Το παράδειγμα της "Μπλε Μπανάνας"
Θωμά Σίδερη
Στην ύστερη φάση του καπιταλισμού, η αστική κατάσταση εξαπλώνεται πέρα και έξω από τα δεδομένα όρια της πόλης. Δράσεις και αντιδράσεις πυροδοτούνται σε πληθυσμιακά υπερσύνολα, την ίδια ώρα που το 1% συσσωρεύει ανενόχλητο τον παγκόσμιο πλούτο.
Η “μετάπολη” και η “ευρωπαϊκή μεγαλόπολη” με τον ευφάνταστο τίτλο “μπλε μπανάνα” (μια ευθεία αναφορά στο χρώμα της σημαίας της Ε.Ε.) δεν είναι αστικοί σχηματισμοί του μέλλοντος, ούτε σχεδιάστηκαν από κάποιους graphic designers των αμερικανικών κινηματογραφικών στούντιο. Είναι αστικές οργανώσεις που αφορούν στο παρόν, ένα παρόν που συνθλίβεται στο σηείο τομής της οικονομικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης.
Από τη μητρόπολη στη μετάπολη
Η κλασική έννοια της μητρόπολης περιγράφει τα μεγάλα αστικά συγκροτήματα και τη μεγάλη πόλη που αναλαμβάνει τις πιο υψηλές λειτουργίες στα πλαίσια της περιφερειακής ή της τοπικής αστικής ιεράρχησης. Αδυνατεί, παρ’ όλα αυτά, να δηλώσει τη νέα διάρθρωση των αστικών χώρων και την εμφάνιση ενός νέου χώρου οικονομικών και κοινωνικών καθημερινών δραστηριοτήτων και να συγκρατήσει την έκρηξη και την εξάπλωση του αστικού σε παγκόσμια κλίμακα.
Σύμφωνα με τον Francois Ascher, «μια μετάπολη είναι το σύνολο των χώρων όπου το σύνολο ή τμήμα των κατοίκων, των οικονομικών δραστηριοτήτων ή των περιοχών βρίσκεται ενσωματωμένο στην καθημερινή λειτουργία μιας μητρόπολης. Μια μετάπολη αποτελεί γενικώς ένα λεκανοπέδιο εργασίας, κατοίκησης και δραστηριοτήτων. Οι χώροι που συνθέτουν μια μετάπολη είναι κατ’ ουσίαν ετερογενείς και όχι εξ ανάγκης συνεχείς. Μια μετάπολη περιλαμβάνει το λιγότερο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους». Η ουσιαστική διαφορά βρίσκεται στην αντιπαράθεση δύο διαγραμμάτων: του πρώτου, το οποίο, στην αστική γεωγραφία, συνοψίζει τη θεωρία των κεντρικών τόπων του Christaller (1933), αναπαριστώντας τη χωρική και ιεραρχική κατανομή των πόλεων· και του δεύτερου, το οποίο δείχνει την εμφάνιση ενός αστικού συστήματος με σημεία πόλωσης γύρω από τις μητροπόλεις, που λειτουργούν σε δίκτυο και σε διεθνή κλίμακα, με επίκεντρα (hubs) και ακτίνες (spokes).
Η “μπλε μπανάνα” της Ευρώπης
Η “μπλε μπανάνα” (αλλιώς “ζεστή μπανάνα” ή “μαύρο κόκκαλο”) θα μπορούσε να είναι μια αδηφάγος μετάπολη, ένας τερατώδης δούρειος ίππος της δυτικής Ευρώπης με σχεδόν εκατόν έντεκα εκατομμύρια πολίτες – μάχιμους, έφεδρους και εν δυνάμει στρατιώτες των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων. Στην ουσία όμως είναι η οπτικοποίηση ενός άξονα ή ενός ασυνεχούς διαδρόμου που επινόησε η ομάδα RECLUS ΤΟ 1989, ένα γκρουπ Γάλλων γεωγράφων υπό τον Ρότζερ Μπρυνέ. Εκτείνεται περίπου από τη βόρεια Αγγλία στον βορρά έως τη βόρεια Ιταλία στον νότο και μεταξύ άλλων των σημείων που σκιαγραφούν τη “μπλε μπανάνα” περιλαμβάνονται οι πόλεις Λίβερπουλ, Μάντσεστερ, Νότιγχαμ, Μπέρμιγχαμ, Λονδίνο, Λιλ, Άμστερνταμ, Χάγη, Ουτρέχτη, Ρότερνταμ, Γάνδη, Βρυξέλλες, Αμβέρσα, Λιέγη, Αϊντχόβεν, Ντίσελντορφ, Κολωνία, Βόννη, Λουξεμβούργο, Στρασβούργο, Στουτγάρδη, Νυρεμβέργη, Μόναχο, Βασιλεία, Ζυρίχη, Τορίνο, Μιλάνο, Βενετία και Γένοβα.
Μεγα-περιοχές στον πλανήτη
Η “μπλε μπανάνα” δεν είναι μόνη. Σύμφωνα με τον καθηγητή Γεώργιο Σιδηρόπουλο1 η μεγαλύτερη μεγα-περιοχή στον κόσμο είναι ο άξονας Τόκιο-Ναγκόγια-Οσάκα-Κιότο-Κόμπε, ο οποίος έχει μήκος 430 χιλιόμετρα και μέσα σε αυτή την περιοχή ζουν 55 εκατομμύρια άνθρωποι. Η οικονομική δραστηριότητα σε τούτη τη μεγάπολη εκτιμάται ότι αγγίζει τα 2,5 τρισεκατομμύρια δολλάρια. Άλλες μεγα-περιοχές διαμορφώνονται τώρα, όπως στην Ινδία (Μπανγκαλόρ και Βομβάη) και στη Ρωσία (μεγα-Μόσχα), ενώ στη Βραζιλία ο άξονας από το Ρίο Ντε Τζανέιρο μέχρι το Σάο Πάολο συνιστά μια τέτοια μεγάπολη.
Μια νέα πραγματικότητα
Tόσο η μετάπολη όσο και η μεγάπολη αντιπροσωπεύουν την απελευθέρωση από τους καταναγκασμούς της Ιστορίας και του γεωγραφικού τόπου, την εξάπλωση νέων κανόνων, μεγεθών και προγραμμάτων, την κατάρριψη των τυποποιημένων, φορμαλιστικών αρχιτεκτονικών ασκήσεων, την ανάπτυξη επιχειρησιακών στρατηγικών και πλαισίων δράσης, την ανάμειξη πολλαπλών πολιτισμικών παραδειγμάτων, την ενσωμάτωση διαφορών, την εξερεύνηση του αγνώστου, την αναζήτηση του νέου. Αποτελούν σαφή δείγματα του συστήματος των παγκοσμίων πόλεων, μιας αενάως επεκτεινούμενης αστικοποίησης, σύμφωνα με τα όσα είχε εγκαίρως συλλάβει οMcLuhan στη θεωρία του για το παγκόσμιο χωριό.
Η οπτική αναπαράσταση αυτών των περιοχών αποτελεί σημαντικό εργαλείο περαιτέρω έρευνας για την οικονομική οντότητα και την κοινωνική συγκρότηση ετούτων των υπερ-χωρικών αξόνων αλλά και τους τρόπους διασύνδεσης των παγκόσμιων πόλεων. Μας βοηθά επίσης να κατανοήσουμε πώς η χωρική κατανομή σε συνδυασμό με την υπερσυγκέντρωση παραγωγικών δομών σε συγκεκριμένες περιοχές βοηθούν στη συγκρότηση τέτοιων αξόνων με τέτοια ένταση στη ροή κεφαλαίων, αγαθών και ανθρώπων. Επιπρόσθετα, όμως, η κατανομή των μεταπόλεων και των μεγαπόλεων στον παγκόσμιο χάρτη, μας υποδεικνύον πιθανές περιοχές που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και να συνθέσουν τέτοιες υπερ-χωρικές συγκεντρώσεις.
_______________________
1Η πόλη στον χρόνο, Σημεία αναφοράς και προβολές στο σήμερα, εκδόσεις Παπαζήση, 2015, σελ. 226
trenomag.wordpress.com
Στην ύστερη φάση του καπιταλισμού, η αστική κατάσταση εξαπλώνεται πέρα και έξω από τα δεδομένα όρια της πόλης. Δράσεις και αντιδράσεις πυροδοτούνται σε πληθυσμιακά υπερσύνολα, την ίδια ώρα που το 1% συσσωρεύει ανενόχλητο τον παγκόσμιο πλούτο.
Η “μετάπολη” και η “ευρωπαϊκή μεγαλόπολη” με τον ευφάνταστο τίτλο “μπλε μπανάνα” (μια ευθεία αναφορά στο χρώμα της σημαίας της Ε.Ε.) δεν είναι αστικοί σχηματισμοί του μέλλοντος, ούτε σχεδιάστηκαν από κάποιους graphic designers των αμερικανικών κινηματογραφικών στούντιο. Είναι αστικές οργανώσεις που αφορούν στο παρόν, ένα παρόν που συνθλίβεται στο σηείο τομής της οικονομικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης.
Από τη μητρόπολη στη μετάπολη
Η κλασική έννοια της μητρόπολης περιγράφει τα μεγάλα αστικά συγκροτήματα και τη μεγάλη πόλη που αναλαμβάνει τις πιο υψηλές λειτουργίες στα πλαίσια της περιφερειακής ή της τοπικής αστικής ιεράρχησης. Αδυνατεί, παρ’ όλα αυτά, να δηλώσει τη νέα διάρθρωση των αστικών χώρων και την εμφάνιση ενός νέου χώρου οικονομικών και κοινωνικών καθημερινών δραστηριοτήτων και να συγκρατήσει την έκρηξη και την εξάπλωση του αστικού σε παγκόσμια κλίμακα.
«Η ίδια η έννοια της πόλης έχει εκραγεί. Η πόλη έγινε κόσμος, νεφέλωμα, μενιοστές εστίες. Πρέπει λοιπόν να επινοήσουμε τις διαδικασίες της εξέλιξής της» –Jean NouvelΤι είναι λοιπόν η μετάπολη;
Σύμφωνα με τον Francois Ascher, «μια μετάπολη είναι το σύνολο των χώρων όπου το σύνολο ή τμήμα των κατοίκων, των οικονομικών δραστηριοτήτων ή των περιοχών βρίσκεται ενσωματωμένο στην καθημερινή λειτουργία μιας μητρόπολης. Μια μετάπολη αποτελεί γενικώς ένα λεκανοπέδιο εργασίας, κατοίκησης και δραστηριοτήτων. Οι χώροι που συνθέτουν μια μετάπολη είναι κατ’ ουσίαν ετερογενείς και όχι εξ ανάγκης συνεχείς. Μια μετάπολη περιλαμβάνει το λιγότερο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους». Η ουσιαστική διαφορά βρίσκεται στην αντιπαράθεση δύο διαγραμμάτων: του πρώτου, το οποίο, στην αστική γεωγραφία, συνοψίζει τη θεωρία των κεντρικών τόπων του Christaller (1933), αναπαριστώντας τη χωρική και ιεραρχική κατανομή των πόλεων· και του δεύτερου, το οποίο δείχνει την εμφάνιση ενός αστικού συστήματος με σημεία πόλωσης γύρω από τις μητροπόλεις, που λειτουργούν σε δίκτυο και σε διεθνή κλίμακα, με επίκεντρα (hubs) και ακτίνες (spokes).
Η “μπλε μπανάνα” της Ευρώπης
Η “μπλε μπανάνα” (αλλιώς “ζεστή μπανάνα” ή “μαύρο κόκκαλο”) θα μπορούσε να είναι μια αδηφάγος μετάπολη, ένας τερατώδης δούρειος ίππος της δυτικής Ευρώπης με σχεδόν εκατόν έντεκα εκατομμύρια πολίτες – μάχιμους, έφεδρους και εν δυνάμει στρατιώτες των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων. Στην ουσία όμως είναι η οπτικοποίηση ενός άξονα ή ενός ασυνεχούς διαδρόμου που επινόησε η ομάδα RECLUS ΤΟ 1989, ένα γκρουπ Γάλλων γεωγράφων υπό τον Ρότζερ Μπρυνέ. Εκτείνεται περίπου από τη βόρεια Αγγλία στον βορρά έως τη βόρεια Ιταλία στον νότο και μεταξύ άλλων των σημείων που σκιαγραφούν τη “μπλε μπανάνα” περιλαμβάνονται οι πόλεις Λίβερπουλ, Μάντσεστερ, Νότιγχαμ, Μπέρμιγχαμ, Λονδίνο, Λιλ, Άμστερνταμ, Χάγη, Ουτρέχτη, Ρότερνταμ, Γάνδη, Βρυξέλλες, Αμβέρσα, Λιέγη, Αϊντχόβεν, Ντίσελντορφ, Κολωνία, Βόννη, Λουξεμβούργο, Στρασβούργο, Στουτγάρδη, Νυρεμβέργη, Μόναχο, Βασιλεία, Ζυρίχη, Τορίνο, Μιλάνο, Βενετία και Γένοβα.
Μεγα-περιοχές στον πλανήτη
Η “μπλε μπανάνα” δεν είναι μόνη. Σύμφωνα με τον καθηγητή Γεώργιο Σιδηρόπουλο1 η μεγαλύτερη μεγα-περιοχή στον κόσμο είναι ο άξονας Τόκιο-Ναγκόγια-Οσάκα-Κιότο-Κόμπε, ο οποίος έχει μήκος 430 χιλιόμετρα και μέσα σε αυτή την περιοχή ζουν 55 εκατομμύρια άνθρωποι. Η οικονομική δραστηριότητα σε τούτη τη μεγάπολη εκτιμάται ότι αγγίζει τα 2,5 τρισεκατομμύρια δολλάρια. Άλλες μεγα-περιοχές διαμορφώνονται τώρα, όπως στην Ινδία (Μπανγκαλόρ και Βομβάη) και στη Ρωσία (μεγα-Μόσχα), ενώ στη Βραζιλία ο άξονας από το Ρίο Ντε Τζανέιρο μέχρι το Σάο Πάολο συνιστά μια τέτοια μεγάπολη.
Μια νέα πραγματικότητα
Tόσο η μετάπολη όσο και η μεγάπολη αντιπροσωπεύουν την απελευθέρωση από τους καταναγκασμούς της Ιστορίας και του γεωγραφικού τόπου, την εξάπλωση νέων κανόνων, μεγεθών και προγραμμάτων, την κατάρριψη των τυποποιημένων, φορμαλιστικών αρχιτεκτονικών ασκήσεων, την ανάπτυξη επιχειρησιακών στρατηγικών και πλαισίων δράσης, την ανάμειξη πολλαπλών πολιτισμικών παραδειγμάτων, την ενσωμάτωση διαφορών, την εξερεύνηση του αγνώστου, την αναζήτηση του νέου. Αποτελούν σαφή δείγματα του συστήματος των παγκοσμίων πόλεων, μιας αενάως επεκτεινούμενης αστικοποίησης, σύμφωνα με τα όσα είχε εγκαίρως συλλάβει οMcLuhan στη θεωρία του για το παγκόσμιο χωριό.
Η οπτική αναπαράσταση αυτών των περιοχών αποτελεί σημαντικό εργαλείο περαιτέρω έρευνας για την οικονομική οντότητα και την κοινωνική συγκρότηση ετούτων των υπερ-χωρικών αξόνων αλλά και τους τρόπους διασύνδεσης των παγκόσμιων πόλεων. Μας βοηθά επίσης να κατανοήσουμε πώς η χωρική κατανομή σε συνδυασμό με την υπερσυγκέντρωση παραγωγικών δομών σε συγκεκριμένες περιοχές βοηθούν στη συγκρότηση τέτοιων αξόνων με τέτοια ένταση στη ροή κεφαλαίων, αγαθών και ανθρώπων. Επιπρόσθετα, όμως, η κατανομή των μεταπόλεων και των μεγαπόλεων στον παγκόσμιο χάρτη, μας υποδεικνύον πιθανές περιοχές που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και να συνθέσουν τέτοιες υπερ-χωρικές συγκεντρώσεις.
_______________________
1Η πόλη στον χρόνο, Σημεία αναφοράς και προβολές στο σήμερα, εκδόσεις Παπαζήση, 2015, σελ. 226
trenomag.wordpress.com