ΕΠΕΤΕΙΑΚΟΣ ΦΡΙΤΣ ΛΑΝΓΚ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΡΤ-3

ΤΟ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΝΟΥΑΡ  «ΤΟ  ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΤΗΝΟΣ»


Αν υπολογίσει κανείς και τις συναθροίσεις ρεκόρ στις προβολές του Αλέξανδρου, όπου αναλύσεις και συζητήσεις συνοδεύουν έξοχες αγωνιακές ταινίες, τότε είναι λόγος να σκεφθούμε πως η Ταινιοθήκη της ΕΡΤ-3 είναι ένας θεσμός που κάλυψε ένα μεγάλο  κενό των σινεφίλ της πόλης.

Η Ταινιοθήκη της ΕΡΤ-3 (αυτοδιαχειριζόμενο σινεμά των τριών ραδιοφώνων FM102, 9,58, βραχέα) προβάλλει άλλο ένα αριστούργημα με ευκαιρία τη συμπλήρωση 60 χρόνων από τότε που γυρίστηκε.

Τη Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου στις 21:00 στον Αλέξανδρο (Εθνικής Αμύνης 1) με δωρεάν πάντα είσοδο παρουσιάζει το Ανθρώπινο κτήνος (Human desire,1954, ασπρόμαυρο ΗΠΑ) του Φριτς Λανγκ με τους Γκλεν Φορντ, Γκλόρια Γκρέιαμ, Μπρόντερικ Κρόφορντ, ενταγμένο στο αφιέρωμα Μαύρα μαργαριτάρια.
Η προβολή γίνεται με τη συμπαράσταση του ΚΕΜΕΣ και την ευγενική παραχώρηση της αίθουσας από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας- Κέντρο Πολιτισμού,

Το σενάριο προέρχεται  από το πολύκροτο βιβλίο του Εμίλ Ζολά, που έγινε για πρώτη φορά ταινία το 1938 από τον Ζαν Ρενουάρ με τον Ζαν Γκαμπέν στο βασικό ρόλο. Ο Φριτς Λανγκ έβαλε ένα ακόμα στοίχημα, γύρισε το αμερικανικό ριμέικ και το έκαμε καλύτερο από το προπολεμικό κλασικό.

Το φιλμ θα προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου, του οποίου έντυπη ανάλυση θα διανεμηθεί στους θεατές. Μετά το τέλος της προβολής θα ακολουθήσει μακρά συζήτηση με το κοινό.

Σε μια μικρή πόλη των ΗΠΑ ένας μηχανοδηγός γυρίζει στην πατρίδα του μετά τον πόλεμο της Κορέας. Συνδέεται με ένα τρομερό πάθος με τη γυναίκα ενός κτηνώδους συναδέλφου του. Τότε θα αρχίσουν και οι μεγάλες ανατροπές.
Ο Λανγκ, κρίνοντας με ειρωνεία και διεισδυτική ματιά την κοινωνία των ΗΠΑ, σχολιάζει το μεγάλο συμβιβασμό και τη διαδικασία της αλλοτρίωσης.

Η ανάλυση που θα διανεμηθεί είναι η ακόλουθη:

«Το “Ανθρώπινο κτήνος” είναι ριμέικ του ομώνυμου φιλμ του Ζαν Ρενουάρ, ο οποίος το 1938 διασκεύασε το μυθιστόρημα του Ζολά. Πολύ καλή η προπολεμική ταινία, με τον Ζαν Γκαμπέν εξαιρετικό. Τα στοιχεία τού θρίλερ και της ψυχοπαθολογίας καταγράφονται καθαρά και σταθερά. Μου άρεσε πολύ, αλλά ο Ρενουάρ διαθέτει εδώ μία καταληκτική άποψη για τα πράγματα (σε αντίθεση με τον “Κανόνα του παιγνιδιού”). Οι χρόνοι του διαχέονται, αντανακλούν πάνω μας, αλλά τελικά επιστρέφουν, δεν είναι ανταλλάξιμοι.

Αντίθετα, ο Λανγκ, μέγας μαέστρος σε τέτοιες αντιλήψεις, δημιουργεί ένα αδιαπέραστο πεδίο βιωμένης αίσθησης (αντιληπτικότητα, για να γίνω πιο κατανοητός). Αυτό το φιλμ αναφέρεται και σε τρένα, στις ράγες τους, που είναι πανέξυπνα παραπέμποντα. Οι ράγες είναι η ζωή και τα στερεότυπά της. Τα τρένα είναι οι επιλογές μας, η καθημερινότητα, η επανάληψη. Πάνω σ’ αυτά τα σύμβολα (τρένα και ράγες) προσαρμόζει την οπτική του ο Λανγκ, διαχειριζόμενος πια αμείλικτα (για την αστική νοοτροπία) τους χρόνους.

Ένα έγκλημα, ένα ερωτικό πάθος, ένας νέος, ωραίος άνδρας (Γκλεν Φορντ), και όμως, η ματιά του Λανγκ είναι στραμμένη αλλού. Τώρα νιώθω ακόμα καλύτερα γιατί οι ταινίες του απέτυχαν στις ΗΠΑ και λατρεύτηκαν από τους ευρωπαίους κριτικούς. Είναι η άποψη του δημιουργού για την Αμερική, τον συντηρητισμό και τις ψευτοαξίες της, τις παγίδες της οικογένειας στην αναπαραγωγή θεσμικών στερεότυπων (γάμος, τακτοποίηση κτλ.).

Τελικά, το “Ανθρώπινο κτήνος” με τρομάζει. Παρακολουθώντας το καλά, νιώθεις πως οι χρόνοι του υφαίνουν δίπλα σου έναν ιστό αράχνης όπου παγιδεύεσαι, κάπου βλέπεις μια θηλιά που σε στραγγαλίζει σταδιακά για μια ολόκληρη ζωή. Οι ήρωες σ’ αυτό το φιλμ νουάρ αναζητούν έναν εκτροχιασμό από το καθημερινό των ραγών, επιθυμούν το τρένο τους να αλλάξει τροχιά, αλλά όλα στο τέλος επαναδιατυπώνονται, επανασυναρμολογούνται.

Μια ταινία του ’54 στην Αμερική, ένα φιλμ παντοτινό για πάσα χώρα και φυσικά με στερεότυπα που δεν έχουν αλλάξει. Όλα αυτά δεν θα περνούσαν στον θεατή, αν ο Λανγκ δεν γνώριζε πώς να συναρμολογήσει το λάιτ-μοτίβ των τρένων με τη μουντή, ασπρόμαυρη φωτογραφία, την αίσθηση του αδιεξόδου με μικρές, επικίνδυνες διαφυγές. Έτσι, η ταινία του είναι καλύτερη του αριστουργήματος του Ρενουάρ, μιας και επιλέγει μια ταπεινότητα στη σκηνοθεσία, που διαφέρει από τη μεγαλοπρέπεια και τα ογκώδη μεγέθη του γαλλικού κλασικού.

Αυτοί οι χαμηλοί τόνοι, η υπόγεια απελπισία, δίνουν στο φιλμ του Λανγκ τη διάσταση μιας ήσσονος τραγωδίας. Άνθρωποι σε παγίδα είναι η κρυφή επιγραφή και το “ανοιχτό” χάπι έντ με πολλούς υπαινιγμούς για τον ιστό που υφαίνεται. Είναι η επιτομή της ελλειπτικότητας και του υπαινικτικού. Όποιος δει την ταινία, θα ταξιδέψει με τους αμείλικτους χρόνους του Λανγκ».


 

Δύο φαινομενικά ασύνδετα γεγονότα μεταξύ τους με πρωταγωνιστές δύο φίλους από τα καινούργια, τους Παντελή Καψή και Σίμο Κεδίκογλου, επιβεβαιώνουν την υποψία μου για τη «σαπίλα» που υπάρχει στην πολιτική τους σκέψη. Του Χρήστου Γιαννούλη

Για ανοιχτά εργοστάσια και "ανοιχτή ενημέρωση". Οι απεργοί της Coca Cola, κοντά στους εργαζόμενους της ΕΡΤ3. Φωτογραφίες από το στόλισμα του δέντρου, έξω από το κτήριο της ΕΡΤ3.

Ευρύτατη αποδοχή της λέσχης από το κοινό

Η κοινωνική προσφορά των απολυμένων της ΕΡΤ-3 έχει βρει την πλήρη ανταπόκριση από την κοινωνία της Θεσσαλονίκης. Πάνω από 300 άτομα μαζεύονται σε κάθε προβολή στον ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ,  μετά την προβολή ακολουθούν συζητήσεις με τους θεατές, ενώ προηγείται και μουσικό χάπενινγκ.
Η φήμη της λέσχης έχει απλωθεί σε όλη τη Θεσσαλονίκη και συνεχώς προστίθενται και νέοι θεατές.

Ένα καλτ αμερικανικό φιλμ – νουάρ, που όσο περνούν τα χρόνια αποχτάει και περισσότερη αξία, προβάλλουν οι απολυμένοι των τριών ραδιοφώνων της ΕΡΤ-3 (102 FM, 9,58, βραχέα) στο αφιέρωμα Στις ομίχλες του νουάρ.
Τη Δευτέρα 11 Νοεμβρίου στις 21:00 στον Αλέξανδρο (Εθνικής Αμύνης1) με δωρεάν πάντα είσοδο παρουσιάζουν με τη συμπαράσταση του ΚΕΜΕΣ, τη χορηγία της ταινίας από τη New Star και την ευγενική παραχώρηση του Αλέξανδρου από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας –Τομέας Πολιτισμού το Κυνηγώντας το δολοφόνο μου (D.O.A., 1950).

Σε σκηνοθεσία Ρούντολφ Ματέ και στο βασικό ρόλο τον Έντμοντ Ο’ Μπράιαν  το φιλμ χαρακτηρίζεται από την εκπληκτική ατμοσφαιρική φωτογραφία του Έρνεστ Λάσλο και τη λειτουργική μουσική του Ντμίτρι Τιόμκιν.
Η ταινία είναι σε πρώτη προβολή για τη Θεσσαλονίκη σε επίπεδο επανεκδόσεων  σε νέα κόπια.

Ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου- του οποίου θα διανεμηθεί έντυπη ανάλυση- σε σύντομο πρόλογο θα διαπραγματευθεί το θέμα Η κοινωνία συντηρητικοποιείται και αυτό αντανακλάται στο φιλμ- νουάρ.

Τη δεκαετία του `80 έγινε το έγχρωμο ριμέικ του Κυνηγώντας το δολοφόνο μου, αλλά δεν έφθασε την αξία του  αρχικού. Η υπόθεση είναι η ακόλουθη:
Ένας άνδρας εισβάλλει σ’ ένα αστυνομικό τμήμα και καταγγέλλει τη δολοφονία του, μια και θα πεθάνει σε 24 ώρες, καθώς δεν υπάρχει αντίδοτο για το δηλητήριο που του έδωσαν. Η ένταση που ακολουθεί είναι πρωτοφανής.
Με το τέλος του φιλμ θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό.

Ακολουθεί η έντυπη ανάλυση του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου:

«Ένας άντρας καταγγέλλει προκαταβολικά τη δολοφονία του, δεδομένου ότι τον έχουν ποτίσει με ένα δηλητήριο που θα δράσει 24 ώρες μετά και για το οποίο δεν υπάρχει αντίδοτο. Ακολουθούν αναδρομές στο παρελθόν.
Ένας μέτριος επαγγελματίας, ο Ματέ, σ’ ένα κορυφαίο νουάρ, σημείο αναφοράς πλέον. Η φωτογραφία του μεγάλου μετρ Λάσλο είναι ένα επίτευγμα. Κολλώδης, αχνίζουσα, ζέουσα, σε τυλίγει με υπερρεαλισμό, μυστικισμό, με μια αίσθηση αργής απώλειας. Ναι, είναι μια διαδικασία αργού θανάτου με μίνι διακοπή αυτό το ζοφερό εφιάλτη ηδονικών στιγμών του παρελθόντος. Εδώ βρίσκεται και ο μίτος του μυστηρίου αυτής της τόσο παράξενης ταινίας: Η αναζήτηση ηδονών από τον ήρωα που λέει ψέματα στην πιστή γυναίκα που τον αγαπάει και το σκάει για λίγο να διασκεδάσει στην Καλιφόρνια (Σαν Φρανσίσκο).

Είναι βαθύτατος ο συντηρητικός χαρακτήρας του φιλμ. Ηδονές, περάσματα στο χωροχρόνο, μυστική ευφορία και απόκλιση από την ηθική κλίμακα τού να κάνεις οικογένεια, που ταιριάζουν όλα αυτά σε μια Αμερική που μάχεται εκτός συνόρων με τον «ψυχρό», αλλά και το θερμό (Κορέα), πόλεμο και εντός με την επιτροπή Μακάρθι.

Ο ήρωας, λοιπόν, πρέπει να αποσυρθεί προς γνώση και συμμόρφωση και δεν είναι τυχαίο πως το δηλητήριο το «εισέπραξε» σε μια φάση παραίσθησης και ευφορίας, που οπτικά δίνεται υπέροχα. Όχι μόνον αποσύρεται ο άνδρας, αλλά παράλληλα  και μετανιώνει.
Έχω την εντύπωση, εν πάση περιπτώσει ρισκάρω να σκεφθώ, πως λίγο χρόνο μετά ο Χίτσκοκ θα αξιοποιήσει αυτό το δίπολο στον Δεσμώτη του ιλίγγου. Εκεί η πιστή γραμματέας συνεχώς συμβουλεύει τον Σκότι (Τζέιμς Στιούαρτ) να είναι φρόνιμος, αλλά εκείνος όχι μόνον δεν ακούει, αλλά αφήνεται στον ίλιγγο της πλαστότητας.  
Το Κυνηγώντας το δολοφόνο μου είναι τελικά αριστουργηματικό ως δομή, στιλ, ματιά, αισθητική και κινείται μ’ έναν ασθμαίνοντα ρυθμό.
Τις ταινίες δεν τις αγαπάμε μόνο για τον προοδευτικό χαρακτήρα τους, αλλά και για τη δυναμική τους: Μπορούμε με τη λογική να κρίνουμε ιδεολογικά, ταυτόχρονα είναι επιτρεπτό και να απολαμβάνουμε. Το Κυνηγώντας το δολοφόνο μου παραμένει ιδανικό παράδειγμα για το πώς βλέπει η Αμερική του `50 την κοινωνική κάθαρση και απόσυρση, αλλά και την απόκλιση από τη γραμμή της οικογένειας».


 

Μεγάλη πολιτιστική παρέμβαση στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιούν οι απολυμένοι (αλλά πάντα εργαζόμενοι) των τριών ραδιοφώνων της ΕΡΤ-3 (102FM, 9,58, βραχέα). Καλύπτοντας το κενό για την ύπαρξη μιας κινηματογραφικής λέσχης με δωρεάν είσοδο, που θα καλύπτει το φάσμα ταινιών κλασικών, ιστορικών, διαχρονικών αλλά πάντα λειτουργικών, ετοιμάζουν μετά το Τι έκανες στον πόλεμο μπαμπά (Δευτέρα, στις 20:00 Αλέξανδρος) ένα τρίπτυχο αφιέρωμα με τίτλο Στις ομίχλες του νουάρ.

Η σάτιρα ταιριάζει στην εποχή μας ιδίως όταν την εκπροσωπούν κορυφαίοι δημιουργοί όπως ο Γούντι Άλεν. Έτσι, οι εργαζόμενοι στα τρία ραδιόφωνα της ΕΡΤ-3 (102 FM, 9,58, βραχέα) συνεχίζουν το αφιέρωμα στη μαύρη κωμωδία προβάλλοντας τη Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου στις 9 το βράδυ στον πεζόδρομο της Αγγελάκη 14 την αριστουργηματική ταινία του Γούντι Άλεν Ζητείται εγκέφαλος για ληστεία (έγχρωμο, 1969) σε σενάριο δικό του, ενώ κρατάει και το βασικό ρόλο. Οι προβολές γίνονται με τη συμπαράσταση του ΚΕΜΕΣ, είναι δωρεάν, και οι οργανωτές παρακαλούν τους θεατές να προσέρχονται έγκαιρα για να βρίσκουν θέσεις, δεδομένου ότι γίνεται το αδιαχώρητο.
Η ταινία είναι ευγενική χορηγία του NEW STAR και του Βελισσάριου Κοσυβάκη,.
Την ταινία θα προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου.
Έτσι, το αυτοδιαχειριστικό, θερινό σινεμά γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, είναι μια εξωστρεφής, κοινωνική λειτουργία με το λαό, παρέχοντας υψηλής ποιότητας ψυχαγωγία, ενώ οι εργαζόμενοι των ραδιοφώνων ανέλαβαν έργο που κανονικά έπρεπε να γίνει από άλλους φορείς.
Παράλληλα, έχουμε μια προσομοίωση και ουσιαστική έρευνα για το πώς έβλεπαν σινεμά (και με ποιες ταινίες) οι Έλληνες το `50, `60 και `70 στα θερινά μαγαζιά.
Η υπόθεση του Ζητείται εγκέφαλος για ληστείες στο αφιέρωμα Σύγχρονη κωμωδία και σάτιρα είναι μια απλή αλλά έντονη ιστορία ενός ανθρωπάκου που μπλέκεται σε ληστείες, θεωρείται διάσημος κακούργος και κλείνεται στη φυλακή, αλλά δεν χάνει το κουράγιο του. Εκπληκτικά γκαγκ που θυμίζουν κλασικό, «βουβό» κινηματογράφο, ταχύτητα, στιλ συντελούν στη δημιουργία ενός υπέροχου, ψυχαγωγικού φιλμ. Στους θεατές θα διανεμηθεί έντυπη κριτική του Στράτου Κερσανίδη, η οποία αναφέρει τα εξής:

«Αγάπη μου είμαι έγκυος. Είναι το δώρο μου για τα Χριστούγεννα»
«Μα, εγώ ήθελα μόνο μία γραβάτα!»
Αυτός είναι κυρίες και κύριοι ο Βέρτζιλ Στάρκουελ, μια εγκληματική φυσιογνωμία που έμεινε στην ιστορία για τις γκάφες του. Βιογράφος του διαβόητου ληστή τραπεζών και επίδοξου, πλην αποτυχημένου, τσελίστα, ο μέγιστος Γούντι Άλεν, στην πρώτη του ταινία ως σεναριογράφος, πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης. Και πότε όλα αυτά; Πριν από 40 (τεσσαράκοντα) χρόνια, το μακρινό 1969 με τον τίτλο «Ζητείται εγκέφαλος για ληστεία», όπως προβλήθηκε στην Ελλάδα αλλά με πρωτότυπο τίτλο «Πάρε τα λεφτά και τρέχα» («Take the money and run»).
Τώρα θα μου πείτε, τι πάω και θυμάμαι! Θαρρείς και δεν υπάρχουν νέες ταινίες και εγώ προστρέχω στο παρελθόν. Λοιπόν, εξηγούμαι για να μην παρεξηγούμαι που έλεγε και ο γυμνασιάρχης μου τα χρόνια που παιζόταν η ταινία στους κινηματογράφους (φτου σου, προδόθηκα!). Αφορμή όλων των παραπάνω και όσων ακολουθούν είναι η επαναπροβολή της ταινίας στις κινηματογράφους. Και επειδή κάθε ταινία του τρομερού Άλεν Στίουαρτ Κόνισμπεργκ αποτελεί κινηματογραφικό γεγονός, έτσι και αυτήν η πρώτη του ταινία αξίζει μίας ενθουσιώδους υποδοχής. Όχι επειδή τολέω εγώ αλλά επειδή το αξίζει.
Το χιούμορ του Γούντι Άλεν σπάει κόκαλα. Σαρκασμός και φυσικά άνευ ορίων αυτοσαρκασμός, κωμικά στοιχεία και γκανγκ, λεπτό, υποδόριο και ευφυές χιούμορ σε μια ταινία που δεν παύει να εκπλήσσει.
Η ταινία είναι μία αστυνομική παρωδία γυρισμένη σε στυλ ντοκιμαντέρ. Ο αφηγητής διηγείται τη ζωή του Βέρτζιλ Στλάρκογουελ ενός κακοποιοί της κακιάς ώρας μέσα από στιγμιότυπα της ζωής του, συνεντεύξεις και –υποτιθέμενα- πλάνα αρχείου. Αυτός ο τυπάκος λοιπόν, είναι ένας κακομοίρης που γεννήθηκε λούζερ. Και σα να μην έφτανε αυτό, έπαθε και ξαφνικό έρωτα για τη Λουίζ και οι υποχρεώσεις του μεγαλώνουν. Συνεχίζει τις ληστείες τραπεζών, πάντοτε με αποτυχία, και πάντοτε καταλήγει στη φυλακή. Αυτό είναι. Απόπειρες ληστείας, σύλληψη, φυλακή, δραπέτευση. Βέβαια άλλο να τα διαβάζει κανείς και άλλο να τα βλέπει. Γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να μην ξεραθείς στα γέλια παρακολουθώντας τις περιπέτειες και τα παθήματα του κακομοίρη Βέρτζιλ.
Το χαρακτηριστικό του «χαμένου» ήρωά μας είναι η αισιοδοξία. Βρε δεν πάει να ακολουθεί η μία αποτυχία την άλλη. Αυτός εκεί. Επιμένει. Μόνον, που όπως αποδεικνύεται από τα γεγονότα, ο επιμένων δε νικά!
Όπως σε κάθε ταινία του Γούντι Άλεν οι διάλογοι είναι πανέξυπνοι και οι ατάκες ξεκαρδιστικές. Ο δαιμόνιος δημιουργός κάνει μια τρελή κωμωδία αλλά όπως συνηθίζει, δεν περιορίζει σε μία απλή πλάκα, αλλά κάνει μια κωμωδία πνευματώδη, μια σάτιρα σπαρταριστή.
Ο Γούντι Άλεν στα πρώτα του βήματα προδιαγράφει τη μετέπειτα πορεία του. Το εντυπωσιακό με αυτόν τον πανέξυπνο δημιουργό είναι πως ξέρει να αφομοιώνει και να εξελίσσεται. Πως γνωρίζει το σινεμά αλλά περισσότερο πως έχει μια βαθιά σχέση αγάπης μαζί του.
Η ταινία «Ζητείται εγκέφαλος για ληστεία», γυρίστηκε το 1969, διαρκεί 87 λεπτά και εκτός από τον Γούντι Άλέν πρωταγωνιστούν οι Τζανέτ Μαργκολάιν, Μαρσέλ Χιλέρ, Ζακελίν Χάιντ, Λόνι Τσάπμαν, Τζαν Μέρλιν, Τζέιμς Άντερσον, Χάοπυαρντ Στορμ και Μάκ Γκόρντον.
Ξέρω πως πολλοί την έχετε δει αλλά κι να την ξαναδείτε δεν πρόκειται να μετανιώσετε. Όσοι δεν την έχετε δει, ιδού η ευκαιρία να επανορθώσετε!».