«Την 13-8-44 και από της 4ης πρωινής ώρας και μέχρι της μεσημβρίας περίπου απεκλείσθη άπασα η περιφέρεια του ενταύθα ΙΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Συνοικισμού Καλαμαριάς υπό Γερμανών στρατιωτών… τμήματα δε των ενταύθα Εθνικιστικών Ομάδων ενήργησαν κατ’ οίκον ερεύνας και εξετέλεσαν τους κάτωθι…»
Η ανακοίνωση της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, της 16ης Αυγούστου 1944, προϊδεάζει για το τι συνέβη τρεις ημέρες πριν στο Μπλόκο της Καλαμαριάς. Το τάγμα του Δάγκουλα (ένας από τους εφιάλτες – δοσίλογους εκείνης της εποχής) που οι Γερμανοί είχαν σαν συνεργάτες τους, προσέφερε «πολύτιμη βοήθεια» στις εγκληματικές επιχειρήσεις των ναζί.
Απολογισμός 11 εκτελεσθέντες. Στο μνημείο που έχει αναγερθεί, αναφέρονται περισσότερα ονόματα, καθώς στα θύματα των ναζί, συμπεριλαμβάνονται και εκείνα που έπεσαν σε άλλες στιγμές και σε άλλα σημεία της Καλαμαριάς.
Σύμφωνα με το Δήμο Καλαμαριάς: «Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του 1941-44, η Καλαμαριά πληρώνει το δικό της φόρο αίματος. Καθώς ο συνοικισμός γειτνιάζει με τον στρατιωτικό στόχο του αεροδρομίου της Μίκρας, δέχεται συχνούς βομβαρδισμούς. Οι Καλαμαριώτες πήραν ενεργό μερός στην Εθνική Αντίσταση, πληρώνοντας τη συμμετοχή τους με 29 θύματα στον μπλόκο της Καλαμαριάς, την 13η Αυγούστου 1943».
Στις εφόδους των «εθνικιστικών ομάδων» στα σπίτια δεν έλλειψε και το πλιατσικολόγημα, αφού καταγράφεται και η κατανάλωση ενός βάζου γλυκού του κουταλιού που «ανακάλυψαν» και το έφαγαν πριν αρχίσουν τις εκτελέσεις!!
Αφορμή για το Μπλόκο της Καλαμαριάς, ήταν η εκτέλεση του ταγματασφαλίτη, Ιωάννη Βελισσαρίδη, από την Οργάνωση Προστασίας Λαϊκού Αγώνα (ΟΠΛΑ).
Μετά τις εκτελέσεις οι «πρωταγωνιστές» τους, έστησαν γλέντι με σουβλιστά αρνιά και κρασί. Αργότερα έγινε γνωστό πως το γλέντι έστησε ο Δήμαρχος για να τους αποσπάσει από την πιθανότητα να συνεχίσουν τις δολοφονίες. Η εξήγηση αυτή δόθηκε από τον ίδιο σε λαϊκό δικαστήριο, που τον κάλεσε να δώσει εξηγήσεις για το γλέντι που έστησε με τους δολοφόνους και έγινε δεκτή. Υπήρχαν άλλωστε και άλλοι που είχαν συλληφθεί και γλίτωσαν την εκτέλεση.
Στην ιστορία έμεινε ο άδικος χαμός των εκτελεσθέντων και η κατώτατης υποστάθμης βάρβαρη συμπεριφορά των Ελλήνων εκτελεστών – συνεργατών των Γερμανών, που έτρωγαν, έπιναν και γλεντούσαν όταν το αίμα κυλούσε ακόμα στους δρόμους της προσφυγομάνας Καλαμαριάς.
Συνήθως οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης, πραγματοποιούνται λίγες ημέρες αργότερα από την 13η Αυγούστου, για να είναι πιο λειτουργικές, αφού αρκετός κόσμος απουσιάζει την καλοκαιρινή περίοδο.
Το Μπλόκο της Καλαμαριάς αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το Βασίλη Τσιτσάνη, που έγραψε το τραγούδι «Μπλόκος».
Πέρασαν 75 χρόνια από το ολοκαύτωμα που υπέστη η ηρωική περιοχή των Ανωγείων από τους ναζί.
Από την ιστοσελίδα του Δήμου Ανωγείων μεταφέρουμε την ιστορική αναδρομή.
Τα τρία Ολοκαυτώματα
Τ΄ Ανώγεια λόγω της θέσης τους, στις απόκρημνες πλαγιές του Ψηλορείτη και του αδούλωτου φρονήματος των κατοίκων τους, βρέθηκαν πάντοτε στην πρώτη γραμμή των απελευθερωτικών αγώνων των Κρητικών απέναντι σε οποιονδήποτε κατακτητή.
Κατακτήθηκαν από τους Τούρκους το 1648 και στη συνέχεια ήταν βακουφικό (μοναστηριακό) χωριό, αφιερωμένο στα τζαμιά της Βαλιδέ Σουλτάνας, ενώ παράλληλα αποτέλεσαν σημαντικό επαναστατικό κέντρο.
Το Μάιο του 1822, στη θέση Σκλαβόκαμπος Μαλεβιζίου, οι Ανωγειανοί νίκησαν τους Τούρκους, με αρχηγό τους το Βασίλη Σμπώκο. Το γεγονός αυτό, έγινε η αφορμή και στις 14 Ιουλίου του 1822, ο Σερίφ Πασάς που βρήκε το χωριό ερημωμένο από τους κατοίκους του, οι οποίοι πολεμούσαν στη Μεσσαρά, το λεηλάτησε και το έκαψε.
Αυτό ήταν το πρώτο ολοκαύτωμα των Ανωγείων και έμελλε να ακολουθήσουν άλλα δύο. Λίγο πριν από την επανάσταση του 1866, έγινε στα Ανώγεια η συνέλευση για την εκλογή αντιπροσώπων των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης. Την ίδια χρονιά, τρεις Ανωγειανοί άνηκαν στους πεσόντες του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, με το οποίο ηρωικά αποκρούστηκε η απόπειρα κατάληψής του από τον Σερίζ πασά.
Μιχάλης Ξυλούρης ή Χρηστομιχάλης
Το 1867 ο Ομέρ πασάς κατέλαβε τ’ Ανώγεια και το Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Ρεσίζ πασάς προέβη στο ολοκαύτωμα του χωριού για δεύτερη φορά, μόλις 45 χρόνια μετά από το πρώτο ολοκαύτωμα.
Οι κάτοικοι των Ανωγείων έλαβαν, ακόμα, μέρος στις επαναστάσεις του 1878 και του 1897 αλλά και στο Μακεδονικό και στον Ηπειρωτικό Αγώνα.
Μετά το Ολοκαύτωμα
Κατά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ανωγειανοί πήραν μέρος, από τους πρώτους, στην αντίσταση κατά των Ναζί κατακτητών με τη δημιουργία ένοπλων ομάδων σε συνεργασία με το Συμμαχικό Αρχηγείο Μέσης Ανατολής και έχοντας επικεφαλής τον Ιωάννη Δραμουντάνη (Στεφανογιάννη) ο οποίος και εκτελέστηκε από τους Ναζί, στις 12 Φεβρουαρίου 1944
Κορυφαίο γεγονός της αντίστασης του αγωνιζόμενου λαού των Ανωγείων, υπήρξε η καταστροφή και ισοπέδωση του χωριού τον Αύγουστο του 1944. Το 3ο ολοκαύτωμα των Ανωγείων άρχισε τη 13η Αυγούστου και κράτησε μέχρι το τέλος του ίδιου μήνα. Στο Αρμί, την κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται εγχάρακτη η διαταγή του Γερμανού στρατηγού φρουράρχου Κρήτης.
«…Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.»
Η εξουδετέρωση και σύλληψη του αναφερόμενου στη διαταγή φρούραρχου Γενί-Καβέ και της φρουράς του (8 άτομα) πραγματοποιήθηκε την 7-8-1944 στην περιοχή Σφακάκι Ανωγείων, από ενδεκαμελή ομάδα του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. To σαμποτάζ της Δαμάστας πραγματοποιήθηκε το πρωί της 8-8-1944, στον κεντρικό τότε αμαξωτό δρόμο της Κρήτης και σε μικρή απόσταση δυτικά του χωριού Δαμάστα από ομάδα ανταρτών της Ε.Α.Ο. «O ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» και είχε σαν αποτέλεσμα την ισοπέδωση και του χωριού Δαμάστα και την εκτέλεση των αντρών που πιάστηκαν σ’ αυτό από τους Γερμανούς.
Μετά την έκδοση της διαταγής που προαναφέραμε, Γερμανοί στρατιώτες, πραγματοποιούν την κύκλωση των Ανωγείων, την 13-8-1941 και αρχίζουν το μακάβριο έργο των εκτελέσεων, της λεηλασίας και της καταστροφής, αφού πρώτα απομάκρυναν τα γυναικόπαιδα που βρέθηκαν μέσα σ’ αυτά, μαζί με ελάχιστους ανίκανους γέροντες. To σύνολο των αντρών και αγοριών είχαν καταφύγει στα λημέρια των ανταρτών και στις δυσπρόσιτες χαράδρες και σπηλιές του Ψηλορείτη.
Προτομή του Ιωάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη, αρχηγού της Εθνικής Αντίστασης της περιόδου 1941-1944, που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στις 12 Φεβρουαρίου 1944.ών και στις δυσπρόσιτες χαράδρες και σπηλιές του Ψηλορείτη.
Μεγάλο μέρος του άμαχου πληθυσμού των Ανωγείων βρήκε, επίσης, καταφύγιο στα γύρω χωριά της περιοχής και σε χωριά της επαρχίας Μαλεβιζίου όπου κατάφερε να επιβιώσει χάρις στην έμπρακτη αλληλεγγύη των κατοίκων τους, οι οποίοι φιλοξένησαν κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες ολόκληρες οικογένεια ακόμα και για χρόνια.
Τα Ανώγεια ανήκουν σήμερα στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων & Χωριών, «Ελληνικά Ολοκαυτώματα».
Ο Δήμος Ανωγείων σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Κρήτης και την Π.Ε. Ρεθύμνου παρουσιάζει και φέτος τις Πολιτιστικές Εκδηλώσεις «Πέτρας Πολιτισμός 2019».
Το φετινό πρόγραμμα το οποίο έχει ξεκινήσει από τον Ιούλιο και διαρκεί έως και τον Σεπτέμβριο, περιλαμβάνει σειρά εκδηλώσεων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων με αποκορύφωμα τις εκδηλώσεις μνήμης για την 75η Επέτειο του Ολοκαυτώματος των Ανωγείων, από τους Ναζί, στις 13 Αυγούστου 1944.
Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις «Πέτρας Πολιτισμός» πραγματοποιούνται με την ευθύνη της πολιτιστικής επιτροπής του Δήμου και τη συνεργασία των Πολιτιστικών Συλλόγων Ανωγείων και Σεισάρχων, του Σκακιστικό Όμιλου Ανωγείων και του Π.Σ «Ιδαίοι», τα Υακίνθεια και την ομάδα «ΑνωγειαΝέοι-Νέες».
Στοχεύουν να αναδείξουν τις πανανθρώπινες και παραδοσιακές αξίες, την αντίσταση στο φασισμό και στο ρατσισμό, την εναντίωση στο πόλεμο, την ανάδειξη του πολιτισμού, μέσα από τη συμμετοχή και την συνεργασία όλων των φορέων της κοινωνίας.
