Η κυβέρνηση της Λιθουανίας εγκατέλειψε διεθνή σύμβαση που απαγορεύει τα όπλα διασποράς, επικαλούμενη ανησυχίες για την ασφάλεια που συνδέονται με τη Ρωσία.

Η εν λόγω απόφαση πυροδότησε κύμα επικρίσεων από πλευράς οργανώσεων υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η βαλτική χώρα 2,8 εκατ. κατοίκων, για δεκαετίες σοβιετική δημοκρατία -υπό σοβιετική κατοχή, κατά την τρέχουσα άποψη στο Βίλνιους- εξέφρασε επίσης την πρόθεσή της να αποσυρθεί από άλλη διεθνή σύμβαση, που απαγορεύει τη χρήση ναρκών κατά προσωπικού.

Το Βίλνιους υποτηρίζει ότι με αυτόν τον τρόπο θα ενισχύσει τις αμυντικές δυνατότητες της χώρας, τρία χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς φοβάται πως θα μπορούσε να είναι επόμενος στόχος της Μόσχας.

Την απόφαση της λιθουανικής κυβέρνησης επέκριναν έντονα ΜΚΟ.

Η Διεθνής Αμνηστία χαρακτήρισε "καταστροφική" την κίνηση αυτή, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch, HRW) τη χαρακτήρισε "εξαιρετικά ανησυχητική". Και οι δυο οργανώσεις προειδοποίησαν πως μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ζωές αμάχων.

Το λιθουανικό κοινοβούλιο έδωσε πράσινο φως για την εγκατάλειψη της Σύμβασης για τα Πυρομαχικά Διασποράς τον Ιούλιο, όμως το Βίλνιους χρειάστηκε να περιμένει έξι μήνες από την υποβολή των απαιτούμενων εγγράφων στον ΟΗΕ προκειμένου η απόφαση να ισχύσει.

Η Λιθουανία έγινε έτσι η πρώτη χώρα η οποία εγκατέλειψε τη σύμβαση αυτή, που υιοθετήθηκε το 2008, και το πρώτο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αποχωρεί από πολυμερή συμφωνία για τον έλεγχο των εξοπλισμών.

Ούτε η Ρωσία, ούτε η Ουκρανία είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση. Και οι δυο πλευρές χρησιμοποιούν πυρομαχικά διασποράς.

"Η Ρωσία χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα μέσα στον συμβατικό πόλεμο και αυτό δείχνει πως πρέπει να δράσουμε για να αποκτήσουν αποτελεσματική αποτροπή και άμυνα", είπε αυτή την εβδομάδα στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Καρόλις Αλέξα, υφυπουργός Άμυνας της Λιθουανίας.

"Το ότι αποσυρόμαστε από τη σύμβαση μας δίνει τη δυνατότητα να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητα της άμυνάς μας εναντίον στόχων (εκτεινόμενων σε) μεγάλη επιφάνεια", πρόσθεσε.

Η σύμβαση έχει 112 κράτη μέλη και άλλα 12 μέρη την έχουν υπογράψει. Απαγορεύει τη χρήση, τη μεταβίβαση, την παραγωγή και την αποθήκευση πυρομαχικών διασποράς.

Τα πυρομαχικά διασποράς συμπεριλαμβάνουν βόμβες ή πυραύλους που εξαπολύονται από αέρος και οβίδες που βάλλονται από το πυροβολικό. Ο φορέας (βόμβα, ρουκέτα, οβίδα...) ανοίγει στον αέρα και διασπείρει τα υποπυρομαχικά σε μεγάλη έκταση.

"Η αποτροπή και η άμυνα έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα όταν είναι διαθέσιμα και υπάρχει γνώση για τη χρήση" των πυρομαχικών αυτών, επέμεινε ο κ. Αλέξα.

Πολλές χώρες έχουν εγκαταλείψει τα οπλικά συστήματα του είδους επειδή εγείρουν διαρκή απειλή: πολλά υποπυρομαχικά δεν εκρήγνυνται και καταλήγουν να μετατρέπονται σε νάρκες ξηράς που μπορεί να σκοτώσουν ή να ακρωτηριάσουν χρόνια αργότερα.

Η μη κυβερνητική οργάνωση HI (Handicap International), ιδρυτικό μέλος συμμαχίας κατά των πυρομαχικών διασποράς, κάλεσε το Βίλνιους να επανεξετάσει την απόφασή του.

Η απόφαση αυτή "ανοίγει τον δρόμο σε επικίνδυνη τάση, καθώς μπορεί να ενθαρρύνει άλλες χώρες να αναιρέσουν δεσμεύσεις τους δυνάμει συμβάσεων για τον αφοπλισμό (...) ιδιαίτερα σε περίοδο αυξημένης ανησυχίας όσον αφορά την ασφάλεια", ανέφερε η Άλμα Τασλιτζάν σε ανακοίνωσή της.

"Η σύμβαση του Όσλο έχει αποδειχθεί αποτελεσματική για την προστασία των αμάχων έναντι αυτών των όπλων (που σκοτώνει) χωρίς διάκριση", πρόσθεσε η ίδια.

Ο κ. Αλέξα από την πλευρά του είπε πως το Βίλνιους θα "λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα" για να ελαχιστοποιηθούν οι συνέπειες της χρήσης όπλων διασποράς, προβλέποντας την εκκαθάριση υποπυρομαχικών που δεν έχουν εκραγεί έπειτα από κάθε δυνητική χρήση από τον στρατό.

"Τα πυρομαχικά διασποράς έχουν τεράστια καταστροφική ισχύ και θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους εσωτερικούς κανόνες για τη χρήση τους", διαβεβαίωσε.

Αναταραχή στο παγκόσμιο στερέωμα έχει προκαλέσει η κίνηση των ΗΠΑ να συμπεριλάβουν, για πρώτη φορά, πυρομαχικά διασποράς στο νέο πακέτο στρατιωτικής βοήθειας για την Ουκρανία.

Το CNN αναλύει τι είναι αυτά τα όπλα και γιατί θεωρούνται αμφιλεγόμενα.

Τι είναι τα πυρομαχικά διασποράς

Τα πυρομαχικά διασποράς, που ονομάζονται και βόμβες διασποράς, είναι κάνιστρα που μεταφέρουν δεκάδες έως εκατοντάδες μικρότερες βόμβες, γνωστές και ως υποπυρομαχικά. Τα κάνιστρα μπορούν να πέσουν από αεροσκάφη, να εκτοξευθούν από πυραύλους ή να εκτοξευθούν από πυροβολικό ή εκτοξευτές ρουκετών.

Τα κάνιστρα ανοίγουν σε ένα προκαθορισμένο ύψος, ανάλογα με την περιοχή του επιδιωκόμενου στόχου, και οι βόμβες στο εσωτερικό απλώνονται σε αυτήν την περιοχή. Πυροδοτούνται με χρονόμετρο για να εκραγούν πιο κοντά ή στο έδαφος, σκορπίζοντας σκάγια που έχουν σχεδιαστεί για να σκοτώνουν στρατεύματα ή να απομακρύνουν τεθωρακισμένα οχήματα όπως τανκς.

Τι είδους βόμβα διασποράς αναμένεται να δώσουν οι ΗΠΑ στην Ουκρανία

Οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα απόθεμα πυρομαχικών διασποράς γνωστά ως DPICM, ή βελτιωμένα συμβατικά πυρομαχικά διπλής χρήσης, τα οποία δεν χρησιμοποιούν πλέον μετά τη σταδιακή κατάργησή τους το 2016.

Σύμφωνα με ένα άρθρο στον ιστότοπο eArmor του Αμερικανικού Στρατού, τα DPICM που θα δώσει η Ουάσιγκτον στο Κίεβο εκτοξεύονται από οβίδες των 155 χιλιοστών, με κάθε κάνιστρο να φέρει 88 βόμβες. Κάθε βόμβα έχει μια θανατηφόρα εμβέλεια περίπου 10 τετραγωνικών μέτρων, επομένως ένα μόνο κάνιστρο μπορεί να καλύψει μια περιοχή έως και 30.000 τετραγωνικών μέτρων (περίπου 7,5 στρέμματα), ανάλογα με το ύψος που απελευθερώνει τις βόμβες.

Οι βόμβες σε ένα DPICM έχουν διαμορφώσει γομώσεις που, όταν χτυπούν ένα άρμα ή ένα τεθωρακισμένο όχημα, «δημιουργούν ένα μεταλλικό πίδακα που διατρυπά τη μεταλλική θωράκιση», λέει το άρθρο, προσθέτοντας ότι μπορεί να χρειαστούν 10 ή περισσότερες βόμβες για να καταστρέψουν ένα θωρακισμένο όχημα, αλλά μπορεί να χρειαστεί μόνο ένα για να απενεργοποιήσει τα όπλα του θωρακισμένου οχήματος ή να το καταστήσει ακίνητο.

Έχουν χρησιμοποιηθεί βόμβες διασποράς στον πόλεμο στην Ουκρανίας;

Ναι, τόσο οι Ουκρανοί όσο και οι Ρώσοι έχουν χρησιμοποιήσει βόμβες διασποράς από τότε που οι δυνάμεις της Μόσχας εισέβαλαν τον Φεβρουάριο του 2022. Πιο πρόσφατα, οι ουκρανικές δυνάμεις άρχισαν να χρησιμοποιούν πυρομαχικά διασποράς που παρέχονται από την Τουρκία στο πεδίο της μάχης.

Όμως οι Ουκρανοί αξιωματούχοι πιέζουν τις ΗΠΑ να δώσουν τα πυρομαχικά διασποράς τους από πέρυσι, υποστηρίζοντας ότι θα παρείχαν περισσότερα πυρομαχικά για το πυροβολικό και τα συστήματα πυραύλων που παρέχονται από τη Δύση και θα βοηθούσαν να περιοριστεί η αριθμητική υπεροχή της Ρωσίας στο πυροβολικό.

Γιατί τα πυρομαχικά διασποράς είναι πιο αμφιλεγόμενα από άλλες βόμβες

Καθώς οι βόμβες πέφτουν σε μεγάλη περιοχή, μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο μη μάχιμους.

Επιπλέον, κάπου μεταξύ 10% και 40% των πυρομαχικών αποτυγχάνουν, σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού. Τα πυρομαχικά που δεν έχουν εκραγεί μπορούν στη συνέχεια να πυροδοτηθούν από δραστηριότητα πολιτών χρόνια ή και δεκαετίες αργότερα.

Η Cluster Munition Coalition, μια ομάδα ακτιβιστών που προσπαθεί να απαγορεύσει τα όπλα παντού, λέει ότι τα δυνητικά θανατηφόρα υποπυρομαχικά διασποράς εξακολουθούν να είναι αδρανή στο Λάος και το Βιετνάμ 50 χρόνια μετά τη χρήση τους.

Σε ανακοίνωσή της την Παρασκευή (07/07), το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανέφερε ότι τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία έχουν σκοτώσει αμάχους με τη χρήση πυρομαχικών διασποράς στον πόλεμο.

«Τα πυρομαχικά διασποράς παραμένουν ένα από τα πιο δόλια όπλα στον κόσμο. Σκοτώνουν και ακρωτηριάζουν αδιακρίτως και προκαλούν εκτεταμένο ανθρώπινο πόνο», δήλωσε ο Gilles Carbonnier, αντιπρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, σε μια διάσκεψη για τα πυρομαχικά στην Ελβετία πέρυσι.

«Οποιαδήποτε χρήση πυρομαχικών διασποράς, οπουδήποτε, από οποιονδήποτε, πρέπει να καταδικαστεί», είπε ο Carbonnier.

Μεγάλο μέρος του κόσμου έχει απαγορεύσει τη χρήση αυτών των όπλων μέσω της Σύμβασης για τα Πυρομαχικά Διασποράς (CCM), η οποία επίσης απαγορεύει την αποθήκευση, παραγωγή και μεταφορά τους.

Αν και 123 έθνη έχουν προσχωρήσει σε αυτή τη σύμβαση, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ουκρανία, η Ρωσία και 71 άλλες χώρες δεν την έχουν υπογράψει.

Η χρήση των πυρομαχικών για επίθεση σε εχθρικά στρατεύματα ή οχήματα δεν είναι παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αλλά το χτύπημα αμάχων με τα όπλα μπορεί να ισοδυναμεί με έγκλημα πολέμου, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Πού έχουν χρησιμοποιηθεί βόμβες διασποράς στο παρελθόν

Τα όπλα διασποράς έχουν χρησιμοποιηθεί ήδη από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και από τότε σε περισσότερες από 36 συγκρούσεις, σύμφωνα με τον Συνασπισμό Πυρομαχικών Διασποράς.

Οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν για τελευταία φορά τα όπλα στο Ιράκ από το 2003 έως το 2006, λέει ο συνασπισμός.

Οι αμερικανικές δυνάμεις άρχισαν να τα καταργούν σταδιακά το 2016 λόγω του κινδύνου που αποτελούν για τους αμάχους, σύμφωνα με δήλωση του 2017 από την Κεντρική Διοίκηση των ΗΠΑ.