ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΕΡΤ-3

ΖΥΛ ΝΤΑΣΣΕΝ: THE LEGEND OF THE LOST

Επιτάφιος για ένα φίλο

του Αλέξη Δερμεντζόγλου

Δεν υπήρχαν τότε οι νοεμβριάτικες ομίχλες στη Θεσσαλονίκη. Βραδιά καθαρή, ζεστή, χωρίς ομίχλη και υγρασία στο καφενείο με τα σκαλοπάτια (ΚΑΚΤΟΣ), ο Ζιλ ψιθυρίζει, εξομολογείται, ξεκαθαρίζει: «Εντάξει, εσείς τώρα θαυμάζετε τα νουάρ μας, αλλά εγώ ιδίως και άλλοι μαθαίνουμε σινεμά γυρίζοντάς τα. Εξάλλου, έχω αποκηρύξει τον Άνθρωπο του αίματος».

Ο Ζιλ, όσο ευτυχισμένα κι αν πέρασε, κι αν «πέθανε» στην Ελλάδα το 2008 στα 97 του χρόνια, ουσιαστικά ανήκει στο μεγάλο αμερικανικό θρύλο των χαμένων. Προτάθηκε για δύο Όσκαρ (σενάριο, σκηνοθεσία το 1960 για το Ποτέ την Κυριακή), αλλά στη μεγάλη ωριμότητά του, εκεί στα 40 του, η επιτροπή των αντιαμερικανικών ενεργειών τον έστειλε εκτός ΗΠΑ. Ο Ντασέν, όπως μου έλεγε, δεν συγχώρεσε ποτέ τον Ελία Καζάν, τον θεωρούσε πάντα μέγα προδότη, εξάλλου, ναι, εκείνος «μίλησε», έδωσε ανθρώπους, ήταν ασυγχώρητος.

25 συνολικά τα φιλμ του Αμερικανοεβραίου. Το πιο γνωστό του τοΡιφιφί, μεγάλη επιτυχία, αλλά το αριστούργημά του Η νύχτα και η πόλη. Το πιο αντιεξουσιαστικό του είναι το νουάρ Ο δήμιος των κολασμένων. Γύρισε συνολικά 25 ταινίες, πόνεσε το Πολυτεχνείο (Η δοκιμή), είδε έξοχα το μύθο της μοντέρνας Μήδειας (Κραυγή γυναικών), εκμοντέρνισε την αρχαία τραγωδία στη Φαίδρα. Τη μεγάλη κλάση του την έδειξε στο νεονουάρ 1030 Καλοκαίρι, βράδυ, ένα έξοχο κοινωνικό, ψυχολογικό φιλμ, με  γραφή θραυσματική, με δημιουργική μίμηση του σινεμά του Ρενέ: Σχέση συναισθήματος, χώρου, χρόνου με εκπληκτικές αντιστίξεις. Πολύκροτη θεωρήθηκε η διασκευή του μυθιστορήματος του Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (Αυτός πρέπει να πεθάνει).

Ο Ζιλ (Ζούλι τον έλεγε η Μελίνα χαϊδευτικά) παρόλο ότι ήταν Αμερικανός, στις ταινίες  του πέρασε μια μεταφυσική αύρα, μια αίσθηση της μοίρας, της αντιληπτικότητάς της, του αναπότρεπτου. (Δείτε και Ο δήμιος των κολασμένων, Ριφιφί, Η νύχτα και η πόλη). Η μεταφυσική υπερτερεί του υλισμού. Καμιά ελπίδα για τους μελλοθάνατους, καμιά αγωνία για τους χαμένους και τους ξοφλημένους (δείτε το στη Νύχτα και την πόλη). Έτσι, ο Ζιλ επιβεβαίωσε την άποψη πως σ’ αυτό τον κόσμο  έρχεσαι για να βιώσεις την απώλειά σου, αντίληψη που τελειοποίησε ο Μελβίλ. Ναι, τελικάThe legend of the lost, Ballad of the damned. Η κτηνώδης βία να υποκύπτει μπρος στο πάθος της…. ελευθερίας.