Τον Ιανουάριο του περασμένου έτους, ένα ζευγάρι Κουβανών, ονόματι Lino Antonio Rojas Morell και Yudith Pérez Álvarez παρουσιάστηκαν στις ελληνικές Αρχές στην περιοχή του Έβρου για να αιτηθούν άσυλο, αφού είχαν εισέλθει παράτυπα στη χώρα.

Οι αστυνομικοί που πλησίασαν δεν αγνόησαν απλώς το αίτημά τους. Τους εξανάγκασαν να επιβιβαστούν σε ένα βανάκι, και στη συνέχεια τους μετέφεραν στο αστυνομικό τμήμα, όπου αφαίρεσαν τα σακίδια και τα κινητά τους τηλέφωνα. 

Την επόμενη μέρα, προτού τους απελάσουν στην τουρκική πλευρά των συνόρων από κοινού με δεκάδες ακόμη ανθρώπους διαφορετικών εθνικοτήτων, οι αστυνομικοί τους έψαξαν ξανά.

«Εκείνος που έμοιαζε να είναι ο αρχηγός έβαλε τα χρήματά μου [375 ευρώ] στην τσέπη του», εξηγεί ο Rojas Morell, συμπληρώνοντας πως «οι αστυνομικοί έψαχναν εμφανώς για χρήματα».

«Ο ένας άνδρας ήθελε να κοιτάξει ακόμα και μέσα από το παντελόνι μου, συμπεριλαμβανομένου του εσώρουχού μου. Αστυνομικοί με χτυπούσαν. Άγγιξαν το στήθος μου και ανάμεσα στα πόδια μου», αναφέρει από πλευράς της η Pérez Álvarez, σε καταγγελία που κατατέθηκε πρόσφατα ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Ένα χρόνο αργότερα, είναι ακόμη τραυματισμένοι από τη βία που υπέστησαν κατά την καταγγελόμενη απέλασή τους στην Τουρκία, μια χώρα στην οποία δεν είχαν βρεθεί ποτέ πριν.

Παρά το ασυνήθιστο της εθνικότητάς τους, η υπόθεσή τους είναι κάθε άλλο παρά πρωτοφανής — και υπογραμμίζει μια πρακτική που τα τελευταία χρόνια συναντάται όλο και πιο έντονα στο χερσαίο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κουβανοί στην Ελλάδα;

Η συντριπτική πλειοψηφία των Κουβανών που εγκαταλείπουν τη χώρα τους κατευθύνεται στις ΗΠΑ. Αλλά, η σκλήρυνση των αμερικανικών πολιτικών για τη μετανάστευση οδηγεί ορισμένους Κουβανούς αντικυβερνητικούς να ταξιδέψουν τον μισό πλανήτη: πετούν για Ρωσία – από τις λίγες χώρες όπου δεν χρειάζονται βίζα – κι από κει κάποιοι κατευθύνονται προς τα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας, άλλοι προς την Εσθονία, ενώ ορισμένοι παίρνουν μια δεύτερη πτήση προς τη Σερβία και διασχίζουν τη Βόρεια Μακεδονία για να φτάσουν στην Ελλάδα, με τελικό προορισμό χώρα της ΕΕ (συνήθως Ισπανία, Ιταλία) όπου μπορούν να αιτηθούν άσυλο. Ελληνικά και ξένα Μέσα έχουν καταγράψει τις ιστορίες τους (π.χ. ΕΡΤ, News247, Reuters, Mother Jones, Al Jazeera).

Η μεγάλη ληστεία: πάνω από 2 εκατ. ευρώ από αιτούντες άσυλο

Κατά τους τελευταίους έξι μήνες, το Solomon σε συνεργασία με την El País, τη μεγαλύτερη εφημερίδα της Ισπανίας, διεξήγαγαν συνεντεύξεις με περισσότερες από δώδεκα πηγές, ανάμεσα στις οποίες εργαζόμενοι διαφόρων θεσμών που συνδέονται με το ελληνικό σύστημα ασύλου, ενεργά και συνταξιοδοτημένα μέλη των σωμάτων ασφαλείας, στελέχη της Frontex, δικηγόροι, ειδικοί, και κάτοικοι στην περιοχή του Έβρου.

Συλλέξαμε, επίσης, μαρτυρίες οκτώ θυμάτων επαναπροωθήσεων και αναλύσαμε μία προς μία 374 καταγγελίες όπως καταγράφηκαν από πληθώρα φορέων, που περιγράφουν την επαναπροώθηση πάνω από 20.000 αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα στην Τουρκία μέσω Έβρου για το διάστημα 2017-2022. 

A Flourish scatter chart

Τα ευρήματα της δημοσιογραφικής έρευνας είναι αποκαλυπτικά και φωτίζουν ένα σαφές modus operandi των ελληνικών Αρχών τα τελευταία χρόνια:

• οι αιτούντες άσυλο συλλαμβάνονται όταν εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα, δίχως να τους δοθεί η δυνατότητα να αιτηθούν άσυλο (όπως απαιτούν η ελληνική νομοθεσία και το διεθνές δίκαιο),

• άλλοτε συλλαμβάνονται σε διάφορα σημεία της ενδοχώρας, παρότι μπορεί να έχουν ήδη καταγραφεί ή ακόμη και να έχουν λάβει άσυλο,

• οδηγούνται σε διάφορα σημεία (αστυνομικά τμήματα, στρατώνες, εγκαταλελειμμένες αποθήκες), όπου συχνά δέχονται βία από άτομα με στολή ή πολιτικά,

• πριν τους μεταφέρουν στην Τουρκία με φουσκωτές βάρκες, τα ίδια άτομα αφαιρούν τα υπάρχοντά τους.

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε πως, κατά τα τελευταία έξι χρόνια, μέλη των ελληνικών σωμάτων ασφαλείας έχουν αφαιρέσει περισσότερα από 2 εκατ. ευρώ σε μετρητά (τουλάχιστον 2,2-2,8 εκατ. ευρώ). 

Το ποσό αυτό προκύπτει λαμβάνοντας υπόψη συντηρητικούς υπολογισμούς, χωρίς να συνεκτιμάται η αξία των κινητών τηλεφώνων και άλλων πολύτιμων αντικειμένων (π.χ. δαχτυλίδια, βραχιόλια) που αφαιρούνται από τα θύματα. Ταυτόχρονα, θεωρείται εξαιρετικά πιθανό οι περιπτώσεις αυτές να αφορούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των επαναπροωθήσεων δεν καταγράφεται.

Ένα δεύτερο κομβικό σημείο που διαπιστώνει η έρευνα του Solomon και της El País είναι πως η πρακτική της αφαίρεσης χρημάτων και προσωπικών αντικειμένων, που πριν μερικά χρόνια συναντούνταν κατά περίπτωση, έχει προοδευτικά καταστεί μια συστηματική τακτική. 

«Όταν κατάσχεις τα τηλέφωνά τους, εξαλείφεις κάθε απόδειξη πως βρέθηκαν εκεί. Όταν κατάσχεις τα χρήματά τους, κάνεις τη ζωή τους πιο δύσκολη. Όταν τους αφήνεις γυμνούς, μια άλλη τάση που βρίσκεται σε έξαρση, τους ταπεινώνεις και τους αποθαρρύνεις», σχολιάζει η Εύα Κοσσέ, ανώτερη ερευνήτρια του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) στην Ελλάδα.

«Αποτελεί μέρος μιας στρατηγικής για να τους αποτρέψεις από το να προσπαθήσουν [να περάσουν] ξανά», συμπληρώνει.

Μια συστηματική πρακτική

«Δεν μπορούμε να μιλάμε για κάποια μεμονωμένα περιστατικά, γιατί τα τελευταία χρόνια έχουν καταστεί μέρος μιας συστηματικής επιχειρησιακής πρακτικής», σχολιάζει από πλευράς της η Hope Barker, εκπρόσωπος του Δικτύου Παρακολούθησης της Βίας στα Σύνορα (Border Violence Monitoring Network), το οποίο απαρτίζουν δώδεκα οργανώσεις που συλλέγουν μαρτυρίες για παράνομες επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο στα ευρωπαϊκά σύνορα. 

Η Barker λέει πως, αρχικά, το BVMN παρατήρησε την πρακτική της αφαίρεσης των αντικειμένων των αιτούντων άσυλο στα κροατικά σύνορα, γύρω στο 2017. Σε εκείνο το πλαίσιο, ωστόσο, τα ρούχα, τα τηλέφωνα, και τα χρήματα που αφαιρούνταν ρίχνονταν στη φωτιά για να καταστραφούν.

«Στην Ελλάδα, προς το 2019, ήταν μια πιο τυχαία πρακτική. Από κάποιους αφαιρούσαν τα υπάρχοντά τους, από άλλους όχι. Αλλά τα τελευταία χρόνια αποτελεί πάγια τακτική. Τα τηλέφωνα άλλοτε κρατούνται, άλλοτε καταστρέφονται — αλλά τα χρήματα σίγουρα κρατούνται. Και είναι σύνηθες να χτυπούν κάποιον ακόμα περισσότερο για τιμωρία, εάν ανακαλύψουν ότι έχει κρύψει τα χρήματά του», λέει.

A Flourish scatter chart

Αυτό συνέβη σε δύο νεαρούς Μαροκινούς, που την 1η Νοεμβρίου 2022 επαναπροωθήθηκαν μαζί με πενήντα άλλα άτομα. 

Από το κέντρο κράτησης στο οποίο βρίσκονταν μεταφέρθηκαν στον Έβρο, όπου καταγράφηκαν και πάλι. Οι δύο νεαροί είπαν ότι «στο χώρο κράτησης οι αστυνομικοί είχαν ήδη πάρει όλα τα υπάρχοντά τους, κι επομένως οι [άλλοι] αστυνομικοί θα έπρεπε σε αυτό το στάδιο να γνωρίζουν ότι δεν είχαν τίποτα πάνω τους». 

Ωστόσο, όταν δήλωσαν ότι «δεν τους είχε απομείνει κανένα αντικείμενο, οι αστυνομικοί ήταν βίαιοι απέναντί τους», αναφέρεται στην έκθεση του BVMN.

Πηγές Frontex επιβεβαιώνουν τις επαναπροωθήσεις

Σε υπόθεση κατά του ελληνικού κράτους που εκδικάζεται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει καταθέσει στοιχεία για 311 περιστατικά κατά τα οποία επαναπροωθήθηκαν μέσω Έβρου στην Τουρκία «τουλάχιστον 6.680 άνθρωποι».

Δύο πηγές από την Frontex, τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής που έχει αυξημένη παρουσία στην Ελλάδα, επιβεβαίωσαν στο Solomon και την El País πως οι επαναπροωθήσεις πλέον αποτελούν μια κανονικοποιημένη πραγματικότητα. 

«Το κάνουμε, όπως ακριβώς το κάνουν [άλλες χώρες]. Μόνο που αυτές δεν είναι τόσο εχθρικές [απέναντι στους αιτούντες άσυλο] όσο εμείς», αναγνωρίζει η μία από τις δύο πηγές.

Θεσμική πηγή που μίλησε υπό τον όρο ανωνυμίας ανέφερε πως «οι αιτούντες άσυλο που εισέρχονται στην Ελλάδα και ακολουθούν τη διαδικασία ασύλου εξηγούν ότι είναι η δεύτερη ή τρίτη προσπάθειά τους. Κάποιοι κάνουν λόγο για ακόμη περισσότερες προσπάθειες, επειδή είχαν προηγουμένως επαναπροωθηθεί στην Τουρκία».

Η ίδια πηγή συμπληρώνει πως σημειώνεται πλέον «μεγάλη κλιμάκωση όσον αφορά τη χρήση βίας και τις ταπεινωτικές πρακτικές. Βρισκόμαστε στο χαμηλότερο επίπεδο σεβασμού της ανθρώπινης ζωής».

2022: Αφαίρεση χρημάτων στο 92% των περιπτώσεων

Θέσαμε στις ελληνικές Αρχές συγκεκριμένα ερωτήματα, ζητώντας να πληροφορηθούμε αφενός εάν βρίσκεται σε εξέλιξη κάποια έρευνα για τις καταγεγραμμένες επαναπροωθήσεις, κι αφετέρου ποια διαδικασία ακολουθείται με τα χρήματα και προσωπικά αντικείμενα που αφαιρούνται από τους αιτούντες άσυλο.

Στην απάντησή του, το υπουργείο Μετανάστευσης αναφέρθηκε στην προσήλωσή του στη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά δεν πρόσφερε συγκεκριμένες απαντήσεις. 

Η ανάλυση των καταγεγραμμένων επαναπροωθήσεων των τελευταίων έξι χρόνων αναδεικνύει ένα ολοένα και πιο ανησυχητικό μοτίβο: την κορύφωση του ενδιαφέροντος των Ελλήνων συνοριοφυλάκων για τα χρήματα των αιτούντων άσυλο.

Ενώ το 2017 μόλις στο 11% των περιστατικών επαναπροωθήσεων αναφέρθηκε κατάσχεση των χρημάτων του, μέχρι το 2022 το ποσοστό αυτό είχε εκτοξευτεί στο 92%.

A Flourish chart

Τα στοιχεία από την ανάλυσή μας επιβεβαιώνει η πρώτη έκθεση του σχετικού Μηχανισμού Καταγραφής που δημιούργησε η Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΕΔΑ). Σημειώνεται πως η ΕΔΔΑ αποτελεί επίσημο, ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο του ελληνικού κράτους.

Με βάση τα περιστατικά που η ΕΕΔΑ συνέλεξε και μόνο (στα οποία δεν περιλαμβάνονται οι καταγραφές της Ύπατης Αρμοστείας), η έκθεση υπολογίζει τον ελάχιστο αριθμό των ατόμων που επαναπροωθήθηκαν μεταξύ 2020-2022 σε 2.157 άτομα.

Κατά την παρουσίαση της έκθεσης τον περασμένο Ιανουάριο, η ΕΕΔΑ επιβεβαίωσε στο Solomon και την El País πως στο 88% των περιπτώσεων τα θύματα δήλωσαν πως είχαν υποστεί βία, και στο 93% των περιπτώσεων πως είχαν αφαιρεθεί τα υπάρχοντα και χρήματά τους.

Σύμφωνα με την έκθεση, τα θύματα των επαναπροωθήσεων κατάγονται από χώρες στις οποίες αποδίδονται υψηλά ποσοστά ασύλου (Συρία, Αφγανιστάν, Τουρκία, Ιράν).

«Άνοιγμα» στην ενδοχώρα και απαγωγές ανηλίκων

Η έκθεση της ΕΕΔΑ επιβεβαιώνει μια τάση που έχει επίσης αναδείξει η δημοσιογραφική έρευνα των τελευταίων χρόνων: την απαγωγή και απέλαση στην Τουρκία ανθρώπων που ζούσαν στην Ελλάδα έχοντας καταγραφεί ή ακόμη και πάρει άσυλο.

Το Solomon και η El País κατέγραψαν τη μαρτυρία του Αμίρ, ενός ασυνόδευτου ανηλίκου από το Αφγανιστάν που το καλοκαίρι του 2020 ζούσε σε ξενώνα της Θεσσαλονίκης.

Στις 25 Αυγούστου εκείνου του έτους, καθώς περίμενε στον σταθμό των λεωφορείων, μια ομάδα ατόμων με πολιτικά περικύκλωσε τον Αμίρ και τον εξανάγκασε να μπει σε ένα μαύρο φορτηγάκι με φιμέ παράθυρα. 

Άλλοι είκοσι πρόσφυγες και μετανάστες επέβαιναν στο φορτηγάκι, το οποίο διένυσε μια απόσταση περίπου 350 χιλιομέτρων ανατολικά, φτάνοντας κοντά στον ποταμό Έβρο. Εκεί τους έθεσαν υπό κράτηση και, ώρες αργότερα, αφαίρεσαν τα υπάρχοντά τους και τούς μετέφεραν με βάρκα σε τουρκικό έδαφος.

«Προσπάθησα να τους εξηγήσω ότι είχα χαρτιά, αλλά ήταν πολύ επιθετικοί. Κάθε φορά που προσπαθούσες να τους μιλήσεις, σε χτυπούσαν», εξηγεί ο Αμίρ. 

Το όνομα του ιδίου έχει αλλάξει για την προστασία της ταυτότητάς του, αλλά τη μαρτυρία του επιβεβαίωσαν κοινωνικός λειτουργός της δομής καθώς και δύο φίλοι του. Σε φωτογραφίες που έδειξαν στο Solomon, ο Αμίρ αποτυπώνεται να χαμογελά στο πλάι τους στην Ελλάδα. 

Πολυεπίπεδες επιχειρήσεις 

Η Hope Barker, από το BVMN, σχολιάζει πως από την κρίση στα ελληνοτουρκικά σύνορα τον Μάρτιο του 2020 κι έπειτα δεν πραγματοποιούνται μόνο «θερμές επιστροφές», δηλαδή επαναπροωθήσεις ατόμων που εντοπίζονται στα σύνορα. Οι επιχειρήσεις έχουν επεκταθεί στην ενδοχώρα κατά εκατοντάδες χιλιόμετρα.

«Άνθρωποι συλλαμβάνονται σε διάφορες πόλεις, σε πολλές περιπτώσεις παρότι έχουν έγκυρα έγγραφα ή βρίσκονται σε διαδικασία πρόσβασης στο άσυλο», λέει. «Κρατούνται σε τέτοιου είδους μυστικούς χώρους, χωρίς επικοινωνία, μέχρι να συγκεντρωθούν αρκετά άτομα — ογδόντα ή εκατό — ώστε στη συνέχεια να απελαθούν στο τουρκικό έδαφος. Πρόκειται για μια μεγάλη κρατική επιχείρηση».

Τις ισχυρές ενδείξεις για κρατικό σχεδιασμό υπογραμμίζει το ίδιο το εύρος των επιχειρήσεων.

«Εάν πραγματοποιούνται επιδρομές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, υπάρχει σίγουρα κυβερνητική εντολή. Διότι αυτό απαιτεί την κινητοποίηση πόρων, την ύπαρξη χώρων κράτησης και τη συμμετοχή διαφορετικών αστυνομικών μονάδων, όχι απλώς ορισμένων αστυνομικών από την περιοχή του Έβρου», σχολιάζει η Εύα Κοσσέ της HRW.

Έναντι 24 περιπτώσεων κατά τις οποίες τα θύματα βρίσκονταν στον Έβρο, η έκθεση της ΕΕΔΑ καταγράφει και επτά επαναπροωθήσεις στις οποίες εντοπίστηκαν στην ενδοχώρα.

Η μοναξιά των ακριτών

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, οι ακρίτες φυλούσαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας από τις επιδρομές εξ ανατολών. 

Σήμερα, οι κάτοικοι του Έβρου παραλληλίζονται συχνά με τους ακρίτες, και τα πολιτικά πρόσωπα επικαλούνται διαχρονικά ειδική ευαισθησία απέναντί τους: ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, για παράδειγμα, ανακοίνωσε πως στις επερχόμενες εκλογές θα είναι υποψήφιος (και) στον Έβρο.

Αλλά, η εικόνα της περιοχής αποπνέει εγκατάλειψη. Δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς πως οι δυνατότητες που προσφέρονται είναι εξαιρετικά περιορισμένες.

Πηγή στην πόλη της Ορεστιάδας εξηγεί πως αρκετοί νέοι, που δεν δοκιμάζουν την τύχη τους στη Θεσσαλονίκη ή την Αθήνα, ονειρεύονται μια δουλειά στη συνοριοφυλακή ή τον στρατό: «Κερδίζουν περισσότερα από τον κατώτατο και έχουν μια σίγουρη δουλειά για όλη τους τη ζωή».

Την ημέρα του περασμένου Νοεμβρίου που επισκεπτόμαστε το χωριό Νέα Βύσσα, μόλις τέσσερα χιλιόμετρα από τα τουρκικά σύνορα, οι δρόμοι είναι έρημοι. Η ελάχιστη δραστηριότητα περιορίζεται στο καφενείο στην πλατεία του χωριού. 

Στην αυλή του καφενείου, που προστατεύεται από το κρύο με πλαστικό κάλυμμα, οι θαμώνες συζητούν καθώς πίνουν αργά τον ελληνικό τους. Έχουν όλοι τους γκρίζα μαλλιά. 

Ένας εξ αυτών περηφανεύεται πως το χωριό κάποτε «ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Ελλάδας», και θυμίζει πως από εδώ έλκει την καταγωγή του ο μεγάλος μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή.

Ο πληθυσμός του χωριού σήμερα έχει μειωθεί σε λιγότερους από 3.000 κατοίκους, όμως, και πολλά κτίρια μαραζώνουν. Ένας άλλος θαμώνας εξηγεί πως, κατά την πιο πρόσφατη προκήρυξη, τρία αγόρια από το χωριό μπήκαν στη συνοριοφυλακή.

Το 2020, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula Von der Leyen, υποσχέθηκε στην Ελλάδα 700 εκατ. ευρώ για την προστασία των συνόρων της. Πάνω στην Εγνατία, τα νέα Nissan Qashqai της αστυνομίας προσπερνούν με ταχύτητα κάθε λίγα λεπτά.

Πέρα από τους στρατιωτικούς, στον Έβρο υπηρετούν 1.800 συνοριοφύλακες, από τους οποίους 650 προσλήφθηκαν πέρυσι με προτεραιότητα εντοπιότητας. Τον Ιανουάριο ανακοινώθηκαν ακόμη 400 θέσεις συνοριοφυλάκων. 

Η θεσμική πηγή που μίλησε στο Solomon και την El Pais υποστήριξε πως διαφορές συναντούνται και ανάμεσά τους: ενώ κάποιοι συνοριοφύλακες απλώς «ακολουθούν τις εντολές» κι επαναπροωθούν τους ανθρώπους που εντοπίζουν, άλλοι αποφασίζουν να «εκμεταλλευτούν» την κατάσταση. 

«Υπάρχουν αστυνομικοί που θέλουν να υπηρετήσουν μόνο κατά μήκος του ποταμού», σχολιάζει. «Φανταστείτε πόσα μπορεί να κερδίσει μια ομάδα αστυνομικών εάν πάρει από 100 ή 200 ευρώ από 100 άτομα. Μπορούν να βγάλουν έναν ολόκληρο μισθό σε μία μόνο βάρδια».

Κινητά για παιδιά των αστυνομικών

Στις 3 Απριλίου 2022, μια ομάδα αστυνομικών με μπαλακλάβες συνέλαβε έναν 22χρονο Σύρο σε ένα δάσος κοντά στον Έβρο. 

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του θύματος στην Josoor, μια οργάνωση που κατέγραφε τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων πριν διαλυθεί λόγω των πιέσεων που αντιμετώπιζε σε Ελλάδα και Τουρκία, οι αστυνομικοί τον χτύπησαν με γκλοπ και αφαίρεσαν όλα τα υπάρχοντά του, συμπεριλαμβανομένου του τηλεφώνου το οποίο τον ανάγκασαν να ξεκλειδώσει. Στη συνέχεια, τον επαναπροώθησαν στη Τουρκία με άλλους αιτούντες άσυλο.

«Όταν με έβαλαν στο αυτοκίνητο συνειδητοποίησα ότι είχαν πολλά τηλέφωνα και power banks εκεί μέσα. Όταν ένας από τους άνδρες έβγαλε ένα τσιγάρο από την τσέπη του, είδα ότι είχε πολλά χαρτονομίσματα. Νομίζω ότι τα είχαν πάρει από άλλους νωρίτερα», ανέφερε.

A Flourish scatter chart

Παραμένει άγνωστο πού έχουν καταλήξει όλα αυτά τα κινητά που έχουν αφαιρεθεί από αιτούντες άσυλο τα τελευταία χρόνια. Αλλά πηγές από την Ορεστιάδα εξηγούν ότι οι αστυνομικοί κρατούν τις πιο καλές συσκευές.

«Οι συνοριοφύλακες τις δίνουν στα παιδιά τους. Εμφανίζονται στο σχολείο με καινούργια κινητά και λένε περήφανα ότι οι γονείς τους τα πήραν από τους “παράνομους μετανάστες”», σχολιάζουν, εκφράζοντας ανησυχία για τους νέους που εντάσσονται στα σώματα ασφαλείας και σταδιακά καταλήγουν να υιοθετούν «το αφήγημα της ακροδεξιάς», που εκλαμβάνει τους πρόσφυγες ως εισβολείς που απειλούν την ασφάλεια της χώρας.

Οι πρόσφυγες προσαρμόζονται

Τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, οι αιτούντες άσυλο μοιράζονται πληροφορίες μέσω WhatsApp, Telegram, και Facebook — οπότε τα νέα διαδίδονται γρήγορα.

Η προσδοκία της μεταχείρισής τους από τους Έλληνες συνοριοφύλακες έχει ως αποτέλεσμα να έχουν πάνω τους όλο και λιγότερα χρήματα. Ενώ παλαιότερα συνηθίζονταν μεγαλύτερα ποσά, πηγή από το σύστημα ασύλου εξηγεί πως πλέον «50, 100, 150 ευρώ είναι το πιο φυσιολογικό».

Έκθεση της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος του 2021 για τις βαλκανικές διόδους αναφέρει πως «σε αντίθεση με το 2015-2016, οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες φαίνεται ότι τώρα είναι επιφυλακτικοί στο να μεταφέρουν μεγάλα ποσά σε μετρητά από φόβο μήπως τους ληστέψουν κλέφτες ή η αστυνομία». 

«Τείνουν να αποκτούν πρόσβαση σε χρήματα κατά τη διάρκεια της διαδρομής χρησιμοποιώντας υπηρεσίες μεταφοράς χρημάτων», σημειώνει η έκθεση. 

Διαφοροποιήσεις σημειώνονται και με βάση την εθνικότητα. Οι Κουβανοί είναι οι πιο άτυχοι: δίχως να γνωρίζουν τι τους περιμένει, είχαν συχνά πάνω τους αρκετές χιλιάδες ευρώ έκαστος.

«Οι ομάδες των Βορειοαφρικανών τείνουν να ταξιδεύουν μόνες τους και να είναι μικρότερες, με δύο ή τρία άτομα, και μεταφέρουν λιγότερα χρήματα. Οι ομάδες που περιλαμβάνουν οικογένειες Σύρων και Αφγανών τείνουν να οδηγούνται από διακινητές και μεταφέρουν περισσότερα χρήματα», εξηγεί η Barker. 

«Αλλά, σίγουρα, τα τελευταία 1-2 χρόνια οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των κινδύνων και κανείς δεν περιμένει να φτάσει στην Ελλάδα με την πρώτη προσπάθεια», συμπληρώνει. 

«Ξέρουν ότι θα επαναπροωθηθούν στην Τουρκία περισσότερες από μία φορές».

Μεθοδολογία

Εξετάστηκαν οι μαρτυρίες των θυμάτων 374 παράνομων επαναπροωθήσεων που συλλέχθηκαν μεταξύ 2017-2022 από το Δίκτυο Παρακολούθησης Βίας στα Σύνορα (188), το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (76), το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (55), τη Διεθνή Αμνηστία (4), άλλες ΜΚΟ και τοπικές εκθέσεις (43), καθώς και από τους δημοσιογράφους της παρούσας έρευνας (8). Ορισμένες μαρτυρίες απορρίφθηκαν επειδή επικαλύπτονταν σε ημερομηνίες ή δεν περιλάμβαναν επαρκή στοιχεία. Το 2022 καταγράφηκαν πολύ λιγότερα περιστατικά από ό,τι τα δύο προηγούμενα έτη, διότι η ΜΚΟ Josoor, που συνέλεξε τις περισσότερες μαρτυρίες,  αποφάσισε να εγκαταλείψει τις δραστηριότητές της λόγω των δικαστικών και αστυνομικών πιέσεων που της ασκήθηκαν από τις ελληνικές και τουρκικές αρχές.

Οι μαρτυρίες οργανώθηκαν σε δομημένα δεδομένα προκειμένου να ταξινομηθούν ανά ημερομηνία, τόπο, εθνικότητες και αριθμό απελαθέντων. Επίσης, διαπιστώθηκε αν τα θύματα ανέφεραν κλοπή (232 περιστατικά) ή όχι (142). Χρησιμοποιώντας αυτά τα δεδομένα, εκτιμήθηκε ο αριθμός των αιτούντων άσυλο που ήταν παρόντες κατά τη διάρκεια των απελάσεων στις οποίες σημειώθηκε κλοπή (περισσότεροι από 13.500). Παρόλο που οι μετανάστες καταγράφονται συστηματικά, μερικές φορές υπάρχουν εκείνοι που καταφέρνουν να κρύψουν τα χρήματά τους και δεν έχουν όλοι οι μετανάστες μετρητά μαζί τους (αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις οικογένειες που ταξιδεύουν μαζί, οπότε μόνο ένα μέλος της οικογένειας έχει υπολογιστεί ως στόχος της κλοπής). Ως εκ τούτου, χρησιμοποιώντας τα δημογραφικά προφίλ των ομάδων μεταναστών που αναπτύχθηκαν από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και την πρωτοβουλία PRAB (η οποία περιλαμβάνει διάφορες ΜΚΟ και ιδρύματα), εφαρμόστηκε αποπληθωριστής 30% στη βάση των θυμάτων κλοπής.

Δεν προσδιορίζουν όλες οι μαρτυρίες που αναφέρουν κλοπή το ποσό που εκλάπη, αλλά μόνο 62 από αυτές (πέντε απορρίφθηκαν για τον υπολογισμό επειδή τα ποσά που εκλάπησαν ήταν τόσο μεγάλα που θα μπορούσαν να αποπροσανατολίσουν). Με αυτά τα δεδομένα, δημιουργήθηκε μια στατιστική κατανομή ποσών που αφαιρούνταν συχνότερα. Η κατανομή εφαρμόστηκε στην αποπληθωρισμένη βάση των θυμάτων, προκειμένου να προκύψει μια εκτίμηση των χρημάτων που εκλάπησαν από τους μετανάστες. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι μεταξύ του 2017 και του 2022 εκλάπησαν μεταξύ 2,2 και 2,8 εκατομμυρίων ευρώ- οι υπολογισμοί αυτοί είναι συντηρητικοί, καθώς πολλά θύματα δεν αναφέρουν ότι τους απώθησαν ή τους λήστεψαν.

wearesolomon.com