ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΟΥΔΗΣ

Επικίνδυνες, τοξικές ουσίες βρέθηκαν σε αυξημένες ποσότητες για την υγεία των παιδιών και τις μητέρες τους στο αίμα τους, σε σύγκριση με άλλες περιοχές της Ευρώπης, λόγω της χρήσης απαγορευμένων φυτοφαρμάκων στην χώρα μας, όπως τα οργανοχλωριωμένα παρασιτοκτόνα με γνωστότερα το  DDT και DDE, που κυκλοφορούν παράνομα  στην αγορά ξεφεύγοντας από τους μηχανισμούς ελέγχου. Αυτό διαπιστώθηκε μετά από πολύχρονη συστηματική έρευνα που πραγματοποίησε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, η ομάδα του Ομότιμου Καθηγητή  Χημείας και πρώην Πρύτανη του Ιδρύματος, Ευρυπίδη Στεφάνου.  

Συγκεκριμένα στο πλαίσιο της μελέτης ΡΕΑ,  έγινε η μόνη έρευνα στην Ελλάδα   με 1500 ζεύγη μητέρας-παιδιού , από την εγκυμοσύνη , τον τοκετό, τους πρώτους μήνες ζωής, 18 μηνών, 4 ετών, 6 ετών 11 και 15 ετών. Αναλύθηκαν 947 δείγματα στα οποία βρέθηκαν υψηλά ποσοστά DDE στα παιδιά ηλικίας 6,5 ετών της Κρήτης συγκριτικά με συνομήλικα παιδιά Ευρωπαικών περιοχών, ενώ τα υψηλότερα επίπεδα της επικίνδυνης ουσίας DDE, ανιχνεύθηκαν στα παιδιά των 4 ετών και τα χαμηλότερα στα παιδιά 11 ετών. Η εν λόγω έρευνα είχε αρχίσει να πραγματοποιείται το 2007 από τον Καθηγητή Ιατρικής Μανόλη  Κογεβίνα.      

Τα προαναφερόμενα ερευνητικά  αποτελέσματα χτυπούν το «καμπανάκι» του κινδύνου για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών και  καθιστούν επιτακτική την ανάγκη άμεσης και δραστικής παρέμβασης από την Πολιτεία και ιδιαίτερα την κυβέρνηση , η οποία έχει ακυρώσει στην πράξη κάθε κοινωνικό και οικονομικό έλεγχο των παρανομιών.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη με επίκεντρο το Ηράκλειο είναι η μοναδική στην Ελλάδα και έχει δημιουργηθεί Βιοτράπεζα των εν λόγω δεδομένων με περισσότερα από οκτώ χιλιάδες δείγματα.

Κύριε Στεφάνου, τι σας οδήγησε να ερευνήσετε την παρουσία των απαγορευμένων ουσιών όπως το DDT σε ένα μεγάλο πληθυσμό παιδιών στην Κρήτη;

Σε ένα μεγάλο Ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας επονομαζόμενο HELIX, που συμπεριλαμβάνεται η Μελέτη «μητέρας-παιδιού ΡΕΑ» με έξι αντίστοιχες μελέτες πληθυσμού βάσης γεννήσεων στην Ευρώπη, αξιολογήθηκε η ενδομήτρια έκθεση σε ένα ευρύ φάσμα τοξικών ουσιών αλλά και αυτή κατά την παιδική ηλικία. Στην έρευνα HELIX μεταξύ των ουσιών που μελετήθηκαν ήταν τα οργανοχλωριωμένα παρασιτοκτόνα εξαχλωροβενζόλιο, διχλωροδιφαινυλοτριχλωραιθάνιο, ευρέως γνωστoύ ως DDT, και του παραγώγου του διχλωροδιφαινυλοδιχλωροαιθυλενίου γνωστού ως DDE. Διερευνήθηκαν οι διαφορές και οι συσχετίσεις που παρατηρήθηκαν μεταξύ μητέρων και των παιδιών τους. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν κλινικές μετρήσεις και νευρολογικές δοκιμές. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύτηκαν από την ομάδα του HELIX, έδειξαν αυξημένα επίπεδα DDE στο αίμα τόσο των μητέρων όσο και των παιδιών εντός του πληθυσμού της μελέτης ΡΕΑ σε σχέση με τις αντίστοιχες μελέτες άλλων Ευρωπαϊκών χωρών.

Τα παραπάνω δεδομένα ήταν το έναυσμα που μας οδήγησε στην συγκεκριμένη έρευνα με στόχο την βαθύτερη κατανόηση της έκθεσης των παιδιών στις ουσίες αυτές και των σχετικών κινδύνων για την υγεία τους.

1500 ζεύγη μητέρας -παιδιού

Τι είναι η Μελέτη Μητέρας-Παιδιού ΡΕΑ;

Η μελέτη Ρέα, είναι η πρώτη και η μόνη μελέτη μητέρας-παιδιού στην Ελλάδα. Αποτελεί ένα δεκαπενταετές ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Κρήτης, που εμπνευστής και δημιουργός του ήταν ο Καθηγητής Μανόλης Κογεβίνας, με πολύτιμα δεδομένα από τα πρώτα στάδια της ζωής και από τη διαχρονική παρακολούθηση του πληθυσμού. Η μελέτη «μητέρας-παιδιού ΡΕΑ» εστιάζεται στον πληθυσμό του νομού Ηρακλείου αλλά είναι η μοναδική στην Ελλάδα και από τις πλέον γνωστές στην Ευρώπη. Στοχευμένες παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια πρώιμων αναπτυξιακών σταδίων του ανθρώπου όπως η εγκυμοσύνη, η βρεφική και παιδική ηλικία, έχουν το μέγιστο αντίκτυπο και μπορούν να θέσουν σε υγιή τροχιά καθόλη τη διάρκεια της ζωής τον πληθυσμό, σύμφωνα με την υπόθεση της αναπτυξιακής προέλευσης της υγείας και της νόσου. Η απόδειξη της υπόθεσης ότι οι εμπειρίες που εμφανίζονται κατά την πρώιμη ανάπτυξη μπορούν να επηρεάσουν τον κίνδυνο υγείας και χρόνιων ασθενειών μέχρι και την ενήλικο ζωή απαιτεί στοιχεία υψηλής ποιότητας από μακροχρόνιες μελέτες παρατήρησης σε ανθρώπους.
Η μελέτη ξεκίνησε το 2007.  Έκτοτε ο αρχικός πληθυσμός των 1500 ζευγών μητέρας-παιδιου έχει παρακολουθηθεί στην εγκυμοσύνη, τοκετό, πρώτους μήνες ζωής, 18 μηνών, 4 ετών, 6 ετών, 11 ετών και 15 ετών. Η μεθοδολογία που ακολουθούμε για τη συλλογή πληροφοριών βασίζεται σε ερωτηματολογια, σταθμισμένα για τον ελληνικό πληθυσμό όταν ήταν διαθέσιμα, κλινικές εκτιμήσεις, ιατρικές καταγραφές, ηλεκτρονικές αξιολογήσεις, προσωπικές μετρήσεις και καταγραφές, μετρήσεις στο περιβάλλον, χαρτογραφικά δεδομένα καθώς και συλλογή βιολογικού υλικού. Η μελέτη έχει εξετάσει ένα εύρος εκθέσεων και εκβάσεων υγείας και μπορεί να υποστηρίξει την εξεταση νέων αναδυόμενων υποθέσεων κυρίως από μετρήσεις σε βιολογικά υλικά. Η βιοτράπεζα μας αποτελείται από περισσότερα από 8000 επαναλαμβανόμενα δείγματα αίματος, ούρων και άλλων βιολογικών υλικών. Η παρουσία της μελέτης Ρέα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης έχει συνεισφέρει στην δημιουργία σημαντικής ερευνητικής κοινότητας και έχει δράσει κατά του brain drain. 

Οργανοχλωριωμένα Φυτοφάρμακα

Μπορείτε να μας περιγράψετε το πλαίσιο της έρευνάς σας;

Η έρευνα κατέστη δυνατή μέσω της στενής συνεργασίας μεταξύ του Εργαστηρίου Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στηρίχθηκε από την διδάκτορα, Ελένη Μαυρομάτη, πρώην Διοικήτρια της 7ης ΥΠΕ Κρήτης (2016-2019), και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ και το Υπουργείο Υγείας την ίδια περίοδο. Τα αποτελέσματα της δημοσιεύτηκαν στο πλέον έγκυρο επιστημονικό περιοδικό παγκοσμίως, στον τομέα των Περιβαλλοντικών Επιστημών και Επιδημιολογίας, Environment International, το 2024. 

Θα ήθελα να αναφέρω τι γνωρίζαμε πριν την πραγματοποίηση των εργασιών μας. Μια εκτεταμένη αναζήτηση βιβλιογραφίας, που επιτελέσαμε μετά τα αποτελέσματα της HELIX, αποκάλυψε έλλειψη συστηματικών μελετών σχετικά με την παρουσία οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα και το μητρικό γάλα στην Ελλάδα. Πρόσφατες μελέτες που δημοσιεύτηκαν το 2023,  από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, για Ελληνικά γεωργικά εδάφη αξιολόγησαν τα επίπεδα οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων σε εξήντα ελληνικά γεωργικά εδάφη. Παρά την επίσημη απόσυρσή τους από την αγορά, το DDT και τα παράγωγά του, μαζί με άλλα οργανοχλωριωμένα φυτοφάρμακα, ήταν οι κύριες ενώσεις που προσδιορίστηκαν. Στην Κρήτη, συγκεκριμένα στον Τυμπάκι, μια από τις πιο σημαντικές γεωργικές περιοχές που προμηθεύει την πλειοψηφία των φρούτων και των λαχανικών στο Ηράκλειο (περιοχή μελέτης ΡΕΑ), ανιχνεύθηκαν μόνο το DDT και το πιο τοξικό παράγωγό του DDE. Τα αποτελέσματα έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, δημοσιευμένα το 2021,  έδειξαν την ενισχυμένη παρουσία του DDT και του DDE στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου. Μεταξύ αυτών,  το πλέον τοξικό DDE εμφάνισε την υψηλότερη συγκέντρωση, από εκείνες που μετρήθηκαν σε άλλες Ευρωπαϊκές περιοχές.

Το DDT και το εξαχλωροβενζόλιο, που χρησιμοποιήθηκαν παλαιότερα στη γεωργία για τον έλεγχο μυκήτων και παρασίτων, έχουν χαρακτηριστεί ως πιθανά καρκινογόνα και ουσίες που διαταράσσουν το ενδοκρινικό μας σύστημα. Η έκθεση σε αυτές έχει αποδεδειγμένα αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία όπως νευρολογικά προβλήματα, ανοσολογικές διαταραχές, αλλαγές στη λειτουργία του θυρεοειδούς και αλλεργιών. Παρόλο που η χρήση τους απαγορεύτηκε τη δεκαετία του 1970, το DDT, μαζί με τον κύριο μεταβολίτη του DDE, και το εξαχλωροβενζόλιο, εξακολουθούν να ανιχνεύονται στο αίμα των ανθρώπων.

Εκτεθειμένα τα παιδιά της Κρήτης                             

Ποια είναι τα κυριότερα ευρήματα της έρευνας που δημοσιεύσατε;

Προχωρήσαμε στη συστηματική διερεύνηση των επιπέδων των απαγορευμένων οργανοχλωριωμένων παρασιτοκτόνων εξαχλωροβενζολίου, του DDT και του μεταβολίτη του DDE και των πολυχλωριωμένων διφαινυλίων στο αίμα παιδιών-μελών της ΡΕΑ, ηλικίας 4, 6,5 και 11 ετών. Εκτός της αξιολόγησης των επιπέδων έκθεσης, εξετάστηκε η σχέση τους με την ηλικία και το φύλο, και την αναγνώριση πιθανών πηγών έκθεσης. Αναλύθηκαν 947 δείγματα αίματος, και έγινε χρήση προχωρημένων σύγχρονων μεθόδων στατιστικής ανάλυσης για την κατανόηση των προτύπων και των πηγών έκθεσης αυτών των ουσιών. 

Αυξημένα επίπεδα DDE βρέθηκαν στα παιδιά ηλικίας 6,5 ετών σε σύγκριση με τους Ευρωπαίους συνομήλικους τους, με τα υψηλότερα επίπεδα DDE να παρατηρούνται στα παιδιά ηλικίας 4 ετών και τα χαμηλότερα στα 11 ετών. Η μείωση της συγκέντρωσης DDE, που παρατηρήθηκε από τη γέννηση έως την ηλικία των 11 ετών, υποδηλώνει ότι τα παιδιά της μελέτης ΡΕΑ στην Κρήτη εκτέθηκαν ενδομήτρια σε αυτές τις απαγορευμένες ουσίες πιθανώς μέσω θηλασμού και πρόσληψης τροφής κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. 

Η σύγκριση της εργασίας μας, με άλλες αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία, έδειξε ότι αποτελεί την πιο συστηματική διαχρονική μελέτη, μαζί με μια άλλη έρευνα που έγινε στη Γερμανία και δημοσιεύτηκε το 2020, σχετικά με την παρουσία του DDT, DDE και άλλων οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων στο πλάσμα αίματος των παιδιών στην Ευρώπη.

Η ενδελεχής βιβλιογραφική σύγκριση των αποτελεσμάτων αυτών, με αντίστοιχες μελέτες άλλων χωρών, επέδειξε υψηλά ενδεχόμενα επίπεδα του DDT στα τρόφιμα της Κρήτης, και υπογραμμίζει την αναγκαιότητα περαιτέρω διερεύνησης για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Τα αποτελέσματα της έρευνάς μας επισημαίνουν την συνεχιζόμενη παρουσία και τους κινδύνους για την υγεία από τα απαγορευμένα φυτοφάρμακα όπως το DDT, την αύξηση της αγοράς παράνομων φυτοφαρμάκων και την ανάγκη περαιτέρω έρευνας για την κατανόηση και τη μείωση των επιπέδων έκθεσης στα παιδιά.

Ευροπόλ στις παρανομίες

Αφού οι ουσίες αυτές έχουν απαγορευτεί εδώ και πολλά χρόνια πως δικαιολογείται η αυξημένη παρουσία τους στα παιδιά της Κρήτης;

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Επιβολής του Νόμου γνωστός ως Ευρωπόλ (EUROPOL) έχει εντοπίσει αύξηση στο εμπόριο παράνομων φυτοφαρμάκων. Περισσότερο από το 14% των φυτοφαρμάκων που κυκλοφορούν σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ εκτιμάται ότι παρανόμως στην αγορά. 
Σε στοχευμένη επιχείρηση της Ευρωπόλ, μεταξύ 2015 - 2017, κατασχέθηκαν πάνω από 300 τόνοι παράνομων φυτοφαρμάκων, με επιπλέον 2040 τόνους να έχουν κατασχεθεί το 2023. Αυτά τα παράνομα φυτοφάρμακα απειλούν την υγεία των αγροτών και των καταναλωτών και αποτελούν κίνδυνο για το φυσικό περιβάλλον. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης είναι η κύρια πηγή έκθεσης των ανθρώπων στο DDT και στις σχετικές ενώσεις.

Κύριε Στεφάνου, ποιες είναι οι προοπτικές αυτής της δραστηριότητας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης;

Τα χρόνια νοσήματα όπως καρδιαγγειακά, αναπνευστικά, καρκίνοι αποτελούν μια μορφή επιδημίας σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβανομένου και της Ελλάδας. Παρά την υψηλότερη θνησιμότητα στους ηλικιωμένους, το 42% της θνησιμότητας που σχετίζεται με τα χρόνια νοσήματα εμφανίζεται σε άτομα κάτω των 70 ετών σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. 

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Συστήματα και τις Πολιτικές Υγείας, που δημοσιεύτηκε το 2021, εντοπίζει ότι περίπου το 40% όλων των θανάτων στην Ελλάδα το 2019 μπορούν να αποδοθούν σε συμπεριφορικούς παράγοντες κινδύνου. Όμως, το ποσοστό προλαμβανόμενης θνησιμότητας στην Ελλάδα μειώθηκε οριακά κατά την τελευταία πενταετία, και παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από το ποσοστό στην πλειονότητα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα παραπάνω τονίζουν την ανάγκη να εντατικοποιήσουμε τις προσπάθειές μας για πρόληψη των χρόνιων νοσημάτων στη χώρα μας, συνεισφέροντας στην επίτευξη του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών 3.4: “Έως το 2030, μείωση κατά ένα τρίτο της πρόωρης θνησιμότητας από χρόνια νοσήματα μέσω πρόληψης και θεραπείας”.

Οι στόχοι της μελέτης Ρέα για τα επόμενα 4 έτη, είναι η διασφάλιση και αξιοποίηση υπαρχόντων δεδομένων και εφαρμογή μεθόδων ανοιχτής επιστήμης, η ομαλή λειτουργία της βιοτράπεζας, η δημιουργία νέων δεδομένων για τους απογόνους  της μελέτης Ρέα, και η συνέχιση της στράτευσης μητέρων στην μελέτη.
Είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε την οικονομική στήριξη της μελέτης που απαιτεί πολλαπλές, επαναλαμβανόμενες αιτήσεις σε πολλούς οργανισμούς και αποτελεί μία από τις πιο μεγάλες προκλήσεις στην έρευνα. Η μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση της Ρέα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της στρατηγικής  μελέτης. Παράλληλα με την προσπάθειά μας αυτή, ελπίζουμε και πιστεύουμε ότι θα έχουμε την στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης. 

Πηγή: efsyn.gr

• Φθηνότερα έως και 10 φορές από τα νόμιμα

• Το 2021 οι τελευταίοι δημοσιοποιημένοι έλεγχοι

του Βαγγέλη Τριάντη 

«Χρυσές» δουλειές κάνουν στη χώρα μας τα κυκλώματα που δραστηριοποιούνται στη λαθραία διακίνηση παράνομων φυτοφαρμάκων.

Πρόκειται για επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία φυτοφάρμακα κινεζικής προέλευσης, τα οποία μπαίνουν παράνομα στη χώρα μας και από εκεί καταλήγουν στο χωράφι, καθώς αρκετοί παραγωγοί τα προτιμούν επειδή είναι πολύ πιο φθηνά από τα νόμιμα.

Με τη μόνη διαφορά ότι τα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα όχι μόνο είναι ακατάλληλα για τη γεωργία αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, ενώ πολλές φορές οι παραγωγοί δεν γνωρίζουν καν την επικινδυνότητα των συγκεκριμένων προϊόντων.

Όλα αυτά και ενώ ο νόμος που ψηφίστηκε από το 2012 και αφορά στη χορήγηση φυτοφαρμάκων μόνο κατόπιν συνταγής, παραμένει ανενεργός έπειτα από 12 χρόνια, όπως τονίζει στους Data Journalists, ο γεωπόνος και πρόεδρος του Γεωπονικού Συλλόγου Μακεδονίας-Θράκης, Γρηγόρης Νικολαΐδης. Κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να ευνοούνται τα κυκλώματα λαθρεμπορίας παράνομων και επικίνδυνων φυτοφαρμάκων.

Οι Data Journalists ανοίγουν τον «φάκελο» της λαθρεμπορίας των παράνομων φυτοφαρμάκων σε μια προσπάθεια να ευαισθητοποιηθεί η Πολιτεία και το αρμόδιο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, που εδώ και τρία χρόνια δεν έχει δημοσιοποιήσει καν στοιχεία για τους ελέγχους που έχουν πραγματοποιηθεί και τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί στους επιτήδειους. Πάμε να δούμε λοιπόν πώς λειτουργούν τα κυκλώματα.

Ακόμη μία σύλληψη για λαθρεμπόριο

Το βράδυ της 23ης Μαρτίου του 2024, αστυνομικοί του Τμήματος Ασφαλείας του Κιλκίς μετέβησαν σε αγροτική περιοχή της Ημαθίας. Οι αστυνομικοί είχαν πληροφορίες ότι στην περιοχή δρα οργανωμένο κύκλωμα το οποίο εισάγει και διακινεί παράνομα φυτοφάρμακα στη χώρα μας.

Οι αστυνομικοί βλέπουν ένα φορτηγό όχημα και δίπλα του δύο ΙΧ αυτοκίνητα. Το φορτηγό, όπως θα διαπιστώσουν στη συνέχεια είναι γεμάτο με παράνομα φυτοφάρμακα. Στο σημείο βρίσκονται έξι άνδρες. Δύο αλλοδαποί και τέσσερις ελληνικής καταγωγής οι οποίοι μεταφορτώνουν τα παράνομα φυτοφάρμακα από τα φορτηγά στα αυτοκίνητα. Οι αστυνομικοί κάνουν έφοδο και συλλαμβάνουν τους έξι άνδρες. Στη θέα των αστυνομικών ένας άνδρας τρέπεται σε φυγή με το αυτοκίνητο του. Ωστόσο και αυτός συλλαμβάνεται λίγη ώρα μετά.

Κατά την έρευνα, οι αστυνομικοί εντοπίζουν στο φορτηγό όχημα 680 συσκευασίες και 318 δοχεία λαθραίων φυτοφαρμάκων, ενώ στα δύο ΙΧ οχήματα εντόπισαν 98 συσκευασίες με λαθραία φυτοφάρμακα. Τα φορτία κατασχέθηκαν ενώ οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα. Σε βάρος τους σχηματίσθηκε δικογραφία για σύσταση συμμορίας και λαθρεμπορία. Είναι μία ακόμη σπείρα που εντοπίζουν οι αρχές τα τελευταία χρόνια που δραστηριοποιείται στην εισαγωγή, διακίνηση και λαθρεμπορία παράνομων φυτοφαρμάκων και σίγουρα όχι η τελευταία.

Δείτε βίντεο από την έφοδο των αστυνομικών

Η λαθρεμπορία παράνομων φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα είναι κάτι που γίνεται εδώ και δεκαετίες. Πρόκειται για επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία φυτοφάρμακα τα οποία παρασκευάζονται στο εξωτερικό, κυρίως στην Κίνα. Από εκεί μεταφέρονται στην Τουρκία η οποία μέχρι και πριν από λίγα χρόνια αποτελούσε την κύρια πύλη εισόδου των παράνομων φυτοφαρμάκων στη χώρα μας. Ο Έβρος άλλωστε αποτελεί προνομιακό σημείο, καθώς οι λαθρέμποροι γνωρίζουν πολύ καλά τα μονοπάτια στην περιοχή,  ώστε να μεταφέρουν το λαθραίο εμπόρευμα.

Τα παράνομα φυτοφάρμακα εισάγονται επίσης λαθραία και από την Βουλγαρία, καθώς εκεί οι έλεγχοι είναι γενικά πιο χαλαροί. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι από την ίδια χώρα εισάγονται σε ετήσια βάση παράνομα, εκατοντάδες τόνοι χημικών διαλυτών οι οποίοι χρησιμοποιούνται στη συνέχεια στη νοθεία καυσίμων στην Ελλάδα. Οι επιτήδειοι έχουν κατορθώσει να αναπτύξουν τα δικά τους δίκτυα με τη συμμετοχή βέβαια και εγχώριων συνεργατών.

Μετά την εισαγωγή τους σε ελληνικό έδαφος, εγχώριοι διακινητές αναλαμβάνουν να προωθήσουν τα φυτοφάρμακα στους παραγωγούς. Φορτηγά ξεφορτώνουν τσουβάλια με παράνομα φυτοφάρμακα σε διάφορες περιοχές της επικράτειας σε ανυποψίαστους παραγωγούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις η διακίνηση γίνεται και με πλοία, ανάλογα τον προορισμό.

Τοξικά δηλητήρια επικίνδυνα για τον άνθρωπο

Σύμφωνα με παλιότερη εγκύκλιο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, παράνομα φυτοφάρμακα είναι όσα δεν είναι αναγνωρισμένα από το ΥΠΑΑΤ. Εισάγονται σε συσκευασίες μέχρι 20 λίτρα ώστε να μπορούν να πουληθούν άμεσα, χωρίς παραστατικά ή με παραστατικά που τα περιγράφουν παραπλανητικά ως… λίπασμα. Συνήθως τα φυτοφάρμακα αυτά κυκλοφορούν «είτε σε λευκό μπουκάλι είτε σε μπουκάλι με ξενόγλωσση ετικέτα, στη βουλγαρική ή τουρκική γλώσσα». Αντίθετα τα νόμιμα φυτοφάρμακα έχουν ετικέτα στην ελληνική γλώσσα, που αναφέρει τον αριθμό έγκρισης, την εταιρεία-κάτοχο της έγκρισης, τις οδηγίες χρήσης, τις προφυλάξεις που πρέπει να πάρει ο χρήστης όταν ψεκάζει, τις οδηγίες για περίπτωση ατυχήματος κλπ. ενώ συνήθως εισάγονται σε μεγάλες συσκευασίες των 200 λίτρων.

Κατά την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως «παράνομα» χαρακτηρίζονται τα φυτοφάρμακα που «είτε έχουν κριθεί ως μη αποδεκτά για την δημόσια υγεία, είτε δεν έχουν κατατεθεί αρκετές μελέτες που να αποδεικνύουν την ασφάλειά τους σύμφωνα με την ισχύουσα επιστημονική μεθοδολογία», όπως επισημαίνεται στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ). Για παράδειγμα, μπορεί να πρόκειται για φυτοφάρμακα με απαγορευμένη δραστική ουσία που συνεχίζουν να κυκλοφορούν εκτός περιόδου εξάντλησης αποθεμάτων ή προϊόντα με διαφορετικά στοιχεία από αυτά που αναγράφονται στην ετικέτα ή προϊόντα τα οποία είναι πλαστά. Δηλαδή προϊόντα που περιέχουν διαφορετικές δραστικές ουσίες από τα αυθεντικά, όπως για παράδειγμα φθηνούς διαλύτες ή διάφορες προσμίξεις.

Φθηνότερα έως και 10 φορές από τα νόμιμα

Συνήθως τα παράνομα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται σε μεγάλες καλλιέργειες, όπως για παράδειγμα στο σιτάρι, το βαμβάκι ή το καλαμπόκι. Δεν αφήνουν όμως αδιάφορο και τον μικρό παραγωγό καθώς το κόστος τους είναι σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με τα νόμιμα φυτοφάρμακα. Είναι χαρακτηριστικό ότι «τα συγκεκριμένα σκευάσματα μπορεί να είναι έως και 10 φορές φθηνότερα σε σχέση με τα νόμιμα», όπως εξηγεί στους Data Journalists ο πρόεδρος του Γεωπονικού Συλλόγου Μακεδονίας-Θράκης, Γρηγόρης Νικολαΐδης. Κάτι που σημαίνει πολύ μικρότερο κόστος για τον παραγωγό από ότι με τα νόμιμα.

Ο ίδιος ασχολείται εδώ και πάνω από 20 χρόνια με το θέμα της διακίνησης και λαθρεμπορίας παράνομων φυτοφαρμάκων σε μια προσπάθεια πάταξης του φαινομένου με τη συνδρομή της επίσημης πολιτείας. Όπως εξηγεί στους Data Journalists, τα παράνομα φυτοφάρμακα «είναι στην ουσία δηλητήρια και μάλιστα πολύ τοξικά τα οποία, όπως έχουν δείξει διάφορες κλινικές μελέτες που γίνονται κατά καιρούς, έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό». Μάλιστα αρκετοί παραγωγοί δεν γνωρίζουν καν τι βάζουν στο χωράφι τους, όπως επίσης και τις σοβαρές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό και το περιβάλλον.
«Τα φάρμακα αυτά περνούν από το υπέδαφος στον υδροφόρο ορίζοντα και έχουν μεγάλες επιπτώσεις στο περιβάλλον» τονίζει ο κ. Νικολαΐδης. Επομένως η αυξανόμενη χρήση «τους μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την καθαρότητα των εδαφών και των νερών και να επηρεάσει αρνητικά το φυσικό περιβάλλον των γηγενών ειδών», όπως προειδοποιεί ο ΕΣΥΦ.

Επίσης δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που καλλιέργειες καταστράφηκαν από τη χρήση αυτών των προϊόντων, με άμεσο αντίκτυπο στην εικόνα των ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό. Για παράδειγμα τον Ιούλιο του 2012, στη Βόρεια Ελλάδα κοντά στην περιοχή της Χαλάστρας, περίπου 7.000 στρέμματα καλλιέργειας βαμβακιού ζημιώθηκαν από χρήση παράνομου ζιζανιοκτόνου κακής ποιότητας (propanil τούρκικης προέλευσης) στο ρύζι. Ανάλογη περίπτωση καταγράφηκε και στην περιοχή του Μεσολογγίου την ίδια χρονική περίοδο.

Εκτός των επιπτώσεων στον άνθρωπο, σημαντικές είναι και οι απώλειες εσόδων για την ελληνική οικονομία, καθώς τα προϊόντα αυτά δεν επιβαρύνονται με δασμούς, ΦΠΑ, δασμών, έξοδα διακίνησης κλπ.

Το 2021 οι τελευταίοι δημοσιοποιημένοι έλεγχοι

Παρά τις επισημάνσεις των αρμοδίων φορέων εδώ και πολλά χρόνια για τη λαθρεμπορία παράνομων φυτοφαρμάκων, το φαινόμενο όχι μόνο εξακολουθεί να υφίσταται αλλά βαίνει αυξανόμενο.
«Ο αγώνας είναι διαρκής και συνεχής για να μειωθεί το φαινόμενο και χρειάζεται τη συνδρομή όλων των εμπλεκομένων για να χούμε αποτελέσματα.  Είναι ένα φαινόμενο που διαρκώς αυξάνεται», τονίζει στους Data Journalists η γενική διευθύντρια του ΕΣΥΦ, Φραντζέσκα Υδραίου.

Στην ιστοσελίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, δημοσιεύονται κάθε χρόνο όλες οι υποθέσεις λαθροδιακίνησης παράνομων φυτοφαρμάκων που έχουν εντοπιστεί από το 2003 και μετά όπως επίσης και τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί. Ωστόσο τα τελευταία τρία χρόνια δεν έχουν αναρτηθεί αποτελέσματα με ελέγχους, άγνωστο γιατί.

Πιο αναλυτικά από το 2003 έως το 2021 εξαρθρώθηκαν περί τις 3.388 υποθέσεις διακίνησης παράνομων φυτοφαρμάκων στην ελληνική επικράτεια με τα συνολικά πρόστιμα να αγγίζουν τα 7,194 εκατ. ευρώ. To 2003 για παράδειγμα εξαρθρώθηκαν 29 υποθέσεις με τα πρόστιμα να αγγίζουν τα 210.500 ευρώ. Τη διετία 2007 – 2008 οι υποθέσεις αυξάνονται. κατακόρυφα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2007 εντοπίστηκαν 125 υποθέσεις και επεβλήθησαν πρόστιμά ύψους 357.400 ευρώ, ενώ το 2008 εξαρθρώθηκαν 178 υποθέσεις και μπήκαν πρόστιμα ύψους 346.700 ευρώ.

Κατακόρυφη αύξηση παρουσιάζουν οι υποθέσεις που εντοπίστηκαν τη διετία 2010 – 2011. Συγκεκριμένα το 2010 οι υποθέσεις παράνομων φυτοφαρμάκων που εξαρθρώθηκαν ανήλθαν σε 296 με 692.500 ευρώ πρόστιμα και το 2011, εντοπίστηκαν 191 υποθέσεις με 654.300 ευρώ πρόστιμα.

Ακόμη μεγαλύτερη αύξηση παρουσιάζουν τα στοιχεία για τη διετία 2017 – 2018, όπου καταγράφηκαν  424 υποθέσεις με 751.482 ευρώ πρόστιμα και 329 υποθέσεις  με 424.470 ευρώ πρόστιμα.

Ωστόσο, από το 2019 και μετά τα αποτελέσματα των ελέγχων είναι σημαντικά μειωμένα. Ειδικότερα το 2019 εντοπίστηκαν 121 υποθέσεις λαθρεμπορίας και επιβλήθηκαν πρόστιμα ύψους 249.262 ευρώ, το 2020 εντοπίστηκαν αντίστοιχα 269 υποθέσεις με πρόστιμα ύψους 521.145 ευρώ και το 2021 περί τις 191 υποθέσεις με πρόστιμα ύψους 375.225 ευρώ. Έκτοτε η τύχη των ελέγχων αγνοείται καθώς στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δεν έχουν δημοσιοποιηθεί σχετικά στοιχεία.

Διαβάστε αναλυτικά τα στοιχεία με τους ελέγχους του ΥΠΑΑΤ:

Δεν εφαρμόζεται ο νόμος για τα φυτοφάρμακα

Την ίδια ώρα ένα ζήτημα που έχει προκύψει στην αγορά των φυτοφαρμάκων έχει να κάνει με τη νομοθεσία για τη συνταγογράφηση γεωργικών φαρμάκων. Η συνταγή χρήσης γεωργικών φαρμάκων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πώληση επαγγελματικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων (φυτοπροστατευτικών προϊόντων). Συγκεκριμένα η διακίνηση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην ΕΕ ορίζεται από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 1107/2009, του οποίου ο εφαρμοστικός νόμος στην Ελλάδα είναι ο 4036/2012, για τη «διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά, ορθολογική χρήση αυτών και συναφείς διατάξεις». Ο νόμος αυτός προβλέπει τόσο διοικητικές, όσο και ποινικές κυρώσεις, για θέματα που σχετίζονται με την ορθολογική διαχείριση γεωργικών φαρμάκων.

Συγκεκριμένα το άρθρο 35 του νόμου 4036/2012 ορίζει ρητά ότι η «εμπορία γεωργικών φαρμάκων» επιτρέπεται μόνο «από ειδικά καταστήματα που πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές και διαθέτουν υπεύθυνο επιστήμονα».

Σύμφωνα με την παράγραφο 5α) του νόμου απαραίτητη «προϋπόθεση για τη λιανική πώληση γεωργικού φαρμάκου σε επαγγελματία χρήστη είναι η έκδοση συνταγής, για τη χρήση του».

Ωστόσο, όπως τονίζει ο κ. Νικολαΐδης «ο νόμος αυτός παραμένει στα χαρτιά και δεν εφαρμόζεται». Δηλαδή αν και η συνταγογράφηση από ειδικό επιστήμονα είναι απαραίτητη για να δοθεί το φάρμακο στην ουσία δεν εφαρμόζεται. Με αποτέλεσμα να αφήνεται χώρος ώστε να ανθεί το λαθρεμπόριο των παράνομων και επικίνδυνων φυτοφαρμάκων με δέλεαρ τη χαμηλότερη τιμή.

Πηγή: datajournalists.co.uk