος, παλεύει με τη μοίρα του, καθώς επιθυμεί μόνος του να ορίζει ζωή και θάνατο, απορρίπτοντας σταθερά τη θεϊκή βοήθεια. Ακέραιος χαρακτήρας με ακλόνητη πίστη στις ηθικές του αξίες, αρνείται και την παραμικρή έκπτωση σ’ αυτές. Ταυτίζει την τιμή με την ύπαρξή του κι όταν χάνει την πρώτη, η δεύτερη δεν έχει πια κανένα νόημα. Ο δυνατός ήρωας έχει απόλυτη αδυναμία να υποχωρήσει και να προσαρμοστεί σε οτιδήποτε αντιβαίνει στις αντιλήψεις του. Μακριά από το πεδίο της μάχης, όπου το προβάδισμα κερδίζουν η πολιτική και η διπλωματία, ο άριστος πολεμιστής απομονώνεται, δεν έχει πια θέση στη νέα τάξη πραγμάτων.



Συντελεστές της παράστασης :
Μετάφραση : Δ.Ν. Μαρωνίτης
Σκηνοθεσία : Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Μουσική : Νίκος Κυπουργός
Σκηνικά-Κοστούμια : Ελένη Μανωλοπούλου
Χορογραφίες : Αγγελική Στελλάτου
Σχεδιασμός φωτισμών : Σάκης Μπιρμπίλης
Μουσική διδασκαλία : Αναστάσης Σαρακατσάνος
Βοηθός σκηνοθέτη : Βάσια Χρήστου
 
ΔΙΑΝΟΜΗ :
Αίας / Νίκος Κουρής
Τέκμησσα / Μαρία Πρωτόπαππα
Οδυσσέας / Γιάννης Τσορτέκης
Αθηνά / Ελένη Ουζουνίδου
Τεύκρος / Γιάννος Περλέγκας
Άγγελος / Παντελής Δεντάκης
Μενέλαος / Γιάννης Κλίνης
Αγαμέμνων / Δημήτρης Παπανικολάου
Ευρυσάκης / Νικόλας Κατσαμπάνης
 
Ραψωδός Μιχάλης Τιτόπουλος

ΧΟΡΟΣ : 
Θύμιος Κούκιος
Δαβίδ Μαλτέζε
Δημήτρης Πασσάς
Κρις Ραντάνοφ
Αλέξανδρος Μαυρόπουλος
Χρήστος Μαλάκης
Σταύρος Σβήγκος
Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος
Μάνος Στεφανάκης
Σπύρος Κυριαζόπουλος
Θοδωρής Σκυφτούλης 
 
πηγή: tvxs.gr