Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Πιο ελαφρύ και ασυνήθιστο το σημερινό θέμα, αλλά ιδιαίτερα σοβαρό, αφού αναφέρεται στην δολοφονική επίθεση που δέχθηκε ένας κορυφαίος καλλιτέχνης, ο οποίος σατίριζε από σκηνής τον πρωθυπουργό της χώρας!

Πρόεδρος της κυβέρνησης ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Παρ ολίγον θύμα ο σπουδαίος ηθοποιός Βασίλης Αυλωνίτης, νεκρός ένας τεχνικός του θεάτρου, τέσσαρις τραυματίες  και δράστης ένας φανατικός οπαδός του Κρητικού πολιτικού.

Πριν από 91 χρόνια στην Αθήνα!

Τα πολιτικά πάθη και οι αντιπαλότητες στο ζενίθ…

Επιθέσεις, ξυλοδαρμοί και φόβος σε όποιον εκφέρει διαφορετική γνώμη.

Ωμη λογοκρισία…

Όταν η επιθεωρησιακή οπερέτα «ΚΑΤΕΡΓΑΡΑ» των Κίμωνα Καπετανάκη – Μίμη Κατριβάνου ανέβαινε στο θέατρο «ΠΕΡΟΚΕ» του Μεταξουργείου, πριν πολλά  χρόνια, τον Αύγουστο 1931, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα προκαλούσε φονικό και θα οδηγούσε σε πολιτική ένταση και κρίση.

 Περισσότερο ακόμη δεν μπορούσε να διανοηθεί τι θα ακολουθούσε ο 27χρονος τότε ηθοποιός Βασίλης Αυλωνίτης (1904-1970), ο οποίος μέχρι που έφυγε από τη ζωή αισθανόταν το βάρος πως ένα επιθεωρησιακό του νούμερο έγινε αφορμή για να χαθεί η ζωή ενός τεχνικού του θεάτρου!

ΜΠΟΥΡΛΟΤΟ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ

Ήταν στα χρόνια της τελευταίας πρωθυπουργίας του Ελευθερίου Βενιζέλου και η ελληνική κοινωνία ζούσε –για μία ακόμη φορά– εντονότατη οικονομική κρίση, η οποία είχε διεθνείς διαστάσεις. 

Εξάλλου, εκείνη η κρίση οδήγησε σε πτώση των δημοσίων εισπράξεων με δυσάρεστες οικονομικές επιπτώσεις.

 Σε τέτοιο βαθμό ώστε η κυβέρνηση οκτώ μήνες αργότερα (Απρίλιος 1932) αναγκάστηκε να κηρύξει προσωρινό χρεοστάσιο και εντέλει να παραιτηθεί.

 Η εποχή ευνοούσε τους παρακρατικούς μηχανισμούς, οι οποίοι προσπαθούσαν να καταπνίξουν τις πάσης φύσεως αντιδράσεις. Στο στόχαστρο βρέθηκαν και οι λαϊκές επιθεωρήσεις, αφού ο φιλοκυβερνητικός Τύπος πυροδοτούσε την κατάσταση κάνοντας λόγο για «κίτρινον θέατρον (που) πρέπει να τιμωρηθή».

Στο κομψό για την εποχή θερινό θέατρο «ΠΕΡΟΚΕ», όπου ανέβαινε η επιθεώρηση «ΚΑΤΕΡΓΑΡΑ» είχε συγκεντρωθεί ο καλλιτεχνικός ανθός της εποχής.

 Η περίφημη Ζαζά Μπριλλάντη, η καρατερίστα και μουσικός Σωτηρία Ιατρίδου, ο αδελφός της χορευτής, κωμικός, σκιτσογράφος και σκηνογράφος Σταύρος Ιατρίδης, Κυριάκος Μαυρέας, Βασίλης Αυλωνίτης κ.ά. 

Ντυμένη η επιθεώρηση με τη μουσική του Γρηγόρη Κωνσταντινίδη θεωρείτο από τις μεγαλύτερες θεατρικές επιτυχίες της εποχής.

Οι διθυραμβικές κριτικές εκ μέρους του Τύπου πλημμύριζαν καθημερινά το θέατρο με κόσμο. 

Το 1931 και αφού οι παραστάσεις είχαν ξεκινήσει από τα μέσα Μαΐου θεωρείτο μια από τις καλύτερες χρονιές για το «Περοκέ».

 Φρόντιζε δε ο θιασάρχης να προστίθενται κάθε λίγο και νέες σκηνές για να προκαλεί το ενδιαφέρον του κοινού.

 Ανάμεσα στις σκηνές αυτές περιλαμβανόταν και το νούμερο «Από τους Υπουργούς βγήκαν τα κολοκύθια» που παρουσίαζε ο Β. Αυλωνίτης και έμελε να βαφτεί με αίμα.

ΟΙ ΣΦΑΙΡΕΣ ΣΤΗΝ ΣΚΗΝΗ

Ήταν κοντά στα μεσάνυχτα, όταν επί σκηνής ο Αυλωνίτης σατίριζε τον Πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο και συνεργάτες του που είχαν κατηγορηθεί για συμμετοχή σε σκάνδαλα, ιδιαίτερα δε τον Ευστράτιο Γαλόπουλο για το περίφημο σκάνδαλο της κινίνης.

 Τότε είδε να ανεβαίνουν επί σκηνής τέσσερα άτομα, τα οποία από την έναρξη της παράστασης κάθονταν στην πρώτη σειρά των καθισμάτων.

 Όταν διαπίστωσε πως ο ένας εξ αυτών είχε βγάλει περίστροφο και ο άλλος κρατούσε μαγκούρα οπισθοχώρησε και ενώ ψέλλιζε «δεν φταίω εγώ» σκόνταψε την ώρα που ο πιστολάς τραβούσε τη σκανδάλη.

Οι σφαίρες δεν βρήκαν τον Αυλωνίτη αλλά έναν τεχνικό του θεάτρου, τον 35χρονο Παναγιώτη Μωραίτη, ο οποίος είχε βγει προς τη σκηνή για να δει τι συμβαίνει.

 Ο Αυλωνίτης έτρεξε στα αποχωρητήρια του θεάτρου για να κρυφτεί και να αποφύγει τα χειρότερα, στη συνέχεια δε πήδηξε από ένα παράθυρο και έφυγε τρέχοντας για το σπίτι του. 

«Θα περάσουν πολλά χρόνια για να βγω σε αθηναϊκή σκηνή», δήλωνε στους ανθρώπους του και στους δημοσιογράφους.

Οι θεατές νόμιζαν στην αρχή πως επρόκειτο για νούμερο της επιθεώρησης. 

Αλλά μετά τον πρώτο πυροβολισμό ακολούθησαν και άλλοι από τη μεριά της πλατείας.

 Όπως ήταν φυσικό επικράτησε πανζουρλισμός.

 Γυναικείες κραυγές, λιποθυμίες, πεταμένα εδώ κι εκεί τσάντες και καπέλα, καθίσματα σκορπισμένα παντού και παιδάκια να τα έχουν χαμένα ενώ οι μπράβοι συνέχιζαν το από σκηνής έργο τους πυροβολώντας κατά των ηθοποιών. 

Ο θιασάρχης Νίκος Σύλβας δεν ήξερε ποιον να πρωτοκαθησυχάσει, ενώ από τους πυροβολισμούς τραυματίστηκε ο λογιστής του θεάτρου Νικόλαος Λαγκαδάς, ο ηλεκτρολόγος Κλαύδιος Χατζηγεωργίου και η ηθοποιός Διαλεχτή Ρούσσου.

Η άφιξη ισχυρής αστυνομικής δύναμης από το κοντινό τμήμα απέτρεψε τα χειρότερα. 

Τρεις από τους δράστες που ήταν ακόμη στη σκηνή και στα παρασκήνια συνελήφθησαν και κινδύνευσαν από το λυντσάρισμα του κόσμου.

 Ο ένας εξ αυτών, ο Ανδρέας Δικώνυμος, ήταν τρόφιμος των φυλακών αφού ήδη είχε καταδικαστεί για έναν φόνο, ενώ οι άλλοι δύο, ο 33χρονος Κ. Σταφυλαράκης και 32χρονος καφετζής Κ. Περουλίδης, δήλωναν ιδιωτικοί υπάλληλοι.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ

Ακολούθησε οξύτατη πολιτική αντιπαράθεση. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση στην Κυβέρνηση και η πολιτική αντιπαράθεση κράτησε ολόκληρες εβδομάδες.

 Η δε κηδεία του Μωραίτη, εξελίχθηκε σε αντικυβερνητική διαδήλωση, στην οποία πρωτοστάτησε ο κόσμος του θεάτρου.

Όσο για το θέατρο «ΠΕΡΟΚΕ» συνέχισε τις παραστάσεις του λίγες ημέρες αργότερα και αφού αφαιρέθηκαν τα τετράστιχα που είχαν προκαλέσει τη μήνι των βενιζελικών.

 Η «προληπτική λογοκρισία» που επιβλήθηκε ήταν από τις δυσμενέστερες επιπτώσεις εκείνου του περιστατικού. 

Τη λογοκρισία αυτή επέβαλαν τα επαγγελματικά σωματεία (Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, Εταιρεία Ελλήνων Συγγραφέων, Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος και Σωματείο Τεχνικών Θεάτρου) προκειμένου να περιοριστούν οι σκηνές και οι λέξεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν νέα αναστάτωση.

Ως ηθικός αυτουργός των γεγονότων θεωρήθηκε ο Παύλος Γυπάρης (1882-1966), για τον οποίο εκδόθηκε και ένταλμα σύλληψης, αλλά ουδέποτε συνελήφθη.

 Ο ίδιος είχε εμπλακεί στην υπόθεση δολοφονίας του Ίωνα Δραγούμη. Εμφανίσθηκε «αυθορμήτως» την ημέρα της δίκης.

 Προφυλακίστηκαν αρκετοί που κατηγορήθηκαν για συμμετοχή στα επεισόδια του θεάτρου.

 Τελικά στο εδώλιο, εκτός από τον Π. Γυπάρη κάθισαν οι Α. Δικώνυμος, Μ. Σταφυλαράκης, Π. Παπαδοπετράκης και Δ. Μπαδογιάννης.

Η ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΥΛΩΝΙΤΗ

Β. Αυλωνίτης: 

«Είχα τελειώσει το τέταρτο μπιζάρισμα της “Κοσμογονίας” εις το οποίον, ως γνωστόν, σατιρίζεται ο Βενιζέλος με την αλήθεια και ο Μαρής με το έλλειμμα. 

Αμέσως αντελήφθην τέσσαρας ανθρώπους, οι οποίοι ανελθόντες εις την σκηνήν έσπευσαν προς το μέρος μου.

 Ο εις εξ αυτών εξήγαγε το περίστροφόν του, το έστρεψε προς το μέρος μου και μου είπε: –

 Πίσω, ρε π…

Τότε εγώ διά να σώσω τον εαυτόν μου εκ του κινδύνου, ο οποίος με απειλούσε, οπισθοχώρησα ολίγον ψιθυρίζων: – 

Δεν φταίω εγώ…

 Οπισθοχωρών όμως εσκόνταψα κάπου, την ίδια ακριβώς στιγμήν κατά την οποίαν αυτός επίεσε την σκανδάλην του περιστρόφου διά να με σκοτώση.

 Ως ήτο επόμενον, η σφαίρα ηστόχησε του σκοπού της και εσώθην. 

Η ίδια όμως σφαίρα εύρε τον δυστυχή Παναγιώτην τον οποίο και εφόνευσε. (…) Τροχάδην απεμακρύνθην της σκηνής (…)».

Βασίλης Αυλωνίτης:

 Δεν είναι κανένας απ’ αυτούς αυτός που πυροβόλησε.

Πρόεδρος:

 Γιατί έκαμαν αυτά τα πράγματα οι κατηγορούμενοι;

Μάρτυς: 

Ξέρω και ‘γώ; Πάντως προσωπικά δεν είχαν μαζί μου (γέλια).

Πρόεδρος: 

Τους επείραξε η σάτιρα;

Μάρτυς:

 Δεν πιστεύω.

 Τα τετράστιχα πείραζαν και τους μεν και τους δε.

Πρόεδρος: Μα τότε γιατί ήλθαν και σας χτύπησαν;

Μάρτυς:

 Ξέρω και ‘γώ; 

Πολιτικά πράγματα, κύριε πρόεδρε.

Πρόεδρος:

 Τι πολιτικά πράγματα; 

Λέγετε ξάστερα.

Μάρτυς: 

Μπορεί να ήταν και βαλτοί.

Πρόεδρος: 

Εναντίον σου; Γιατί;

Μάρτυς: 

Με μένα όχι! 

Δεν πιστεύω. Δεν τους ξεύρω, δεν με ξεύρουν.(…)

Πρόεδρος: Το νούμερο που έλεγες είχε σάτιρα αθώα ή κακεντρεχή;

Μάρτυς: Αθώα.

 Ελαφριά…

Πρόεδρος: 

Είναι ελαφριά ή κακεντρεχής η φράσις από τους «υπουργούς τα κολοκύθια». (…) Την κρίσιν σου θέλω.

Μάρτυς: Ξέρω και ‘γώ;

 Εγώ, κύριε πρόεδρε, όταν ακούω ότι ο κόσμος γελάει, λέω «καλό είναι το νούμερο».

Η δίκη χαρακτηρίστηκε «περίεργη».

 Ξεκίνησε στο Κακουργοδικείο Πειραιώς και ολοκληρώθηκε στη Χαλκίδα «προς αποφυγήν επεισοδίων».

 Ακούστηκαν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για μεθοδεύσεις, εκ μέρους των φιλοκυβερνητικών, δολοφονίας διευθυντών εφημερίδων και γενικότερα παραγόντων της δημόσιας ζωής που εξέφραζαν δημοσίως την αντίθεσή τους στις κυβερνητικές πολιτικές. Τον Δεκέμβριο του 1932 καταδικάσθηκαν μόνον οι δύο από τους δράστες, οι Δικώνυμος και Σταφυλακαράκης σε 7ετή κάθειρξη.

Πληροφορίες

τo paliatzidiko.blogspot