Στην επίσημη ιστοσελίδα της, η εταιρεία Pokemon καλεί τους επίδοξους κυνηγούς να ταξιδέψουν «…μεταξύ του πραγματικού και του εικονικού κόσμου των Pokemon με το Pokemon GO…». Συγχρόνως, μια άλλη εταιρεία, η CamSoda, υπόσχεται ότι, μέσω της ψηφιακής της πλατφόρμας, σε λίγο καιρό, θα μπορεί καθένας να βιώνει τις πιο προσωπικές ερωτικές του φαντασιώσεις με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο. Συνεπώς, τα πιο ορμέμφυτα ανθρώπινα ένστικτα, το ερωτικό και του κυνηγού, θα μπορούν πλέον να διεγείρονται  και να χορταίνουν με μια απλή σύνδεση στο internet.

Ενδεχομένως το επόμενο στάδιο να είναι ένα εικονικό εστιατόριο για τα δισεκατομμύρια των πεινασμένων της γης. Επίσης, θα μπορούσε κανείς να προτείνει τη δημιουργία μιας εικονικής οικογένειας που θα τη συναντάς στην οθόνη του υπολογιστή σου ή ενός ψηφιακού σπιτιού που, ίσως, να μην μπορεί να σου το πάρει η τράπεζα, αφού στον εικονικό κόσμο, θα μπορούσε να υπάρχει και η δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς εργασίας  που να σου εξασφαλίζει τη δόση του δανείου. Το να μην υπάρχει δάνειο, είναι μάλλον ανέφικτο, ακόμα και στην ψηφιακή πραγματικότητα… Παράλληλα, πριν από λίγο καιρό, σημαίνον στέλεχος του πολιτικού μας προσωπικού, προέτρεπε τον κόσμο να εκφράζει τις διαμαρτυρίες του για τις κυβερνητικές επιλογές στο Facebook, αλλά όχι στο δρόμο. Όπως φαίνεται, η χρήση των δρόμων μας επιτρέπεται μόνο για να κυνηγάμε κίτρινα εικονικά τερατάκια. Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν, σε πρώτη ανάγνωση, ασύνδετα μεταξύ τους. Ωστόσο, συνθέτουν μια ενιαία εικόνα, ενός λαού πολύ βολικού για κάθε εξουσία. Ενός λαού, που βιώνει τη ζωή στη σφαίρα του φαντασιακού, μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας, δράσης και απραξίας. Ενός λαού «κατά φαντασίαν ζωντανού».

Από την εποχή που ο Χίτλερ μοίραζε στους Γερμανούς φθηνά ραδιόφωνα, αποβλέποντας στην εισαγωγή ενός εργαλείου προπαγάνδας σε κάθε λαϊκό σπίτι, οι πολιτικές εξουσίες επεδίωκαν τη συνειδησιακή χειραγώγηση των εξουσιαζόμενων. Όσο τα χρόνια περνούσαν και η τεχνολογική πρόοδος παρείχε όλο και πιο διευρυμένες δυνατότητες, το όνειρο της χειραγώγησης αποκτούσε σάρκα… όση σάρκα καλούμαστε να δώσουμε εμείς σήμερα για να περιορίσουμε το στομάχι μας, να αυξήσουμε τις αντοχές μας και να είμαστε υπάκουοι. Το όνειρο εμπλουτίστηκε, οι εξουσίες υπερέβησαν τη φιλοδοξία της απλής χειραγώγησης μεταβαίνοντας στο επόμενο στάδιο, εκείνο της πρόβλεψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σύμφωνα με το περιοδικό Vulture Magazine, ο υπεύθυνος για τις κάμερες ασφαλείας του Ηνωμένου Βασιλείου, κ. Tony Porter αποκάλυψε, στις αρχές του περασμένου έτους, ότι οι πληροφορίες που συλλέγονται από τις κάμερες CCTV (Closed-circuit television, κλειστό κύκλωμα παρακολούθησης) του Λονδίνου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για να προβλέψουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές.

Η δυνατότητα αυτή δεν περιορίζεται στις κάμερες των δρόμων, αλλά γίνεται ακόμα πιο εφικτή μέσα από παιχνίδια όπως το Pokemon Go. Είναι ενδεικτικό, ότι στο ψηφιακό συμφωνητικό που απαιτεί η εταιρεία να υπογράψει ο χρήστης πριν εγκαταστήσει το λογισμικό στη συσκευή του, απαιτείται η συναίνεσή του στη συλλογή προσωπικών στοιχείων και η πρόσβαση της εταιρείας στον προσωπικό λογαριασμό Google και στη βιντεοκάμερά του.



Παράλληλα, η δημιουργός εταιρεία του παιχνιδιού αναφέρει στους όρους διαχείρισης του ιδιωτικού απορρήτου ότι : «η Niantic θα μοιραστεί τις πληροφορίες που συγκεντρώνει με κρατικές αρχές και ιδιωτικούς οργανισμούς.Συνεργαζόμαστε με νομικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους ή ιδιώτες για να ενισχύσουμε τη συμμόρφωση με το νόμο. Μπορούμε να αποκαλύψουμε κάθε προσωπική σας πληροφορία (ή του ανήλικου παιδιού που του έχετε δώσει εξουσιοδότηση) και η οποία βρίσκεται στην κατοχή μας ή στον έλεγχό μας, τόσο σε κυβερνητικούς ή νομικούς αξιωματούχους, όσο και σε ιδιώτες, εφόσον, εμείς – με βάση την διακριτική μας ευχέρεια -το θεωρούμε απαραίτητο ή ορθό». Στις πέντε αυτές γραμμές, φωλιάζουν οι πιο αμφιλεγόμενες όψεις του σύγχρονου πολιτισμού. Η εταιρεία δηλώνει, ότι για να ενισχύσει το νόμο δύναται να παραδώσει σε ιδιωτικούς φορείς και κρατικές αρχές όλες τις πληροφορίες μας. Η ερώτηση που προκύπτει είναι σχεδόν αυτονόητη. Ποιους νόμους υπηρετεί η εταιρεία; Το νόμιμο και το παράνομο είναι συμβατικές κατηγοριοποιήσεις που αλλάζουν από καιρό σε καιρό και από τη μια χώρα στην άλλη. Αυτό που είναι νόμιμο στη Γαλλία, ενδεχομένως να είναι παράνομο στην Ουγγαρία, ενώ αυτό που είναι παράνομο σήμερα ίσως να νομιμοποιηθεί αύριο.

Επιπλέον, από πότε ο οποιοσδήποτε ιδιωτικός οργανισμός δικαιούται να λειτουργεί σαν πληροφοριοδότης των καθημερινών ανθρώπινων επιλογών; Ιστορικά, στην πατρίδα μας συναντάμε το ρόλο του πληροφοριοδότη, εκείνου που λειτουργεί στις παρυφές του κρατικού μηχανισμού συνδράμοντας στην επιβολή του νόμου. Εκείνου που συλλέγει ταυτοποιημένα προσωπικά δεδομένα και τα προωθεί σε κρατικές δομές. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες αυτός ο ρόλος, θεωρητικά, καταδικάστηκε. Οι ίδιες οι εταιρείες συχνά καλύπτουν την πολιτική συλλογής προσωπικών δεδομένων πίσω από την αιτιολόγηση της ανάγκης δημιουργίας καταναλωτικών προφίλ και της γενικότερης ενίσχυσης των τεχνικών διαφήμισης. Όμως, οι δημοσκοπική μέθοδος που επικαλούνται,  όσο και αν συλλέγει προσωπικά δεδομένα, το κάνει ανώνυμα και σε περιορισμένο πληθυσμιακό δείγμα. Αντιθέτως, οι περισσότερες απ’ αυτές τις επιχειρήσεις συλλέγουν ταυτοποιημένα προσωπικά δεδομένα ενός τεράστιου αριθμού πολιτών. Ανάμεσα στον δημοσκόπο και τον πληροφοριοδότη, γέρνουν περισσότερο στον δεύτερο, δηλώνοντας και αυτές με τη σειρά τους, ότι συνδράμουν τις κρατικές δομές στον έλεγχο της νομιμότητας.

Η Πολιτεία αντλεί το κύρος της από εκείνο το παλιό Κοινωνικό Συμβόλαιο. Εκείνο, που όριζε ότι η εξουσία προέρχεται από τα σπλάχνα της κοινωνίας και λειτουργεί με άξονα τα συμφέροντά της. Όσο και αν η εμπειρία των τελευταίων 200 χρόνων έχει αποδείξει ότι αυτό το Συμβόλαιο δεν εφαρμόστηκε στο δυτικό κόσμο, το αστικό κράτος θεμελιώνει το δικαίωμά να νομοθετεί και να κρίνει το νόμιμο έναντι του παράνομου σε αυτή τη συμφωνία. Ποιος ιδιώτης, δρώντας ως πληροφοριοδότης, έστω και με τη συναίνεση του πολίτη, δικαιούται να επικαλεστεί ότι διατηρεί το ίδιο δικαίωμα, το δικαίωμα αυτής της κρίσης; Τελικά, εμείς σε ποιόν είμαστε διατεθειμένοι να παραχωρήσουμε μια τέτοια εξουσία, μια εξουσία που έχει αξία μόνο όταν πηγάζει από τους πολλούς, από το κοινό περί δικαίου αίσθημα, από την συνισταμένη που δημιουργεί η κοινωνική ζύμωση.

Όσο εμείς ασκούμαστε στην εικονική ζωή, οι εταιρείες που μας παρέχουν τη δυνατότητα να χορταίνουμε χωρίς να τρώμε, να ερωτευόμαστε χωρίς να αλληλεπιδρούμε και να τρέχουμε στους δρόμους κυνηγώντας «πουκάμισα αδειανά», αυτές οι εταιρείες γίνονται όλο και πιο πλούσιες… διότι, όλα μπορεί να γίνουν εικονικά, εκτός από τα κέρδη των πολυεθνικών. Αυτά τα τελευταία είναι πάντοτε εμπράγματα. Συνεπώς, μαθαίνουμε ότι μέσα στις δύο πρώτες μέρες κυκλοφορίας του παιχνιδιού η Nintendo,  που κατέχει το 30% της εταιρείας Niantic, κέρδισε 7,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Για να το δούμε άλλη μια φορά… στη Nintendo ανήκει το 30% της εταιρείας που δημιούργησε το Pokemon Go. Έχοντας, λοιπόν, αυτό το ποσοστό στην κατοχή της, τα κέρδη που της αναλογούσαν (μόνο για τις δύο πρώτες μέρες κυκλοφορίας στην αγορά) ήταν 7,5 δις δολάρια, δηλαδή περίπου 6 δισεκατομμύρια 718 εκατομμύρια 22 χιλιάδες 214 ευρώ (6.718.022.214). Σε αυτό το σημείο είναι, μάλλον, λογικό να αναρωτηθεί κανείς για το υπόλοιπο 70%, που ανήκει σε άλλες εταιρείες, όπως η Google.



Τα μεγέθη είναι μεγάλα για να χωρέσουν στους εγκεφάλους μας, ίσως επειδή αυτοί οι εγκέφαλοι έχουν κουραστεί παλεύοντας να καταστήσουν τα 400 ευρώ μηνιάτικο αρκετά για την επιβίωση τετραμελών οικογενειών. Ωστόσο, ας αναλογιστούμε ότι με το τελευταίο μνημόνιο, αυτό που υπέγραψε η τωρινή μας κυβέρνησή, έχουμε περικοπές περίπου 9 δισεκατομμυρίων ευρώ. Δηλαδή, ένας ολόκληρος λαός διολισθαίνει στην ανέχεια, μια πατρίδα ξεπουλιέται για ένα ποσό που μια εταιρεία κέρδισε μέσα σε τρία εικοσιτετράωρα. Για να το δούμε και αλλιώς, για πόσα εκατομμύρια (όχι δισεκατομμύρια) πουλήθηκαν οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι;  Ή ακόμα καλύτερα, πόσες φορές χωράει το τίμημα του Πειραιά στα κέρδη δύο ημερών της Nintendo;

 …επειδή όλες αυτές οι ερωτήσεις απαιτούν κομπιουτεράκι, ας αναλογιστεί ο καθένας την απάντηση σε μια άλλη ερώτηση που απαιτεί μόνο ήθος. Θα ήταν νόμιμο ή δίκαιο ή, μήπως, θα ήταν απλά λογικό αυτά τα χρήματα, τα οποία είναι υπαρκτά και χειροπιαστά, να μην έπεφταν στις τσέπες των πολυεθνικών, αλλά να γινόντουσαν δομές και υπηρεσίες στις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, στη στέγαση, στη διατροφή, στη νοσηλεία, στην εκπαίδευση. Βέβαια σε ένα τέτοιο κόσμο, τα 7,5 δις δεν θα αποτελούσαν μέτρο αξιολόγησης της επιχειρηματικής επιτυχίας, αλλά μέτρο αξιολόγησης του κινδύνου που κρύβει για τις κοινωνίες η κοινοποίηση τόσο πολλών προσωπικών στοιχείων, τόσο πολλών επώνυμων ανθρώπων.   

Σοφία Χουδαλάκη – Master Ιστορικής Δημογραφίας