Στη δεκαετία του 1980, όταν τα δεδομένα από τη μακροβιότερη μελέτη για την ευτυχία στον κόσμο άρχισαν να δείχνουν ότι οι καλές σχέσεις μας κρατούν πιο υγιείς και ευτυχισμένους, οι ερευνητές δεν το πίστευαν πραγματικά. «Ξέρουμε ότι υπάρχει μια σύνδεση νου-σώματος και όλοι μας το λέμε στα λόγια» λέει ο Δρ. Ρόμπερτ Βάλντινγκερ, διευθυντής της μελέτης του Χάρβαρντ για την ανάπτυξη των ενηλίκων, η οποία διεξάγεται εδώ και 84 χρόνια.

«Αλλά πώς θα μπορούσαν οι θερμότερες σχέσεις να κάνουν λιγότερο πιθανό το ενδεχόμενο να αναπτύξετε στεφανιαία νόσο ή αρθρίτιδα; Πώς θα μπορούσαν οι σχέσεις να εισχωρήσουν στο σώμα και να επηρεάσουν τη φυσιολογία μας;». Στη συνέχεια, άλλες μελέτες άρχισαν να δείχνουν το ίδιο. «Σκεφτήκαμε: Εντάξει, μπορούμε να αρχίσουμε να έχουμε εμπιστοσύνη σε αυτό το εύρημα».

Ήταν ακόμα μια έκπληξη, λέει ο Βάλντινγκερ, αλλά είναι τόσο πεπεισμένος για αυτή τη θεμελιώδη αλήθεια που το νέο βιβλίο που έχει γράψει μαζί με τον Δρ. Μαρκ Σουλτζ, «The Good Life», επικεντρώνεται κυρίως στις σχέσεις και στο πώς να τις βελτιώσουμε.

Φυσικά, υπάρχουν και άλλα στοιχεία, τα οποία τείνουν να είναι παρόμοια σε όλες τις χώρες, τους πολιτισμούς και τις κοινωνικές βαθμίδες (επισημαίνει η ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για την παγκόσμια ευτυχία).

Σε αυτά περιλαμβάνονται η καλή υγεία και ένα υγιές προσδόκιμο ζωής, καθώς και η ελευθερία και η ικανότητα λήψης σημαντικών αποφάσεων για τη ζωή. Η εμπιστοσύνη είναι σημαντική, λέει – όχι μόνο στους φίλους και τους γείτονες, αλλά και στις κυβερνήσεις.

«Ένα ενδιαφέρον πράγμα που αναφέρουν οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι η γενναιοδωρία και οι ευκαιρίες να είναι κανείς γενναιόδωρος» λέει ο Βάλντινγκερ.

Δεν είναι θέμα (πολλών) χρημάτων

Τα χρήματα – ή, μάλλον, η οικονομική ασφάλεια – είναι σημαντικά. «Είμαστε λιγότερο ευτυχισμένοι όταν αγωνιζόμαστε για την επισιτιστική ασφάλεια και τη στέγαση και όλα αυτά, κάτι που είναι προφανές» λέει.

Αυτό που είναι λιγότερο προφανές είναι ότι, πάνω από ένα ορισμένο επίπεδο εισοδήματος, η ευτυχία δεν αυξάνεται κατά πολύ.

Ο μόνιμος παράγοντας είναι οι σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Ο Βάλντινγκερ έχει συνοψίσει τον ορισμό της καλής ζωής σε αυτό: «Να ασχολούμαι με δραστηριότητες που με ενδιαφέρουν με ανθρώπους που με ενδιαφέρουν».

Ο Βάλντινγκερ, καθηγητής ψυχιατρικής στην ιατρική σχολή του Χάρβαρντ και εν ενεργεία ψυχίατρος, ανέλαβε διευθυντής της μελέτης το 2005- είναι ο τέταρτος διαχειριστής της έρευνας, η οποία ξεκίνησε το 1938.

Αρχικά, υπήρχαν δύο άσχετες μελέτες -μια ομάδα 268 φοιτητών του Χάρβαρντ και μια άλλη 456 αγοριών από υποβαθμισμένες περιοχές της Βοστώνης- αλλά αργότερα συγχωνεύτηκαν. Με την πάροδο των ετών, ολόκληρες ζωές καταγράφηκαν σε πραγματικό χρόνο: υγεία, απασχόληση, λεπτομέρειες για φίλους και συζύγους, θρησκευτικές πεποιθήσεις, πώς ψήφιζαν, πώς ένιωθαν για τις γεννήσεις των παιδιών τους, για το τι τους απασχολούσε στη μέση της νύχτας. Ο κατάλογος φαίνεται ατελείωτος.

Οι σχέση μας με τους άλλους -Μόνο αυτό μετράει

«Είμαι κάτι σαν ηδονοβλεψίας» λέει ο Βάλντινγκερ. «Έχω παρακολουθήσει όλες αυτές τις ζωές – μπορείς να πάρεις το φάκελο κάποιου, χιλιάδες σελίδες, και να ξεφυλλίζεις μια ζωή. Ναι, κάνουμε πολλές εξελιγμένες αριθμητικές αναλύσεις, αλλά το να μπορείς να διαβάσεις μια ζωή είναι αρκετά εκπληκτικό».

Η μοναξιά θεωρείται πλέον τόσο κακή για την υγεία μας όσο και το κάπνισμα – και υπάρχει επιδημία μοναξιάς. «Η καλύτερη υπόθεση για την οποία υπάρχουν πολλά δεδομένα είναι η ιδέα ότι οι σχέσεις μας βοηθούν να διαχειριστούμε το στρες. Γνωρίζουμε ότι το στρες είναι μέρος της ζωής. Αυτό που πιστεύουμε ότι συμβαίνει είναι ότι οι σχέσεις βοηθούν το σώμα μας να διαχειριστεί και να ανακάμψει από το στρες. Πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι που είναι μοναχικοί και κοινωνικά απομονωμένοι παραμένουν σε ένα είδος χρόνιας κατάστασης μάχης ή φυγής, όπου, σε χαμηλό επίπεδο, έχουν υψηλότερα επίπεδα κυκλοφορούντων ορμονών του στρες, όπως η κορτιζόλη, υψηλότερα επίπεδα φλεγμονής, και ότι αυτά τα πράγματα φθείρουν σταδιακά διάφορα συστήματα του σώματος».

Artwork: Maja Veselinovic

Διαφέρει η ευτυχία ανάμεσα σε προνομιούχους και στους μη;

Μπορούμε πραγματικά να μάθουμε για την ευτυχία από λευκούς άνδρες, μερικούς απίστευτα προνομιούχους (ο Τζον Κένεντι συμμετείχε στην αρχική έρευνα), που γεννήθηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930; Ναι, λέει ο Βάλντινγκερ: «Πολλά από αυτά αφορούν τη βασική ανθρώπινη εμπειρία, η οποία δεν αλλάζει».

Ο Βάλντινγκερ ασπάζεται τη θεωρία ότι η ευτυχία χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Η ηδονική ευημερία μπορεί να συνοψιστεί στο «περνάω καλά αυτή τη στιγμή» λέει. Έπειτα υπάρχει η αριστοτελική ιδέα της ευδαιμονικής ευημερίας: «Αυτή η αίσθηση ότι η ζωή έχει νόημα και είναι βασικά καλή».

Δεν απολαμβάνουμε απαραίτητα τα πράγματα που συμβάλλουν στην ευδαιμονική ευημερία. Το παράδειγμα που αρέσκεται να δίνει ο Βάλντινγκερ είναι το να πρέπει να διαβάσετε το ίδιο παραμύθι στο παιδί σας την ώρα του ύπνου, όταν είστε εξαντλημένοι μετά από μια δύσκολη μέρα.

«Διασκεδάζεις; Είναι η ηδονική ευημερία; Όχι. Αλλά είναι η ανάγνωση αυτού του βιβλίου για έβδομη φορά το πιο ουσιαστικό πράγμα που θα μπορούσατε να κάνετε εκείνη τη στιγμή; Ναι. Συχνά, υπάρχει αυτή η διαφορά ανάμεσα σε αυτό που είναι διασκεδαστικό και σε αυτό που επενδύουμε».

Ο καθένας χρειάζεται λίγο και από τα δύο, λέει. Τα προβλήματα τείνουν να προέρχονται από το κυνήγι μόνο της ηδονικής ευτυχίας, αντί για το πιο καθημερινό, αλλά τελικά πιο ουσιαστικό είδος.

Μακάρι να ξέραμε…

Δεν είμαστε επίσης πολύ καλοί στο να γνωρίζουμε τι θα μας κάνει ευτυχισμένους. Αυτό είναι εν μέρει πολιτισμικό – λαμβάνουμε συνεχώς μηνύματα ότι θα είμαστε ευτυχισμένοι αν αγοράσουμε κάτι, ή αν έχουμε περισσότερα χρήματα, ή αν πετύχουμε στη δουλειά. «Υπήρξε αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα όπου ρώτησαν τους millennials τι πιστεύουν ότι θα χρειαστούν για να έχουν μια ευτυχισμένη ζωή, και η φήμη ήταν ένας πολύ διαδεδομένος στόχος» λέει ο Βάλντινγκερ.

Αλλά αυτό οφείλεται και στην ανθρώπινη φύση. Όταν οι ερευνητές σε μια μελέτη ζήτησαν από τους ανθρώπους να μιλήσουν σε αγνώστους στο τρένο κατά την πρωινή τους μετακίνηση, εκείνοι που είχαν προβλέψει ότι θα ήταν μια αρνητική εμπειρία ανακάλυψαν ότι συνέβη το αντίθετο.

«Το να μιλάς σε αγνώστους είναι λίγο ριψοκίνδυνο. Ακόμα και το να τηλεφωνήσεις σε έναν φίλο είναι ριψοκίνδυνο, επειδή δεν ξέρεις αν ο φίλος σου θα θέλει να σε ακούσει. Οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν πάντα αυτό το στοιχείο του απρόβλεπτου» λέει ο καθηγητής.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το να μένετε μόνοι σας στο σπίτι αντί να βγαίνετε έξω μπορεί να σας φαίνεται προτιμότερο.

Ευτυχισμένος ή χαζοχαρούμενος;

«Η καλή ζωή είναι μια περίπλοκη ζωή για όλους» λέει ο Βάλντινγκερ. «Μελετάμε χιλιάδες ζωές. Κανείς δεν είναι ευτυχισμένος όλη την ώρα – κανένας άνθρωπος στον πλανήτη που έχω συναντήσει ποτέ. Ο μύθος ότι θα μπορούσατε να είστε ευτυχισμένοι όλη την ώρα, αν απλά κάνατε όλα τα σωστά πράγματα, δεν είναι αληθινός. Η ευτυχία αυξάνεται και μειώνεται».

Η ευτυχία «συμβαίνει» σε εμάς, λέει «αλλά υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να βάλουμε στη ζωή μας και τα οποία μας κάνουν να νιώθουμε ευτυχία τις περισσότερες φορές». Η φροντίδα της υγείας σας, η διατροφή, ο ύπνος και η άσκηση είναι μεγάλα θέματα: «Αν έχετε καλύτερη υγεία, είναι πιο πιθανό να είστε ευτυχισμένοι».

Αλλά το ίδιο ισχύει και για τη φροντίδα των σχέσεών σας. «Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή μας βοηθούν με την άλλη πλευρά: δεν μας κάνουν απλώς ευτυχισμένους, αλλά μας βοηθούν επίσης να αντέξουμε τις δυστυχισμένες στιγμές, τις προκλήσεις».

Η ζωή ποτέ δεν ήταν εύκολη

Σε έναν κόσμο που μαστίζεται από την Covid και την οικονομική κρίση, μπορεί να νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε ιδιαίτερα δύσκολους καιρούς, αλλά το ίδιο έκαναν και οι πρώτοι συμμετέχοντες στη μελέτη του Χάρβαρντ, οι οποίοι είχαν μεγαλώσει στη Μεγάλη Ύφεση και, όταν ξεκίνησε η μελέτη, βρίσκονταν λίγους μήνες πριν από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (πολλοί συμμετέχοντες πολέμησαν σε αυτόν).

«Τους ρωτήσαμε τι τους βοήθησε να το ξεπεράσουν και όλοι είπαν κάτι για τους ανθρώπους. Οι στρατιώτες είπαν: «Ήταν οι άνθρωποι που μου έγραφαν από την πατρίδα και οι συνάδελφοι στρατιώτες». Όταν οι άνθρωποι ρωτήθηκαν για τη Μεγάλη Ύφεση, ήταν οι γείτονες που συσπειρώθηκαν και μοιράστηκαν τους περιορισμένους πόρους που είχαν» λέει ο καθηγητής.

«Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι αν οι άνθρωποι διατηρούν ένα δίκτυο καλών σχέσεων, είναι πιο πιθανό να αντέξουν τις καταιγίδες και είναι πιο πιθανό να είναι ευτυχισμένοι».

Κάθε γενιά αισθάνεται ότι ο κόσμος «πάει κατά διαόλου» λέει, «αλλά σε εμάς συμβαίνουν κάποια μοναδικά πράγματα». Η οικονομική ανισότητα αυξάνεται. «Έχει πραγματικά σημασία. Γνωρίζουμε ότι η συλλογική ευημερία αυξάνεται όταν περισσότεροι άνθρωποι ικανοποιούν τις ανάγκες τους».

Υπάρχει αυξανόμενη κοινωνική αποσύνδεση.

«Η μοναξιά αυξάνεται, αλλά και ο φυλετισμός, και αυτό τροφοδοτείται από την ψηφιακή επανάσταση».

Η μελέτη αρχίζει να θέτει ερωτήματα σχετικά με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την επίδρασή της στην ευημερία. «Άλλες έρευνες δείχνουν ότι, αν χρησιμοποιούμε ενεργά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να συνδεθούμε μεταξύ μας, αυτό είναι πιο πιθανό να ενισχύσει την ευημερία. Αν όμως καταναλώνουμε παθητικά, αυτό συχνά μειώνει την ευημερία μας».

Η «κοινωνική γυμναστική»

Η μελέτη τον έκανε να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στη δική του συμπεριφορά, λέει. «Δεν αφήνω απλώς τη γυναίκα μου να διευθύνει την κοινωνική μας ζωή. Συνήθιζα να λέω: «Απλά πες μου πού να είμαι». Τώρα, είμαι πιο προσεκτικός με τις δικές μου σχέσεις και φροντίζω να τις διατηρώ».

Ο ίδιος το περιγράφει ως «κοινωνική γυμναστική» – δεν πηγαίνετε στο γυμναστήριο μία ή δύο φορές και μετά θεωρείτε ότι η φυσική σας κατάσταση έχει αντιμετωπιστεί, λέει. Το ίδιο ισχύει και για τις φιλίες. «Οι καλές σχέσεις μαραίνονται από την παραμέληση. Δεν χρειάζεται να υπάρχει κάποιο πρόβλημα, αλλά αν δεν τις διατηρείς, πέφτουν από τη ζωή σου. Διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι που διατηρούν ζωντανά κοινωνικά δίκτυα είναι οι άνθρωποι που καταβάλλουν προσπάθεια».

Δεν χρειάζεται να είναι μεγάλη ή χρονοβόρα – ένα τακτικό μήνυμα, ένας καφές, ένας περίπατος. «Αυτές μπορεί να είναι μικροσκοπικές ενέργειες, αλλά αν τις κάνετε επανειλημμένα, διατηρεί αυτά τα δίκτυα ζωντανά».

Η συνύπαρξη, η συνύπαρξη, η συνύπαρξη

Η ποιότητα της σχέσης είναι σημαντική, ανεξάρτητα από το με ποιον είναι – φίλος, σύντροφος, αδελφός, γείτονας. «Ρωτήσαμε κάποια στιγμή τους ανθρώπους: «Ποιον θα μπορούσατε να καλέσετε στη μέση της νύχτας αν ήσασταν άρρωστοι ή φοβισμένοι;”. Πιστεύουμε ότι όλοι χρειάζονται τουλάχιστον έναν ή δύο τέτοιους ανθρώπους» λέει ο Βάλντινγκερ. «Αν δεν έχετε κάτι τέτοιο, μάλλον πονάτε».

»Αλλά μετά, πέρα από αυτό, ποικίλλει πραγματικά – μια καλή σχέση μπορεί να είναι κάποιος με τον οποίο πηγαίνετε στην παμπ. Ίσως δεν μιλάτε για τίποτα προσωπικό, αλλά δεν χρειάζεται να το κάνετε. Ίσως μιλάτε για πολιτική και αυτό σας βοηθάει να νιώσετε ότι συνδέεστε και ότι ανήκετε».

Οι περιστασιακές σχέσεις – ένα χαμόγελο ή μια σύντομη συζήτηση με τον ταμία στο σούπερ μάρκετ ή τον οδηγό του λεωφορείου – μπορούν επίσης να αποφέρουν οφέλη. Σε τελική ανάλυση, το θέμα είναι η σύνδεση και το ανήκειν.

Γίνετε μέλος αυτού του συλλόγου, μην χρησιμοποιείτε το ταμείο αυτοεξυπηρέτησης, στείλτε μήνυμα σε έναν φίλο και συναντηθείτε μαζί του, διαβάστε ξανά αυτό το παραμύθι στο παιδί σας – η υγεία και η ευτυχία σας εξαρτώνται από αυτό.

*Με στοιχεία από theguardian.com in.gr