Επιμέλεια Βαγγέλης Πρατικάκης

Δεν είναι ούτε μικρόβια ούτε ιοί και τα γονίδιά τους δεν θυμίζουν κανέναν γνωστό οργανισμό.

Είναι οι «οβελίσκοι», μυστηριώδη βιολογικά στοιχεία που αποτελούνται από μόρια RNA (απεικόνιση) και βρέθηκαν να προσβάλλουν τα μικρόβια που ζουν στο ανθρώπινο έντερο και στόμα.

«Είναι πολύ, πολύ παράξενο» σχολίασε στον δικτυακό τόπο του Nature ο Μαρκ Φάιφερ, κυτταρικός βιολόγος του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στο Τσάπελ Χιλ, ο οποίος δεν συμμετείχε στην ανακάλυψη.

«Είναι τρελό. Όσο περισσότερο ψάχνουμε, τόσο περισσότερα τρελά πράγματα βρίσκουμε» δήλωσε ο ίδιος ερευνητής στον δικτυακό τόπο του Science.

Αλληλουχίες οβελίσκων βρέθηκαν στα μισά μικρόβια του ανθρώπινου στόματος

Η μελέτη του Πανεπιστημίου Στάνφορντ που περιγράφει τους «οβελίσκους» δεν έχει υποβληθεί ακόμα σε ανεξάρτητο έλεγχο, παρουσιάζεται όμως ως προδημοσίευση στο αποθετήριο BioRxiv.

Παθογόνα μόρια

Η ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής τον βιολόγο Ιβάν Ζελούντεφ, αναφέρει ότι οι οβελίσκοι είναι κοντά, κυκλικά μόρια RNA που αναδιπλώνονται σε βρόχους και σχηματίζουν ραβδοειδείς δομές (εξ ου και το όνομα).

Όπως συμβαίνει πάντως και με τους ιούς, οι οβελίσκοι δεν μπορούν να θεωρηθούν ζωντανοί οργανισμοί, καθώς δεν έχουν δικό τους μεταβολισμό και δεν αναπαράγονται χωρίς τη βοήθεια του ξενιστή.

Οι οβελίσκοι θυμίζουν ωστόσο τα «ιοειδή», μολυσματικά μόρια RNA που μοιάζουν με ιούς αλλά είναι πολύ μικρότερα και δεν περιλαμβάνουν κέλυφος πρωτεϊνών.

Τη δεκαετία του 1970, τα ιοειδή αναγνωρίστηκαν ως παθογόνοι παράγοντες που προκαλούν σοβαρές ασθένειες σε καλλιέργειες όπως οι πατάτες και τα χρυσάνθεμα. Πιο πρόσφατα, βιολογικά στοιχεία που παραπέμπουν σε ιοειδή ανακαλύφθηκαν σε πολλά ζώα και μύκητες.

Τα ιοειδή δεν φέρουν γονίδια για την παραγωγή πρωτεϊνών και αλληλεπιδρούν απευθείας με το DNA του ξενιστή. Οι οβελίσκοι, αντίθετα, κωδικοποιούν πρωτεΐνες που εμπλέκονται στην αντιγραφή των μορίων RNA, κάτι που υποδεικνύει ότι είναι πιο περίπλοκα από τα ιοειδή.

Γυμνές αλληλουχίες

Οι οβελίσκοι ανακαλύφθηκαν όταν οι ερευνητές του Στάνφορντ αναζήτησαν σε βάσεις γενετικών δεδομένων αλληλουχίες RNA που μπορούν να σχηματίζουν κύκλους και βρόχους.

Αλληλουχίες οβελίσκων βρέθηκαν αρχικά στο 7% των μικροβίων του ανθρώπινου εντέρου και στα μισά μικρόβια του ανθρώπινου στόματος.

Ακολούθησαν αναλύσεις σε δείγματα κοπράνων από 472 άτομα, τα περισσότερα στις ΗΠΑ, από τα οποία το 6,6% διαπιστώθηκε πως έφερε οβελίσκους στο μικροβίωμα του εντέρου και το 53% στο μικροβίωμα του στόματος.

Ο βιολογικός ρόλος των οβελίσκων στη λειτουργία του μικροβιώματος παραμένει ασαφής, ωστόσο οι ερευνητές εικάζουν ότι τα στοιχεία αυτά μπορεί να έχουν παθογόνο δράση και να ελέγχουν έτσι τις μικροβιακές ισορροπίες.

Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι το εάν οι οβελίσκοι είναι απόγονοι ιών που στην πορεία απλουστεύτηκαν, ή αν αντίθετα είναι προγονικές μορφές ιών.

Δεδομένου μάλιστα ότι το RNA ήταν πιθανώς το πρώτο μόριο με ικανότητα αντιγραφής του εαυτού του, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα μπορούσε ενδεχομένως να δώσει πληροφορίες για την εμφάνιση της ζωής στη Γη.