«Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του Μάττι»

«Herr Puntila und sein Knecht Matti»



του ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ

Σκηνοθεσία του PeterKupke



ΑΠΟ ΤΗ NEWSTAR

Από 9 έως 22 Φεβρουαρίου στους κινηματογράφους.





Tο αριστούργημα του ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ που παίχτηκε το 1979 στο BERLINER ENSEMBLE το ιστορικό θέατρο που ίδρυσε ο ίδιος και κινηματογραφήθηκε άψογα από την κρατική τηλεόραση της DDR.



Η ανελέητη σάτυρα του Μπρέχτ για την διάκριση των τάξεων .



«Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του Μάττι» ένα από τα ωραιότερα και ωριμότερα έργα του μεγάλου δραματουργού, μετά την αυτοεξορία του, όπου ο λόγος του χρησιμοποιεί το χιούμορ από τη μια και τον κοφτερό του λόγο από την άλλη.



Λαϊκά αναγνώσματα μέσα από χιούμορ, λυρισμό αλλά σκληρότητα απογυμνώνουν το ταξικό χάσμα και ταυτόχρονα τη διαχρονικότητα της εκμετάλλευσης.



Ένα έργο γεμάτο λυρισμό, ένα ποιητικό λαϊκό πανηγύρι που προβάλλει τις ταξικές διαφορές και τις σχέσεις μεταξύ τους, με μια αφηγητική ποιητική αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνία και την γαλήνη των Φιλανδικών τοπίων.





Οι μαθητές του Μπρέχτ, οι εκλεκτοί ηθοποιοί επικού θεάτρου κινηματογραφημένοι στο BERLINER ENSEMBLE το θέατρο που ίδρυσε ο ίδιος.



Μπέρτολτ Μπρέχτ , ο ποιητής που βγήκε μέσα από τα Μαύρα Δάση,

το «διδακτικό» και «ανθρωπιστικό» θέατρο που για χρόνια υπηρέτησε,

όχι μόνο δεν φθάρηκαν με το χρόνο, αλλά παραμένουν ακόμα το ίδιο επίκαιρα.



Η ‘αποστασιοποίηση’ του Μπρέχτ εκμεταλλεύεται τη δύναμη που έχει η αναστολή της αφηγηματικής συνέχειας για να οικοδομηθεί η δυνητική αντίρρηση του θεατή, η αναίρεση του οικείου χαρακτήρα των γεγονότων,

η υπονόμευση της ταύτισης, της συμμετοχής.

Η διακοπή παρέχει το πεδίο μιας δυνητικής κριτικής απόστασης και συμμετοχής του θεατή.

«Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του Μάττι»

«Herr Puntila und sein Knecht Matti»

Έγχρωμη, 1979, Διάρκεια 156΄

ΣΕΝΑΡΙΟ:	Bertolt Brecht (θεατρικό)
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ:	Peter Kupke
ΜΟΥΣΙΚΗ:	Paul Dessau
ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΥΝ:	Ekkehard Schall, Carmen-Maja Antoni, Hans-Peter Reinecke
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:	Harry Münzhardt

Υπόθεση

Η Φιλανδή ποιήτρια Έλλα Βουολιγιόκι αφηγείται στον Μπέρτολτ Μπρέχτ όταν αυτοεξόριστος φιλοξενείται στο κτήμα της. Ο μεγάλος διαλεκτικός του θεάτρου, ο ποιητής και φιλόσοφος εμπνέεται και μας ταξιδεύει στα Δάση του Βορρά.

Ο γαιοκτήμονας Γιόχαν Πούντιλα χρησιμοποιεί την πονηριά και το μεθύσι ενός πρωτόγονου αγγίζει τα άκρα, από τη μια η αθωότητα και από την άλλη η ρεαλιστική και χυδαία όψη. Εξουσιάζει ό,τι βρεί, ανθρώπους και σχέσεις, που αποκαλύπτουν μέσα από καθημερινές καταστάσεις την ταξική διαφορά ανάμεσα στην ιδιοκτησία και τον εργάτη. Ο αφέντης Πουντίλα κυριεύεται από το πάθος της εξουσίας και της δύναμης, έχει αποφασίσει να πληρώσει με το τίμημα της ψυχικής του μοναξιάς και βρίσκεται απέναντι σε αυθεντικούς ανθρώπους που αγωνίζονται με αξίες για την επιβίωσή τους.

Ο σωφέρ Μάττι, ο ιδανικός υπηρέτης βρίσκεται κάτω από τον απόλυτο έλεγχό του, πιστός και ειλικρινής ως την στιγμή που αποφασίζει να απελευθερωθεί και να επαναστατήσει με τη φυγή του.

Στο πλευρό του ακόμη και η κόρη του κυρίου Πουντίλα, μια νέα αστή που κυριεύεται από νεανικό ενθουσιασμό, όπως και η εργατική τάξη που τον περιβάλλει, εργάτες, υπηρέτριες και όλοι οι άνθρωποι που αγωνίζονται στην καθημερινότητα με μόχθο απέναντι στην φτώχεια.

Όλοι τους προσπαθούν, άλλοτε πολεμώντας τον εξαντλητικό πόνο και άλλοτε με χιούμορ απέναντι στο «θηρίο» της εκμετάλλευσης που τους φτάνει στα όρια της αντοχής τους.

Το ταξικό χάσμα αποκαλύπτεται στην κόρη του κυρίου Πουντίλα που δεν θα καταφέρει να συνεχίσει παρά την προσπάθειά της να αντιμετωπίσει με ανθρωπιά τον συνάνθρωπο.

Λαικές αφηγήσεις με χιούμορ και λυρισμό με την θεατρική απόδοση του σπουδαίου συγγραφέα Μπέρτολτ Μπρέχτ.







ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Tο αριστούργημα του ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ που παίχτηκε το 1979 στο BERLINER ENSEMBLE το ιστορικό θέατρο που ίδρυσε ο ίδιος και κινηματογραφήθηκε άψογα από την κρατική τηλεόραση της DDR.

«Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του Μάττι» του Μπρεχτ, είναι από τα σπουδαιότερα έργα του, που συγκινούν το κοινό, μια ιστορία βασισμένη σε λαϊκά ιστορίες, ανάμεσα στην σκληρότητα από τη μια και το χιούμορ και το λυρισμό από την άλλη, που αναδεικνύει την πραγματικότητα και την διαχρόνικότητα της.

Ο Μπερτολτ Μπρέχτ δημιουργεί πάνω σε στερεότυπα λαϊκά με το δικό του απλό τρόπο, μέσα από το επικό θέατρο που είναι και ιδρυτής του. Ένα έργο γεμάτο λυρισμό, ένα ποιητικό λαϊκό πανηγύρι που προβάλλει τις ταξικές διαφορές και τις σχέσεις τους μεταξύ τους και μια αφηγητική αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνία και την γαλήνη των Φιλανδικών τοπίων.

Ο ποιητής φιλόσοφος και θεατρικός συγγραφέας Μπρέχτ φωτίζει με το μοναδικό ανθρώπινο βλέμμα του αλήθειες της καθημερινής ζωής που περνούν απαρατήρητες κάτω από τη δυσβάσταχτο καθημερινό αγώνα.

Το χιούμορ, που τροφοδοτεί τις μειωμένες αντοχές με δύναμη, στους ανθρώπους του μόχθου, δίνει στο λόγο του Μπρέχτ το βήμα να φτάσει στο άλλο άκρο των μηνυμάτων, του κοφτερού λόγου του ενάντια στην άγνοια, τον ατομικισμό και τελικά την υποταγή στην εκμετάλλευση.

Ο λόγος του Μπρεχτ εξακολουθεί να συνομιλεί με όλους τους εκμεταλλευόμενους ανθρώπους και λαούς, και κατάφερε να συνδέσει τον πλούτο της σκέψης και τη λαϊκή απλότητα έκφρασης.

«Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του Μάττι» ένα από τα ωραιότερα και ωριμότερα έργα του μεγάλου αυτού δραματουργού. Καθώς προελαύνουν τα χιτλερικά στρατεύματα, ο Μπρεχτ αυτοεξορίζεται. Μετά τη Δανία και τη Σουηδία, όπου γράφει το 1939 τη «Μάνα Κουράγιο» και τον «Καλό άνθρωπο του Σετσουάν», φτάνει το 1940 στη Φινλανδία.

Τότε στην εξορία έγραψε το έργο αυτό όπου μίλησε με τρυφερότητα για την τραχύτητα αυτού του κόσμου, ο Μπρέχτ είναι η φωνή του σήμερα και του αύριο, και πάντα διαχρονικός ο λόγος του, θα αγγίζει τις συνθήκες εκμετάλλευσης που είναι ίδιες σε κάθε εποχή της ιστορίας.

Μην ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος και τα έργα του, είναι καλός και κακός, φωτεινός και σκοτεινός, αγρίμι και ήμερο αρνί. Πλέοντας στο ρεύμα της ιστορίας, στην ατομική του βαρκούλα, ο άνθρωπος θα γέρνει πότε από δω, πότε από κει, ώσπου να ισορροπήσει ενώνοντας τον εαυτό του με το μεγάλο, το πλέον ουτοπικό παραμύθι: τη συλλογική παρουσία και δράση. Για να συνεχίσει να μπαίνει στη σκιά της εξουσίας και να βγαίνει από αυτήν, κρατώντας ζωντανή, αν μπορεί, τη δύναμη της αγάπης και άσβεστο μέσα του το κεράκι της ανθρωπιάς και της καλοσύνης.

Το μπρεχτικό θέατρο είναι λαϊκό, ψυχαγωγικό και διδακτικό, με επικές αφηγητικές αποχρώσεις. Δεν αποκόπτεται από το θεατή, ούτε είναι πάνω από αυτόν, αλλά αποτελεί συχνά μια κοινωνικοπολιτική προέκταση της όποιας θεατρικής πλατείας. Είναι επιπλέον πολύ γνωστή η γοητεία που άσκησε το ασιατικό θέατρο στο συγγραφέα και πρέπει να αναφέρουμε ότι βρήκε στις συγκεκριμένες υποκριτικές μεθόδους και την αναπαραστατική τεχνική, έναν ιδανικό τρόπο αποτύπωσης των δικών του θεωριών περί θεάτρου και έκφρασης.

Οι ηθοποιοί μάχονται να αποστασιοποιηθούν από τους ήρωες και να βλέπουν κριτικά και με στραγγισμένα συναισθήματα τις πράξεις και τις αμφιθυμίες τους.





ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Μέσα από ταξική προσωποποίηση και τη δύναμη της συνήθειας ο Μπρέχτ δημιουργεί μέσα από καθημερινούς χαρακτήρες τον εκμεταλλευτή Κύριο Πουντίλα το υποταγμένο υπηρέτη του Μάττι, που τελικά επαναστατεί και της αυθόρμητης και ενθουσιώδους νεαρής κόρης του που ξεσηκώνεται αλλά τελικά δεν τα καταφέρνει.

Οι ξεχωριστοί ηθοποιοί του θεατρικού που κινηματογραφήθηκε μέσα στο ιστορικό θέατρο BERLINER ENSEMBLE το ιστορικό θέατρο που ίδρυσε ο ίδιος, βλέπουμε τους αγαπημένους ηθοποιούς του Μπρέχτ, αυτούς που διάλεξε ο ίδιος διακρίνοντας το ταλέντο τους να ερμηνεύσουν τα έργα του. Είναι εκείνοι οι ηθοποιοί που στάθηκαν για πολλά χρόνια δίπλα του στις παραστάσεις που έστησε ο ίδιος και που έμειναν πιστοί ακόμη και μετά το θάνατό του, συνεχίζοντας να ανεβάζουν τα έργα του ακολουθώντας τις συμβουλές του επικού θεάτρου όπως αυτός τους υπέδειξε, ενσαρκώνοντας το έργο του για πολλά χρόνια μετά.

Ekkehard Schall

Γεννήθηκε το 1930 και πέθανε το 2005, σε ηλικία εβδομήντα πέντε χρονών.

Ο Σαλλ ήταν από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς του θεάτρου BerlinerEnsembles, το θέατρο που ίδρυσε ο ίδιος ο Μπρεχτ και μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του γερμανικού Θεάτρου. Θεωρήθηκε ως ο κατεξοχήν ερμηνευτής του Μπρεχτ, αφού απέδωσε με τον πιο πιστό τρόπο σχεδόν όλους τους ήρωες του μεγάλου δραματουργού. Ο ίδιος ο Μπρεχτ το 1952 τον επέλεξε από την ανατολικογερμανική επαρχία φέρνοντάς τον να παίξει στο θέατρό του.

Ο Σαλ καθιερώθηκε μέσα από τους ήρωες του Μπρεχτ, αφού ενσάρκωσε και έπαιξε περισσότερους από εξήντα ρόλους μόνο στο BerlinerEnsemble.

Επίσης ήταν πολύ συνδεδεμένος με την οικογένεια Μπρεχτ. Παντρεύτηκε την κόρη του Μπάρμπαρα Μπρεχτ, με την οποία έζησε ως τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

HansPeterReinecke

Ο Χανς Πέτερ Ράινεγκε, γεννήθηκε το 1941 και πέθανε το 2005. Από το 1964 έπαιζε στο BerlinerEnsemle και ενσαρκώνει 59 βασικούς ήρωες του Μπρεχτ. Αξέχαστες είναι οι ερμηνείες του σε θεατρικά που έπαιζε δίπλα στον ¨Εκχαρντ Σαλλ.





ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ

Γερμανός δραματουργός, λιμπρετίστας, συγγραφέας, ποιητής, θεωρητικός του θεάτρου και σκηνοθέτης. Το έργο του, πάνω από δεκατρείς χιλιάδες σελίδες, περιλαμβάνει θεατρικά έργα, ποιήματα, πεζά, θεωρητικά κείμενα για το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τέχνη, τη λογοτεχνία, μελέτες, σχόλια, σημειώσεις, ημερολόγια. Ο Μπρεχτ γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου του 1898 στο Άουγκσμπουργκ της Βαυαρίας. Μαθητής ακόμη στο γυμνάσιο (1908- 1916) δημοσιεύει τα πρώτα του κείμενα, ποιήματα και διηγήσεις, στο περιοδικό του σχολείου του και στην τοπική εφημερίδα. Το 1917, γράφεται στο τμήμα λογοτεχνίας της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Λούντβιχ Μαξιμίλιαν του Μονάχου, όπου παρακολουθεί σχεδόν αποκλειστικά τα μαθήματα του Αρτουρ Κούτσερ, θεατρολόγου και φίλου του Φρανκ Βέντεκιντ.

Γράφει ποιήματα και θεατρικά κείμενα. Το «Εγκόλπιο Ευσέβιας» είναι η πρώτη του ποιητική συλλογή και θα ακολουθήσουν και άλλες, ενώ η ανατρεπτικότητά του και η συμβολή του στο παγκόσμιο θέατρο θα τον κάνουν να ονομαστεί ως ένας από τους μεγαλύτερους θεατρικούς συγγραφείς και δραματουργούς όλων των εποχών. Την ίδια στιγμή, ο Μπρεχτ ενδιαφέρεται και για την πολιτική και την κοινωνική κατάσταση και δίνει μια έντονη πολιτική χροιά στα κείμενά του. «Ο πόλεμος με ξεσήκωσε», γράφει ο ίδιος. Έτσι λοιπόν, το 1918 μία πολιτική αναταραχή στη Βαυαρία θα εμπνεύσει το «Βάαλ», το πρώτο του θεατρικό έργο. Παράλληλα, βρίσκει μεγάλη έλξη στην κομμουνιστική θεωρία: «Ήμουν είκοσι ετών όταν είδα τη λάμψη της μεγάλης πυρκαγιάς της Ρώσικης Επανάστασης», σημειώνει με ενθουσιασμό, και από τον επόμενο χρόνο ξεκινά τη συστηματική του επαφή με τον κομμουνισμό.

Το 1922 παντρεύεται την τραγουδίστρια της όπερας Μαριάν Ζοφ. Ένα χρόνο

αργότερα θα αρχίσει να φοιτά στην Μαρξιστική Εργατική Σχολή, όπου μελέτησε διαλεκτικό υλισμό και έπιασε και την πρώτη του δουλειά ως βοηθός σκηνοθέτη στο Θέατρο του Βερολίνου. Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία, το 1933, θα τον αναγκάσει να αυτοεξοριστεί.

Τα έργα του και τα γραπτά του απαγορεύονται στη Γερμανία. Οι παραστάσεις διακόπτονται από την αστυνομία. Μέσω Πράγας και Βιέννης θα βρεθεί στη Δανία, τη Φιλανδία και από κει μέσω Ρωσίας στις ΗΠΑ. «Η πνευματική απομόνωση εδώ είναι τρομακτική» γράφει ο ίδιος για το διάστημα που έζησε στην Αμερική. Μετά το τέλος του πολέμου θα επιστρέψει για να εγκατασταθεί στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του και γυναίκα της ζωής του που τόσα χρόνια τον ακολούθησε στην εξορία, Χέλενε Βάιγκελ.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ έκανε μία από τις μεγαλύτερες τομές στο σύγχρονο θέατρο καθώς επιχείρησε να το απομακρύνει από τις μέχρι τότε συμβάσεις του θεάτρου της ψευδαίσθησης. Ο ίδιος διατύπωσε και εφάρμοσε στα έργα του τη θεωρία του «επικού θεάτρου» και εισήγαγε την τεχνική της αποστασιοποίησης, υπενθυμίζοντας διαρκώς στον θεατή την ιστορική διάσταση των όσων συντελούνται στη σκηνή. Αυτή η δραματική φόρμα σχετιζόταν με παρόμοιες μοντερνιστικές καινοτομίες της εποχής, όπως τα μυθιστορήματα του Τζέιμς Τζόις, το ιδεολογικό μοντάζ του Αϊζενστάιν, το κυβιστικό «κολλάζ» που εισήγαγε ο Πικάσο στη ζωγραφική. Όμως, αντίθετα με πολλές avant-garde καλλιτεχνικές προσεγγίσεις, ο Μπρεχτ δεν είχε σκοπό να καταρρίψει την έννοια της τέχνης αλλά ήθελε να της δώσει μια νέα λειτουργία, μια νέα διάσταση, μια νέα κοινωνική χρήση. Τα έργα του είναι επαναστατικά και αντιεξουσιαστικά.

Η πρώτη μεγάλη επιτυχία θα έρθει με τη διασκευή της «Όπερας των ζητιάνων». Διασκευασμένη ως «Η Όπερα της Πεντάρας» σε στίχους του Μπέρτολτ Μπρεχτ και μουσική του Κουρτ Βάιλ, θα αποτελέσει μια «γροθιά» στην αστική τάξη του Βερολίνου και προκάλεσε τεράστια αίσθηση στην παγκόσμια σκηνή μιούζικαλ. Στη διάρκεια του πολέμου τα έργα του είχαν έντονη αντιμιλιταριστική χροιά. Με το αντι-πολεμικό έργο του «Ταμπούρλα μες τη Νύχτα» (1922) θα κερδίσει το Βραβείο Κλάιστ. Η μεγάλη αλλαγή θα συντελεστεί κατά τη διάρκεια της εξορίας όταν και θα γράψει τα σημαντικότερα έργα του. Η Μαρξιστική φιλοσοφία και η κομουνιστική θεωρία θα τον επηρεάσουν καθοριστικά. Θα στραφεί και θα υπηρετήσει το «διδακτικό και ανθρωπιστικό» θέατρο. «Η δουλειά του Μπρεχτ είναι η πιο σημαντική και πιο πρωτότυπη στην ευρωπαϊκή δραματουργία από την εποχή του Ίμπσεν και του Στρίνμπεργκ» θα γράψει ο Ρέιμοντ Ουίλιαμς. Η επίδραση του έργου του ήταν μεγάλη σε πάρα πολλούς θεατρικούς συγγραφείς και σκηνοθέτες, ώστε να μιλάμε καθαρά για «μπρεχτική παράδοση» που περιλαμβάνει καλλιτέχνες όπως: Ντάριο Φο, Τζόαν Λίτλγουντ, Πίτερ Μπρουκ, Πίτερ Βάις, Πίνα Μπάους, Τόνι Κούσνερ και Κάριλ Τσώρτσιλ. Ταυτόχρονα, οι θεωρίες του και οι τεχνικές του έχουν επηρεάσει και σκηνοθέτες όπως: Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, Λίντσεϊ Άντερσον, Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, Τζόζεφ Λόουζι, Ναγκίσα Οσίμα, Λαρς Φον Τρίερ και Χαλ Χάρτλεϊ.

Ο Μπρεχτ πέθανε το 1956 αφήνοντας πίσω μια τεράστια πνευματική και καλλιτεχνική κληρονομιά και ένα ανεπανάληπτο επαναστατικό πνεύμα, που εμπνέει ακόμα.



«Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να σκοτώσεις:

Μπορούν να σε μαχαιρώσουν στο στομάχι με μαχαίρι,

να σου κλέψουν το ψωμί,

να μη φροντίσουν για την ασθένεια σου,

να σε αναγκάσουν να ζεις σε μια τρύπα,

να σε βασανίσουν δουλεύοντας μέχρι το τέλος,

να αναγκάσουν να πας στον πόλεμο …

Μόνο μερικά από αυτά τα πράγματα είναι απαγορευμένα σε μία κοινωνία».

Μπέρτολτ Μπρεχτ.









«Είναι λογικός, καθένας τον καταλαβαίνει. Ειν' εύκολος.

Μια και δεν είσαι εκμεταλλευτής, μπορείς να τον συλλάβεις.

Είναι καλός για σένα, μάθαινε γι' αυτόν.

Οι ηλίθιοι ηλίθιο τον αποκαλούνε, και οι βρομεροί τον λένε βρομερό.

Αυτός είναι ενάντια στη βρομιά και την ηλιθιότητα.

Οι εκμεταλλευτές έγκλημα τον ονοματίζουν.

Αλλά εμείς ξέρουμε:

Είναι το τέλος κάθε εγκλήματος.

Δεν είναι παραφροσύνη, μα

Το τέλος της παραφροσύνης.

Δεν είναι χάος

Μα η τάξη.

Είναι το απλό

Που είναι δύσκολο να γίνει.»

Μπέρτολτ Μπρεχτ.





«Θέατρο σημαίνει παραγωγή ζωντανών απεικονίσεων συμβάντων παραδοσιακών ή φανταστικών ανάμεσα σε ανθρώπους με σκοπό την ψυχαγωγία»

Μπέρτολτ Μπρεχτ.





«Μα δε θα λένε: Ήτανε σκοτεινοί οι καιροί.

Θα λένε: Γιατί σιωπούν οι ποιητές τους;»

Μπέρτολτ Μπρεχτ.



«Δεν μαθαίνει κανείς μόνο από τον αγώνα

αλλά από την ιστορία των αγώνων .

Στην πάλη των τάξεων η νίκη σ΄ένα τόπο πάλης

πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τη νίκη σ΄ένα άλλο τόπο.

Η ζωή εκείνων που απελευθερώθηκαν

από τους καταπιεστές τους μπορεί να είναι δύσκολη,

όπως όλων των πρωτοπόρων :

γιατί πρέπει να μετατρέψουν

το σύστημα των καταπιεστών

σε ένα νέο σύστημα».

Μπέρτολτ Μπρέχτ



«Ω σκύλα ρέγγα, αν δεν υπήρχες εσύ, οι δούλοι θα ζητούσαν χοιρινό

και τι θα γινόταν τότε η Πατρίδα;…»

Μπέρτολτ Μπρέχτ