Εγκατάλειψη και ερημιά στα μικρά Κυκλαδονήσια
του Θωμά Σίδερη
Συζητάμε με τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Συλλόγων μικρών Κυκλαδονήσων κο Πασχάλη Συρίγο
“Με πνίγει το παράπονο, γιατί στον κόσμο αυτόνα / τα καλοκαίρια τα `χασα κι έπεσα στον χειμώνα / σαν το καράβι π’ άνοιξε τ’ άρμενα κι αλαργεύει / βλέπω να χάνονται οι στεριές κι ο κόσμος λιγοστεύει”
Το ποίημα αυτό του Οδυσσέα Ελύτη από τον κύκλο τραγουδιών “Μικρές Κυκλάδες” του Μίκη Θεοδωράκη αντιπροσωπεύει απόλυτα τη σημερινή κατάσταση των μικρών Κυκλαδονήσων. Άγονες γραμμές, χειμώνες που δεν περνούν με τίποτε, ερημωμένη νησιωτική ύπαιθρος, κλειστά σχολειά και άλλα που ο αριθμός των παιδιών μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Υπάρχει μία Ομοσπονδία Συλλόγων μικρών Κυκλαδονήσων που είναι δραστήρια, παρεμβαίνει σε τοπικές αρχές και φορείς όταν χρειάζεται και προσπαθεί μέσα από πολιτιστικές και κοινωνικές δράσεις να κρατήσει τα Κυκλαδονήσια ζωντανά, ακόμα και μέσα στο καταχείμωνο.
Ζητάμε από τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας να μας αναφέρει τα κυριότερα προβλήματα των Κυκλαδονήσων.
“Τα ακτοπλοϊκά δρομολόγια τόσο με το κέντρο όσο και τα ενδοκυκλαδικά, είναι το σημαντικότερο που μας απασχολεί. Έπειτα, είναι πολύ ακριβά τα κόμιστρα επιβατών και οχημάτων με τον ΦΠΑ να ανέρχεται στο 23%. Είναι επαχθής αν σκεφτούμε πως σε άλλες χώρες είναι 6%. Επίσης, δημιουργείται μεγάλο πρόβλημα στον ανεφοδιασμό των νησιών με βασικά είδη διατροφής, κυρίως τον χειμώνα, καθόσον δεν υπάρχει και τοπική παραγωγή. Τα περιφερειακά ιατρεία παρουσιάζουν ελλειπή στελέχωση επιστημονικού και νοσηλευτικού προσωπικού, χωρίς μόνιμους γιατρούς γενική ιατρικής. Οι αγροτικοί γιατροί θεωρούν ασύμφορο τον διορισμό τους λόγω υψηλού κόστους διαβίωσης και χαμηλής αμοιβής. Από την άλλη, η διακομιδή ασθενών στα περιφερειακά νοσοκομεία γίνεται με μεγάλη γραφειοκρατική καθυστέρηση. Το άλλο μεγάλο πρόβλημα των Κυκλαδονήσων είναι η ύδρευση. Το νερό μεταφέρεται με υδροφόρες με υψηλό κόστος, που φθάνει στα 15 ευρώ το κυβικό. Οι αφαλατώσεις, όπου υπάρχουν, λόγω της αδυναμίας συντήρησης παράγουν κακής ποιότητας νερό. Δεν υπάρχουν κεντρικά δίχτυα αποχέτευσης με ευρωπαϊκές προδιαγραφές και ό,τι δίκτυο υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι επικίνδυνο για την υγεία των κατοίκων”.
Του αναφέρω το ζήτημα των ακατάλληλων λιμανιών, αφού τα καράβια δυσκολεύονται να δέσουν τον χειμώνα.
“Όλα τα λιμάνια στα Κυκλαδονήσια είναι ακατάλληλα”, μου εξηγεί ο κος Συρίγος. “Η προσέγγιση των πλοίων ακτοπλοΐας επιτυγχάνεται λόγω της αξιοσύνης των Ελλήνων καπεταναίων. Ανύπαρκτοι ή ακατάλληλοι είναι και οι χώροι αναμονής. Η εισπραττόμενη εισφορά από τα εισιτήρια των πλοίων δε διατίθεται για τη βελτίωση των λιμενικών εγκαταστάσεων”.
Υπενθυμίζω στον πρόεδρο της Ομοσπονδίας το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων στα νησιά. Η Ελλάδα, αν και έπεσε τελικά στα μαλακά, υποχρεούται να πληρώσει 10 εκατομμύρια για τις παράνομες χωματερές, ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ οι 12 από αυτές βρίσκονται στις Κυκλάδες.
“Δυστυχώς είναι ευθύνη των Δήμων, οι οποίοι δεν εκμεταλλεύτηκαν τις ευκαιρίες των ΕΣΠΑ. Δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι χώροι ταφής απορριμμάτων και τώρα αντιμετωπίζουν την επιβολή σοβαρών προστίμων από την Ε.Ε.”
Τον ρωτώ αν παρατηρείται αλλαγή στην επιθυμία των νέων να παραμείνουν στο νησί τους ή αν επιστρέφουν κάποιοι προκειμένου να αναπτύξουν καινοτόμες δραστηριότητες.
“Οι κάτοικοι, όσοι κατόρθωσαν να μείνουν στο νησί”, εξηγεί ο κος Συρίγος, “έχουν προσκολληθεί με την παροχή υπηρεσιών στο τουρισμό. Η ομοσπονδία μας καταβάλλει σημαντική προσπάθεια να πείσει για την ενασχόληση με τον πρωτογενή τομέα, κυρίως με την εκμετάλλευση της γης και των φυσικών προϊόντων, ως εναλλακτική και αναγκαία λύση. Θα δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης και έτσι θα δοθεί ευκαιρία επαναπατρισμού νησιωτών στις πατρίδες τους. Διαφορετικά, όσο περνάει ο καιρός τα νησιά μας θα ερημώνουν όλο και περισσότερο”.
Μπορεί άραγε να παρέμβει η Ομοσπονδία Συλλόγων μικρών Κυκλαδονήσων σε κάποια άμεσα ζητήματα των νησιών;
“Πρέπει να συνεχίσουμε την προσπάθεια”, επισημαίνει ο κος Συρίγος, “να πείσουμε όλους τους Δημάρχους των μικρών νησιών να συνεργαστούν, γιατί τα προβλήματα είναι κοινά για τους Δήμους τους και μόνο ενωμένοι θα μπορέσουν να απαιτήσουν και να επιτύχουν λύσεις. Η Ομοσπονδία έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί με επιστημονικούς φορείς για τη μελέτη και την έρευνα των συνθηκών κάθε νησιού για την ενδεικνυόμενη καλλιέργεια, καθώς και οργάνωση σχετικών ημερίδων, όπως η ημερίδα που οργανώνεται με τη συνεργασία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου στις 13 Μαρτίου 2015 και αφορά στην καινοτομία και στους τρόπους ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα στην ύπαιθρο των νησιών μας”.
Ποια είναι όμως η εικόνα που παρουσιάζουν τα μικρά Κυκλαδονήσια τον χειμώνα;
“Η κατάσταση από τον Οκτώβριο μέχρι το Πάσχα είναι απογοητευτική”, αναφέρει ο κος Συρίγος. “Οι επαγγελματίες κλείνουν τα μαγαζιά τους, τα οποία κατά το πλείστον είναι ενοικιαζόμενα δωμάτια, μαγειρεία, εστιατόρια και καφετέριες και ο άτυχος χειμερινός επισκέπτης δε θα βρει ούτε πού να φάει, ούτε πού να κοιμηθεί. Ένα ακόμα σοβαρό θέμα είναι η ανταπόκριση κάποιου μεταφορικού μέσου, ιδιωτικού ή δημοτικού, για να παραλάβει του επιβάτες των νυκτερινών δρομολογίων των πλοίων της γραμμής”.
Ζητώ από τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας να μου πει αν συνεχίζουν να τηρούνται τα έθιμα και οι παραδόσεις στα Κυκλαδονήσια.
“Παρά την κοσμοπολίτικη επίδραση, τα νησιά εξακολουθούν να διατηρούν μερικά από τα παλιά έθιμα και παραδόσεις οι οποίες είναι πολύ διαφορετικές από νησί σε νησί, αν και είναι το ένα κοντά στο άλλο. Τα έθιμα τους χαρακτηρίζονται από αρχέγονα στοιχεία. Κυριαρχούν τα πανηγύρια σε κάθε μεγάλη θρησκευτική γιορτή, με παραδοσιακούς τοπικούς χορούς, πλούσια κεράσματα με τοπικά, παραδοσιακά γλυκά και εδέσματα. Όπως είναι το πανηγύρι της Παναγίας της Τουρλιανής στην Μύκονο, της Αγίας Τριάδας στην Τζιά, της Παναγίας της Νικούς στην Κύθνο, του Προφήτη Ηλία στη Σίφνο, του Αϊ Γιάννη του Προδρόμου στην Ηρακλειά, της Αγίας Παρασκευής στην Αμοργό, του Αϊ Γιάννη στη Ψάθη στη Νιό, της Αγίας Ματρόνας στη Σαντορίνη και τα Εισόδια της Παναγίας στη Σίκινο. Παραδοσιακή είναι η καθαριότητα των δημοσίων χώρων, όπου με κάθε ευκαιρία ασπρίζουν τα σπίτια τους, τις εκκλησιές και τα μονοπάτια που διατηρούν τη μοναδική νησιωτική γραφικότητα”.
Και ιδού μερικές γαστρονομικές νοστιμιές από τα Κυκλαδονήσια. Όλα τα μικρά νησιά έχουν παραδοσιακές συνταγές για φαγητά και γλυκά πολλές από τις οποίες εκτελούνται μέχρι σήμερα.
ΑΝΑΦΗ: Σκορδομακάρονα, ζαφοριστές τυρόπιτες.
ΦΕΛΕΓΑΝΔΡΟ : Μπουρεκάκια, γλυκό καρπουζένια ή αδιαγγουρένια
ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ: Ντοματοκεφτέδες , γλυκό μελετίνια.
ΣΧΟΙΝΟΥΣΑ: Φάβα, γλυκό ξεροτήγανα.
ΣΕΡΙΦΟ : Κάπαρη γιαχνί, Τουρλού (κολοκύθι, μελιτζάνες, ντομάτες, αμπελοφάσουλα κ.α.).
ΚΥΘΝΟ: Χοιρινό σίγλινο με πατάτες του γάμου, γλυκό άραντο με σιμιγδάλι.
ΣΙΚΙΝΟ: Κόκορας γεμιστός, καλασούνα (πίτα με τυριά, χόρτα και μυρωδικά φυτά,) γλυκό καρπούζι με μέλι και αμύγδαλα .
ΜΗΛΟ: Πιταράκια, γλυκό καρπουζόπιτα.
ΚΕΑ: Κουνέλι μεθυσμένος με πατάτες.
ΙΟ: Ρεβυθοκεφτέδες , γλυκά αμυγδαλωτά .
ΝΑΞΟ: Μπατούδο (Αρνάκι, σέσκουλα, ρύζι, μαϊντανός, κ.ά.), γλυκό καρύδα
ΑΝΤΙΠΑΡΟ: Χταπόδι γιουβέτσι.
ΑΝΔΡΟ: Ντοματάτο (χοιρινό), φρουτάλια (χοιρινά λουκάνικα)
ΠΑΡΟ: Φακές με ρύζι (Μουτζεντί), κοτόπουλο με μαστίχα Χίου, ούζο και γλυκιά μυτζήθρα.
ΣΥΡΟ: Τιριντιτιμ (κολοκύθα, κρεμμύδια, τυρί, άνηθο), κρεμμυδοτυρόπιτα, μαϊντανοσαλάτα.
Συζητάμε με τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Συλλόγων μικρών Κυκλαδονήσων κο Πασχάλη Συρίγο
“Με πνίγει το παράπονο, γιατί στον κόσμο αυτόνα / τα καλοκαίρια τα `χασα κι έπεσα στον χειμώνα / σαν το καράβι π’ άνοιξε τ’ άρμενα κι αλαργεύει / βλέπω να χάνονται οι στεριές κι ο κόσμος λιγοστεύει”
Το ποίημα αυτό του Οδυσσέα Ελύτη από τον κύκλο τραγουδιών “Μικρές Κυκλάδες” του Μίκη Θεοδωράκη αντιπροσωπεύει απόλυτα τη σημερινή κατάσταση των μικρών Κυκλαδονήσων. Άγονες γραμμές, χειμώνες που δεν περνούν με τίποτε, ερημωμένη νησιωτική ύπαιθρος, κλειστά σχολειά και άλλα που ο αριθμός των παιδιών μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Υπάρχει μία Ομοσπονδία Συλλόγων μικρών Κυκλαδονήσων που είναι δραστήρια, παρεμβαίνει σε τοπικές αρχές και φορείς όταν χρειάζεται και προσπαθεί μέσα από πολιτιστικές και κοινωνικές δράσεις να κρατήσει τα Κυκλαδονήσια ζωντανά, ακόμα και μέσα στο καταχείμωνο.
Ζητάμε από τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας να μας αναφέρει τα κυριότερα προβλήματα των Κυκλαδονήσων.
“Τα ακτοπλοϊκά δρομολόγια τόσο με το κέντρο όσο και τα ενδοκυκλαδικά, είναι το σημαντικότερο που μας απασχολεί. Έπειτα, είναι πολύ ακριβά τα κόμιστρα επιβατών και οχημάτων με τον ΦΠΑ να ανέρχεται στο 23%. Είναι επαχθής αν σκεφτούμε πως σε άλλες χώρες είναι 6%. Επίσης, δημιουργείται μεγάλο πρόβλημα στον ανεφοδιασμό των νησιών με βασικά είδη διατροφής, κυρίως τον χειμώνα, καθόσον δεν υπάρχει και τοπική παραγωγή. Τα περιφερειακά ιατρεία παρουσιάζουν ελλειπή στελέχωση επιστημονικού και νοσηλευτικού προσωπικού, χωρίς μόνιμους γιατρούς γενική ιατρικής. Οι αγροτικοί γιατροί θεωρούν ασύμφορο τον διορισμό τους λόγω υψηλού κόστους διαβίωσης και χαμηλής αμοιβής. Από την άλλη, η διακομιδή ασθενών στα περιφερειακά νοσοκομεία γίνεται με μεγάλη γραφειοκρατική καθυστέρηση. Το άλλο μεγάλο πρόβλημα των Κυκλαδονήσων είναι η ύδρευση. Το νερό μεταφέρεται με υδροφόρες με υψηλό κόστος, που φθάνει στα 15 ευρώ το κυβικό. Οι αφαλατώσεις, όπου υπάρχουν, λόγω της αδυναμίας συντήρησης παράγουν κακής ποιότητας νερό. Δεν υπάρχουν κεντρικά δίχτυα αποχέτευσης με ευρωπαϊκές προδιαγραφές και ό,τι δίκτυο υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι επικίνδυνο για την υγεία των κατοίκων”.
Του αναφέρω το ζήτημα των ακατάλληλων λιμανιών, αφού τα καράβια δυσκολεύονται να δέσουν τον χειμώνα.
“Όλα τα λιμάνια στα Κυκλαδονήσια είναι ακατάλληλα”, μου εξηγεί ο κος Συρίγος. “Η προσέγγιση των πλοίων ακτοπλοΐας επιτυγχάνεται λόγω της αξιοσύνης των Ελλήνων καπεταναίων. Ανύπαρκτοι ή ακατάλληλοι είναι και οι χώροι αναμονής. Η εισπραττόμενη εισφορά από τα εισιτήρια των πλοίων δε διατίθεται για τη βελτίωση των λιμενικών εγκαταστάσεων”.
Υπενθυμίζω στον πρόεδρο της Ομοσπονδίας το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων στα νησιά. Η Ελλάδα, αν και έπεσε τελικά στα μαλακά, υποχρεούται να πληρώσει 10 εκατομμύρια για τις παράνομες χωματερές, ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ οι 12 από αυτές βρίσκονται στις Κυκλάδες.
“Δυστυχώς είναι ευθύνη των Δήμων, οι οποίοι δεν εκμεταλλεύτηκαν τις ευκαιρίες των ΕΣΠΑ. Δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι χώροι ταφής απορριμμάτων και τώρα αντιμετωπίζουν την επιβολή σοβαρών προστίμων από την Ε.Ε.”
Τον ρωτώ αν παρατηρείται αλλαγή στην επιθυμία των νέων να παραμείνουν στο νησί τους ή αν επιστρέφουν κάποιοι προκειμένου να αναπτύξουν καινοτόμες δραστηριότητες.
“Οι κάτοικοι, όσοι κατόρθωσαν να μείνουν στο νησί”, εξηγεί ο κος Συρίγος, “έχουν προσκολληθεί με την παροχή υπηρεσιών στο τουρισμό. Η ομοσπονδία μας καταβάλλει σημαντική προσπάθεια να πείσει για την ενασχόληση με τον πρωτογενή τομέα, κυρίως με την εκμετάλλευση της γης και των φυσικών προϊόντων, ως εναλλακτική και αναγκαία λύση. Θα δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης και έτσι θα δοθεί ευκαιρία επαναπατρισμού νησιωτών στις πατρίδες τους. Διαφορετικά, όσο περνάει ο καιρός τα νησιά μας θα ερημώνουν όλο και περισσότερο”.
Μπορεί άραγε να παρέμβει η Ομοσπονδία Συλλόγων μικρών Κυκλαδονήσων σε κάποια άμεσα ζητήματα των νησιών;
“Πρέπει να συνεχίσουμε την προσπάθεια”, επισημαίνει ο κος Συρίγος, “να πείσουμε όλους τους Δημάρχους των μικρών νησιών να συνεργαστούν, γιατί τα προβλήματα είναι κοινά για τους Δήμους τους και μόνο ενωμένοι θα μπορέσουν να απαιτήσουν και να επιτύχουν λύσεις. Η Ομοσπονδία έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί με επιστημονικούς φορείς για τη μελέτη και την έρευνα των συνθηκών κάθε νησιού για την ενδεικνυόμενη καλλιέργεια, καθώς και οργάνωση σχετικών ημερίδων, όπως η ημερίδα που οργανώνεται με τη συνεργασία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου στις 13 Μαρτίου 2015 και αφορά στην καινοτομία και στους τρόπους ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα στην ύπαιθρο των νησιών μας”.
Ποια είναι όμως η εικόνα που παρουσιάζουν τα μικρά Κυκλαδονήσια τον χειμώνα;
“Η κατάσταση από τον Οκτώβριο μέχρι το Πάσχα είναι απογοητευτική”, αναφέρει ο κος Συρίγος. “Οι επαγγελματίες κλείνουν τα μαγαζιά τους, τα οποία κατά το πλείστον είναι ενοικιαζόμενα δωμάτια, μαγειρεία, εστιατόρια και καφετέριες και ο άτυχος χειμερινός επισκέπτης δε θα βρει ούτε πού να φάει, ούτε πού να κοιμηθεί. Ένα ακόμα σοβαρό θέμα είναι η ανταπόκριση κάποιου μεταφορικού μέσου, ιδιωτικού ή δημοτικού, για να παραλάβει του επιβάτες των νυκτερινών δρομολογίων των πλοίων της γραμμής”.
Ζητώ από τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας να μου πει αν συνεχίζουν να τηρούνται τα έθιμα και οι παραδόσεις στα Κυκλαδονήσια.
“Παρά την κοσμοπολίτικη επίδραση, τα νησιά εξακολουθούν να διατηρούν μερικά από τα παλιά έθιμα και παραδόσεις οι οποίες είναι πολύ διαφορετικές από νησί σε νησί, αν και είναι το ένα κοντά στο άλλο. Τα έθιμα τους χαρακτηρίζονται από αρχέγονα στοιχεία. Κυριαρχούν τα πανηγύρια σε κάθε μεγάλη θρησκευτική γιορτή, με παραδοσιακούς τοπικούς χορούς, πλούσια κεράσματα με τοπικά, παραδοσιακά γλυκά και εδέσματα. Όπως είναι το πανηγύρι της Παναγίας της Τουρλιανής στην Μύκονο, της Αγίας Τριάδας στην Τζιά, της Παναγίας της Νικούς στην Κύθνο, του Προφήτη Ηλία στη Σίφνο, του Αϊ Γιάννη του Προδρόμου στην Ηρακλειά, της Αγίας Παρασκευής στην Αμοργό, του Αϊ Γιάννη στη Ψάθη στη Νιό, της Αγίας Ματρόνας στη Σαντορίνη και τα Εισόδια της Παναγίας στη Σίκινο. Παραδοσιακή είναι η καθαριότητα των δημοσίων χώρων, όπου με κάθε ευκαιρία ασπρίζουν τα σπίτια τους, τις εκκλησιές και τα μονοπάτια που διατηρούν τη μοναδική νησιωτική γραφικότητα”.
Και ιδού μερικές γαστρονομικές νοστιμιές από τα Κυκλαδονήσια. Όλα τα μικρά νησιά έχουν παραδοσιακές συνταγές για φαγητά και γλυκά πολλές από τις οποίες εκτελούνται μέχρι σήμερα.
ΑΝΑΦΗ: Σκορδομακάρονα, ζαφοριστές τυρόπιτες.
ΦΕΛΕΓΑΝΔΡΟ : Μπουρεκάκια, γλυκό καρπουζένια ή αδιαγγουρένια
ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ: Ντοματοκεφτέδες , γλυκό μελετίνια.
ΣΧΟΙΝΟΥΣΑ: Φάβα, γλυκό ξεροτήγανα.
ΣΕΡΙΦΟ : Κάπαρη γιαχνί, Τουρλού (κολοκύθι, μελιτζάνες, ντομάτες, αμπελοφάσουλα κ.α.).
ΚΥΘΝΟ: Χοιρινό σίγλινο με πατάτες του γάμου, γλυκό άραντο με σιμιγδάλι.
ΣΙΚΙΝΟ: Κόκορας γεμιστός, καλασούνα (πίτα με τυριά, χόρτα και μυρωδικά φυτά,) γλυκό καρπούζι με μέλι και αμύγδαλα .
ΜΗΛΟ: Πιταράκια, γλυκό καρπουζόπιτα.
ΚΕΑ: Κουνέλι μεθυσμένος με πατάτες.
ΙΟ: Ρεβυθοκεφτέδες , γλυκά αμυγδαλωτά .
ΝΑΞΟ: Μπατούδο (Αρνάκι, σέσκουλα, ρύζι, μαϊντανός, κ.ά.), γλυκό καρύδα
ΑΝΤΙΠΑΡΟ: Χταπόδι γιουβέτσι.
ΑΝΔΡΟ: Ντοματάτο (χοιρινό), φρουτάλια (χοιρινά λουκάνικα)
ΠΑΡΟ: Φακές με ρύζι (Μουτζεντί), κοτόπουλο με μαστίχα Χίου, ούζο και γλυκιά μυτζήθρα.
ΣΥΡΟ: Τιριντιτιμ (κολοκύθα, κρεμμύδια, τυρί, άνηθο), κρεμμυδοτυρόπιτα, μαϊντανοσαλάτα.