«Είμαστε παιδιά της εποχής μας», έλεγε ο Χέγκελ. Κουβαλάμε μαζί μας όλες τις σημασίες, τις διαψεύσεις, τις προσκολλήσεις αλλά και τις προκλήσεις, τις δαιμονολογίες και τις ερμηνείες του χρόνου που ανήκουμε, της σκέψης που κτίζουμε, της συνήθειας που υιοθετούμε.

Παρά τις όποιες διαφορές που μπορούμε να έχουμε με άλλες εποχές και πρόσωπα υπάρχουν πάντα οι λιγοστές σημασίες κοινής αναφοράς. Για παράδειγμα η διαδρομή της ελευθερίας τρέχει σ’ όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Οι στιγμές αυθεντικότητας και οι βιωματικές αναφορές αποτελούν πάντα τον πυρήνα της προσωπικής μας εννόησης σε όλους τους χρόνους και τόπους.

Τι έχει συμβεί όμως και έχουμε μπει σε μια αντιστροφή όλων των δεδομένων; Γιατί με άλλα λόγια δεν μπορούμε να καταλάβουμε το απόθεμα της προσδοκίας του Καποδίστρια; Γιατί δεν μπορούμε να καταλάβουμε την κρυμμένη υπερπίστη του Παπαφλέσσα;

Γιατί χάσαμε τη σαγηνευτική των μεγάλων εννοιακών συστημάτων. Γιατί τα καταστρέψαμε όλα μέσα στην ίδια την εικόνα τους. Γιατί ζούμε σ’ ένα διαρκές βέρτιγκο που όλα μας παρουσιάζονται υπερπραγματικά, έτσι δεν θα μπορέσουμε να δούμε τη σκηνή του πραγματικού με τα μάτια του Καραϊσκάκη, δεν θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε το ψυχικό βλέμμα και την ποιητική γραμμή φυγής προς το βάθος του Σολωμού και του Κάλβου. Και αυτό γιατί η σκηνή του πραγματικού και του αντιπροσωπευτικού χώρου έχει καταλυθεί από την κατάπληξη του υπερπραγματικού.

Όλα έχουν υπερθερμανθεί στις ταχύτητες της εποχής μας. Καμιά βιωματική διάρκεια δεν υφίσταται, γιατί οι ταχύτητες έχουν επιταχυνθεί τόσο ώστε κάθε βεβαιότητα έχει ακυρωθεί, κάθε υποψία κινείται στην απώλειά της.

Ζούμε κάτω από το καθεστώς της λήξης του περιεχομένου μας, γι’ αυτό δεν θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε τις στιγμές του 1821.

Πώς να καταλάβει ο νεοέλληνας τις θυσίες στο Σούλι, την Ιερά Μονή του Αρκαδίου, όταν βιώνει την αργή και βασανιστική εξασθένηση των εννοιών, αλλά και την αντιμετάθεσή τους; Όταν τη μόνη θυσία που ξέρει είναι εκείνη των υπερδόσεων της καταναλωτικής του μανίας, για να πληρώσει τα χρέη στις τράπεζες που δημιουργήθηκαν από τα εξαρτημένα αντανακλαστικά του;

Προσκυνημένος ο νεοέλληνας στα κυκλώματα της χρήσης και της ανάγκης ζει πάντα στη φαντασίωση της απώθησης, αλλά όχι στη φαντασίωση της ελευθερίας.

Όλα τα οράματά του είναι στο επίπεδο της συναλλαγής, των ανοικτών προθεσμιών, και της επανατοποθέτησης. Όλες οι αξίες του, ακτινοβολούν χωρίς σταματημό στο κενό της λήξης τους.

Όλες οι αντιθέσεις γίνονται πλαστές και όλες οι υποσχέσεις έχουν δρομολογηθεί ώστε να αγκυροβολήσουν στο λιμάνι της φθοράς.

Η θυσία του Αθανάσιου Διάκου στην Αλαμάνα ερμηνεύεται σαν τελετουργική πράξη, εθιμοτυπική και πολεμική της οποίας η υποχρεωτική κατάληξη είναι ο θάνατος, δηλαδή, εξηγείται ως μια πράξη στη σημασία της άρνησης και όχι ως ένα ποίημα ελευθερίας.

Η δολοφονία του Ρήγα Φεραίου εξετάζεται ως στρατηγική παραζάλη μιας ελπίδας και όχι ως αλήθεια που σχηματίζει ένα μυστικό.

Να λοιπόν γιατί μας εκδικείται το 1821, γιατί έχουμε μεταστρέψει όλες τις αλήθειες μας, έχουμε κλείσει όλες τις ανοιχτές σημασίες, και τους ρυθμούς αμοιβαιότητας, έχουμε αποδυναμώσει όλες τις έλξεις και τις προκλήσεις, έχουμε φλυαρήσει ακατάσχετα επάνω σ’ όλες τις βαθιές μορφές του μυστικού.

Γιατί σήμερα όλα τα μυστικά σήματα της ιστορίας έχουν αποσυρθεί από τη διαδικασία της ανταλλαγής και απαιτούν ερμηνείες ισοπεδωτικές, πληκτικές, απομυθοποιημένες και χωρίς προκλήσεις, να κινούνται στο θρίαμβο του εύθραυστου, και στις εννοημένες παρανοήσεις.

Το 1821 έχει θέλγητρα και επίνοιες, έχει την τόλμη της ελευθερίας και το όραμα, έχει τις θυσιαστικές προκλήσεις. Και όλα αυτά δεν κληρονομούνται σ’ εποχές που απαγορεύουν τη μνήμη, σε εποχές όπου η μεταμόρφωση των πραγμάτων γίνεται μια θνητή φαινομενολογία και μια κενόδοξη ρητορική.

Απόστολος Αποστόλου. Καθηγητής Φιλοσοφίας.