Οι λόφοι που ειναι διάσπαρτοι σε όλη την Αθήνα έχουν μια μοναδική ιστορία, ενώ ο τρόπος που έχουν αποκτήσει το όνομά τους έχει τεράστιο ενδιαφέρον

 

Η αττική γη δεν ήταν ποτέ μια από τις πιο εύφορες που μπορούσε να βρει κανείς στην ελληνική επικράτεια. Ήδη από την αρχαιότητα, η Αθήνα ήταν μια περιοχή με λίγο πράσινο και ελάχιστες καλλιεργήσιμες εκτάσεις ειδικά εντός του κλεινού άστεως. Όπως μάλιστα σχολιάζει ο Πλάτων στο έργο του «Κριτίας» ύστερα από μεγάλους κατακλυσμούς που έγιναν σε διάρκεια εννέα χιλιάδων ετών «το χώμα […] απομακρυνόταν από τα υψώματα και δεν συγκεντρωνόταν πάνω στο έδαφος, όπως συμβαίνει σε άλλους τόπους, αλλά πάντοτε γλιστρούσε σε μεγάλες ποσότητες και εξαφανιζόταν στα βάθη της θάλασσας. Έτσι, όπως συμβαίνει στα μικρά νησιά, αυτό που έχει απομείνει, συγκρινόμενο με εκείνο που υπήρχε στο παρελθόν, μοιάζει με σκελετό άρρωστου κορμιού, αφού το χώμα, όσο ήταν εύφορο και μαλακό, παρασύρθηκε μακριά κι απέμεινε μόνο ο ρηχός φλοιός της γης».

Κι όμως όσο και αν η Αττική ήταν ανέκαθεν ένας «ξερότοπος», μικρά εξογκώματα γης – οι λόφοι της- στέκουν πράσινοι (αν και όχι πάντα από την αρχαιότητα) και αγέρωχοι διάσπαρτοι σε όλη την έκτασή της. Οι αρχαίοι Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο αυτούς τους λόφους, κυρίως για στρατηγικούς λόγους, και η ιστορία τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Ποιοι είναι όμως αυτοί οι λόφοι και πώς απέκτησαν τα ονόματά τους;

Ακρόπολη

Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά για τον λόφο της Ακρόπολης. Όπως και σε κάθε πόλη-κράτος της αρχαιότητας, έτσι και στην Αθήνα υπήρχε η ακρόπολη, ένας οχυρωμένος λόφος που βρισκόταν στην άκρη της πόλης – εξ ου και το όνομα- από τον οποίο μπορούσαν οι κάτοικοι να ελέγχουν αν ερχόταν κάποιος εχθρός από στεριά ή θάλασσα. Ο λόφος της Ακρόπολης, αν και δεν είναι ο πιο ψηλός της Αθήνας (έχει ύψος 157μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 70μ. από το επίπεδο της πόλης, ενώ τον ξεπερνούν ο Λυκαβηττός και τα Τουρκοβούνια) φαίνεται να επιλέχθηκε ως ακρόπολη καθώς ήταν προσβάσιμος μόνο από ένα σημείο του λόφου (τα Προπύλαια), ενώ ήταν πιο κοντά στην θάλασσα για απρόσκοπτη θέα σε τυχόν εχθρικά καράβια.

 

Οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι κατοικούνταν ήδη από την τρίτη χιλιετία π.Χ., ενώ αρχικά εκεί ήταν οικισμός και το παλάτι του τοπικού άρχοντα. Σύμφωνα με τον μύθο εκεί έμενε ο Θησέας, ο βασιλιάς της Αθήνας, ο οποίος συνένωσε ειρηνικά όλους τους κατοίκους της Αττικής σε μια πόλη. Η Ακρόπολη οχυρώθηκε με ένα τείχος από μεγάλους λαξεμένους λίθους, το γνωστό «Κυκλώπειο Τείχος», ενώ αργότερα και όταν πλέον εγκαθιδρύθηκε η δημοκρατία στην Αθήνα, εκεί στεγαζόταν ο κεντρικός ναός της θεάς Αθηνάς, προστάτιδας της πόλης, καθώς και άλλα ιερά.

Στην βάση του λόφου της Ακρόπολης είναι και ο μικρός λόφος του Αρείου Πάγου, εκεί που είχε την έδρα του το δικαστήριο του Αρείου Πάγου στην αρχαία Αθήνα, οι αρμοδιότητες του οποίου μετά το 462 π.Χ. ήταν η εκδίκαση υποθέσεων φόνων εκ προμελέτης, εμπρησμών και ιεροσυλιών. Το όνομά του προέρχεται είτε από τον θεό Άρη, ο οποίος σύμφωνα με την μυθολογία δικάστηκε εκεί από τους Θεούς του Ολύμπου για τον φόνο του γιου του Ποσειδώνα Αλιρρόθιου, είτε από τις «Αρές Ερινύες» τις λεγόμενες και «Σεμνές» που ήταν χθόνιες θεότητες της τιμωρίας και της εκδίκησης (αρά στα αρχαία σημαίνει κατάρα).

Λυκαβηττός

Ο Λυκαβηττός είναι ο άλλος λόφος που δεσπόζει στο κέντρο της Αθήνας καθώς στέκεται στα 277 μέτρα πάνω από τη θάλασσα, ξεπερνώντας κατά πολύ την Ακρόπολη. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Λυκαβηττός ήταν ένας βράχος που κουβαλούσε στα χέρια της η Θεά Αθηνά από την Παλλήνη, απ' όπου είχε ξεκολλήσει έναν μεγάλο βράχο για να χτίσει τα τείχη της Ακρόπολης και της έπεσε έπειτα από μια κακή είδηση που της έφερε ένα κοράκι. Από τότε τα κοράκια έγιναν μαύρα, σύμφωνα με τον μύθο.

Οι απόψεις για την προέλευση της ονομασίας του είναι πολλές καθώς η λέξη «Λυκαβηττός» χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Ο Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς, ο λεξικογράφος του 5ου αιώνα π.Χ., ανέφερε ότι η ονομασία του Λυκαβηττού προήλθε από την έκφραση «λυκοβατίας δρυμός» (λύκος+βαίνω=περπατώ), λόγω των λύκων που είχαν φωλιές σε πολλά σημεία του λόφου. Άλλη εκδοχή αναφέρει πως η ονομασία προέρχεται από το λυκόφως και σήμαινε «το βουνό του Λυκαυγούς» επειδή από τη θέση της αρχαίας Αθήνας προς την κατεύθυνσή του έβλεπαν οι κάτοικοί της με το χάραμα της αυγής να διαγράφεται το αμυδρό φως τ’ ουρανού εκείνη την ώρα.

Ο Λυκαβηττός το 1870

Ετυμολογικά με τον κίνδυνο να παρετυμολογήσουμε, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι Λυκαβηττός είναι ο βράχος πάνω στον οποίον «βαίνει» και «άττει», δηλαδή ορμά, το φως (λυκ), τη στιγμή που ο ήλιος ανατέλλει.

Ο Κ. Μπίρης υποστηρίζει ότι πιο βάσιμη επιστημονικά είναι η άποψη ότι πρόκειται για προελληνικό όνομα το οποίο στη γλώσσα των Πελασγών ήταν «λουκαμπεττού» και σήμαινε «μαστοειδές ύψωμα».

Μετά την Επανάσταση του 1821 ο λόφος του Λυκαβηττού ήταν τελείως γυμνός από δέντρα και έρημος, ένας βοσκότοπος μακριά από τα λιγοστά σπίτια της Αθήνας. Από αυτόν κατέβαινε χείμαρρος που χωριζόταν στα δύο, στις σημερινές οδούς Δημοκρίτου και Λυκαβηττού, με τα δύο αυτά τμήματα να καταλήγουν στο ποτάμι που έρρεε στην οδό Ακαδημίας, τον περιβόητο «Βοϊδοπνίχτη». Το 1831 ξεκίνησε από τους πρόποδες η συστηματική του λατόμευση και με τις πέτρες του άρχισαν να κτίζονται τα καινούργια σπίτια της πρωτεύουσας. Ωστόσο, το 1936 απαγορεύτηκε η περαιτέρω λατόμευσή του καθώς ο βράχος είχε υποστεί ήδη μεγάλες ζημιές. Το 1840 τα λατομεία λειτούργησαν ξανά, για να απαγορευτούν εκ νέου. Το 1861, λόγω των ολοένα αυξανόμενων αναγκών της πρωτεύουσας για πέτρα, δόθηκαν και πάλι άδειες, ωστόσο αυτό συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις. Έτσι, οι άδειες για λατόμευση ανακλήθηκαν οριστικά μόλις το 1960.

Από το 1880 έως το 1915 πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά μια σχεδιασμένη, μεγάλης έκτασης δενδροφύτευση στον λόφο, αν και η περιοχή παρέμενε βοσκότοπος και τα ζώα συνέχιζαν να τρώνε τα μικρά φυτά του. Τελικά, τη δουλειά ανέλαβε σοβαρά η Φιλοδασική Ένωση, με την πριγκίπισσα Σοφία να πρωτοστατεί, ώστε να γίνει η ίδια διαδικασία σε όλους τους λόφους της Αθήνας.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπάρχει στον Λυκαβηττό από τον Μεσαίωνα. Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκε σ’ ένα κελί ο ιερομόναχος Εμμανουήλ Λουλουδάκης που ανακαίνισε την εκκλησία και τον αυλόγυρό της. Το 1901 ο χτίστης Κουκάς που έμενε στην ανατολική πλαγιά του λόφου έχτισε εθελοντικά, με τη βοήθεια του Δήμου της Αθήνας το ανάλημμα (προστατευτικό τοίχο) της πλευράς αυτής και επέκτεινε τον αυλόγυρο του ναού. Επίσης ανήγειρε το ψηλό κωδωνοστάσιο του ναού.

Τουρκοβούνια

Τα Τουρκοβούνια είναι μακράν η πιο ψηλή λοφοσειρά και η πλέον εκτεταμένη στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Έχουν υψόμετρο 337 μέτρα και χωρίζουν το λεκανοπέδιο σε ανατολικό και δυτικό.

Η ονομασία τους είναι προφανές ότι δεν είναι αρχαία. Στην προ Χριστού εποχή, η λοφοσειρά ονομαζόταν πιθανότατα Αγχεσμός. Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ο Αγχεσμός στην πολύ πρώιμη αρχαιότητα ξεκινούσε από την Πεντέλη και μονοκόμματα κατέληγε στην Ακρόπολη. Ωστόσο, εξαιτίας γεωλογικών αναταραχών με την πάροδο των αιώνων, χωρίστηκε σε τουλάχιστον τρία μέρη. Τα Τουρκοβούνια, τον Λυκαβηττό και την Ακρόπολη. Πάντως υπάρχουν αρκετές απόψεις σχετικά το πού ακριβώς εκτεινόταν ο αρχαίος Αγχεσμός.

Το όνομα Αγχεσμός προερχόταν από το άγαλμα του Αχγεσμίου Διός το οποίο πιστεύεται ότι βρισκόταν στη βορειοανατολική κορυφή του Λυκαβηττού. Η ετυμολογία της λέξης φέρεται να σχετίζεται με τη λέξη άγχι (πλησίον, κοντά) και το εσμός (σμήνος μελισσών). Σύμφωνα με άλλη, εκδοχή ολόκληρη η λοφοσειρά ονομάστηκε έτσι, λόγω του απόκρημνου σχήματος ορισμένων κορυφών του.

Σε μεταγενέστερα χρόνια, οι λόφοι απέκτησαν το όνομα Λυκοβούνια είτε επειδή εκεί ζούσαν πολλοί λύκοι είτε επειδή σχετιζόταν με το φως του λυκαυγούς, το φως του ήλιου όταν ξημερώνει (Λύκη = Φως).

 

Αργότερα, η ονομασία των λόφων άλλαξε από Λυκοβούνια σε Τουρκοβούνια. Είναι προφανές ότι το όνομα αυτό επικράτησε από την εποχή της τουρκοκρατίας, αν και δεν είναι σίγουρο πώς διαμορφώθηκε. Κατά μια άποψη, στους λόφους βρισκόταν τουρκικό νεκροταφείο. Κατά άλλους ονομάστηκε έτσι γιατί ο Πασά Ομάρ συγκέντρωνε τα στρατεύματα του εκεί πριν την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Τούρκους.

Ο Κ. Μπίρης και ο Γ. Καιροφύλας παραθέτουν μια τελείως διαφορετική άποψη. Σύμφωνα τους δύο, στα χρόνια της τουρκοκρατίας ίσχυε ότι «σε όποιο τόπο δεν πιάνει αλέτρι (δεν είναι καλλιεργήσιμος) δεν μπορεί να αποτελεί ιδιωτική κτήση αλλά ανήκει αποκλειστικά στο κράτος». Συνεπώς θεωρούνταν «τουρκικά βουνά». Μάλιστα, σε συμβόλαια της τελευταίας περιόδου της τουρκοκρατίας τα γειτονικά οικόπεδα ιδιωτικών κτημάτων που μεταβιβάζονταν χαρακτηρίζονται ως «τούρκικα», ειδικά μάλιστα τα μη καλλιεργήσιμα υψώματα (όπως π.χ. αυτό στα όρια των Δήμων Νίκαιας και Κερατσινίου) ως Τουρκοβούνι. Η γειτνίαση των Τουρκοβουνίων με την Αθήνα, η μεμονωμένη έξαρσή τους στην πεδιάδα της Αθήνας μέσα στο πλήθος των ιδιόκτητων κτημάτων των υψωμάτων της που ήταν «τουρκικά», η συχνή χρήση του όρου, καθώς και το γεγονός ότι πολλοί Αθηναίοι και αθηναϊκά μοναστήρια είχαν κτήματα, που συνόρευαν με τα τουρκικά εδάφη των λόφων αυτών συντέλεσαν στην καθολική επικράτηση του όρου «Τουρκοβούνια» ως τοπωνυμίου.

Αρδηττός

Ο Αρδηττός είναι ο λόφος που βρίσκεται πάνω από το Παναθηναϊκό Στάδιο και δίπλα στην περιοχή του Μετς. Έχει ύψος 133 μ. και κατά την αρχαιότητα ήταν ένας εξαιρετικά σημαντικός λόφος καθώς εκεί βρίσκονταν οι πιο σημαντικοί ναοί μετά από αυτούς της Ακρόπολης.  Από τα πολλά ιερά που διέθετε ήταν αυτά της Τύχης, του Πανός στις πλαγιές του λόφου, της Εκάτης, ο μεγάλος ναός της Ήρας και ο ναός του Ιλισσού, τα θεμέλια του οποίου βρέθηκαν σε ανασκαφές του 1897. Στην αρχαιότητα συνδεόταν με τον λόφο της Άγρας, ο οποίος καταλάμβανε τον αριστερό λόφο του Σταδίου.

Ο Αρδηττός πήρε το όνομά του από τον μυθικό ήρωα Αρδήττη, ο οποίος σ' αυτό το χώρο συμφιλίωσε τους κατοίκους της Αττικής με όρκο, ενώ με τα κηρύγματα του κατόρθωνε να διαλύει τις διχόνοιες των Αθηναίων.

 

Στον Αρδηττό συνεδρίαζαν οι Ηλιαστές, οι δικαστές που ασχολούνταν με υποθέσεις φόνων. Στις πλαγιές του λόφου οι 6000 λαϊκοί ένορκοι έδιναν δια βοής τον «ηλιαστικό όρκο» τους κάθε χρόνο στην αρχή της θητείας τους και ύστερα γιόρταζαν τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια πλάι στο Ιλισό.

Παλαιότερα, ο Αρδηττός ονομάζονταν και Ελίκων. Εκεί, αργότερα ο Ηρώδης ο Αττικός ανήγειρε το Παναθηναϊκό Στάδιο στην Αθήνα.

Στα χρόνια του Όθωνα υπήρχε εκεί ένα καφενείο με το όνομα «Καφέ Τσουράπ». Η γυναίκα του ιδιοκτήτη καθισμένη στη πόρτα έπλεκε τσουράπια, δηλαδή κάλτσες. Έτσι επειδή το καφενείο ήταν στέκι αντιπολίτευσης (αντί Οθωνικής) ενημέρωνε τους θαμώνες αν παρουσιασθεί κίνδυνος.

Η βόρειοδυτική πλευρά του Αρδηττού λέγονταν περιπαικτικά μετά το 1862 ως «Παντρεμενάδικα». Το προσωνύμιο προήλθε από τα παραπήγματα παρανόμων ερωτικών συναντήσεων που είχαν στηθεί σε εκείνη τη πλευρά του λόφου.

Λόφος του Φιλοπάππου

Οι αρχαίοι Αθηναίοι ονόμαζαν τον λόφο ακριβώς απέναντι από την Ακρόπολη «Λόφο των Μουσών». Στους πρόποδες και δυτικά του λόφου υπήρχε ο μικρός λόφος της Πνύκας, το σημείο στο οποίο συγκεντρώνονταν οι άντρες Αθηναίοι για να συμμετέχουν στην Εκκλησία του Δήμου. Επίσης συνδεόταν με τον λόφο των Νυμφών, όπου σήμερα βρίσκεται το Αστεροσκοπείο.

Από το αρχαίο όνομα είναι προφανές ότι ο λόφος ήταν αφιερωμένος στις Μούσες. Αν και υπάρχει η θεωρία ότι ο λόφος πήρε το όνομα αυτό από τον Μουσαίο, ποιητή και μαθητή του Ορφέα ο οποίος σύμφωνα με κάποια ελληνορωμαϊκή παράδοση είχε ενταφιαστεί εκεί, μάλλον δεν ευσταθεί.

Ο λόφος απέκτησε τελικά το σημερινό του όνομα «Λόφος του Φιλοπάππου», αφού εκεί αναγέρθηκε από τους Αθηναίους μεταξύ 114- 119 μ.Χ. το μνημείο προς τιμήν της μνήμης του Γάιου Ιούλιου Αντίοχου Φιλοπάππου, ύπατου και άρχοντα της Αθήνας επί ρωμαιοκρατίας, ο οποίος θεωρούνταν ευεργέτης των Αθηνών. Το μνημείο στέκει έως και σήμερα στην κορυφή του λόφου.

 

Την εποχή της Φραγκοκρατίας στην Αθήνα, ο λόφος απέκτησε το όνομα «λόφος Σέγγιο», το οποίο διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η ετυμολογία της ονομασίας αυτής πιθανότατα προέρχεται από την ιταλική λέξη «σένιο», (segno = σινιάλο, σήμα), ίσως επειδή επί φραγκοκρατίας υπήρχε στη νότια πλευρά της κορυφής του λόφου ένα είδος σηματογραφικού σταθμού που λάμβανε και μετέδιδε σήματα και πληροφορίες με άλλους πύργους παρατηρητήρια, κατά μήκος ακτών και νήσων του Σαρωνικού, που αφορούσαν κυρίως εμφάνιση στόλων ή πειρατικών πλοίων.

Εκτός από το μνημείο αυτό, στον λόφο σώζονται λείψανα πύργου από τα οχυρά του Δημήτριου του Πολιορκητή (229 π.Χ.), ένας χώρος που θεωρείται ότι στέγαζε το δεσμωτήριο των Αρχαίων Αθηνών, γνωστό και ως Φυλακές Σωκράτους, καθώς και πολλά ερείπια κατοικιών, πηγάδια και δεξαμενές σκαλισμένα στον βράχο της δυτικής πλευράς του λόφου. Απομεινάρια σπιτιών σώζονται και στην ανατολική πλευρά του λόφου, όπου

Λόφος Στρέφη

Πρόκειται για τον λόφο που βρίσκεται βορειοδυτικά του Λυκαβηττού στη συνοικία Νεαπόλεως των Εξαρχείων σε μια έκταση περίπου 50 στρεμμάτων. Το όνομά του προήλθε από την οικογένεια Στρέφη, η οποία απέκτησε τον λόφο στο τέλος της βασιλείας του Όθωνα. Παλαιότερα θεωρείται ότι ήταν μέρος του Αγχεσμού. Η οικογένεια Στρέφη κατά τον 19ο και 20ο αιώνα λειτουργούσε εκεί λατομείο, το οποίο αλλοίωσε την μορφή του λόφου. Τότε ο λόφος ονομαζόταν άλσος Πινακωτών καθώς τα υλικά από το λατομείο χρησιμοποιούνταν για παράγουν σκεύη όπως τις πινακωτές, όπου τοποθετούσαν τα ψωμιά. Αυτά έδωσαν το όνομά τους και στις γύρω περιοχές (Πιθαράδικα και Πινακωτά) τη δεκαετία του 1840.

Ο λόφος απαλλοτριώθηκε το 1914 και το λατομείο ανέστειλε την λειτουργία του την δεκαετία του 1920. Από το 1924 μέχρι το 1926 εφαρμόστηκαν διαδοχικές δενδροφυτεύσεις και ο λόφος άρχισε να «πρασινίζει». Σύμφωνα με τον αστικό μύθο ο λόγος που ξεκίνησε η δενδροφύτευση ήταν μια γυναίκα! Ο αδελφός του Στρέφη, του ιδιοκτήτη του λατομείου, ήταν Αξιωματικός του ελληνικού στρατού κι έμενε δίπλα στο λόφο με  τη γυναίκα του. Η γυναίκα του είχε απλώσει τα πλυμένα ασπρόρουχα και όταν γύρισε τα βρήκε γεμάτα κόκκινη σκόνη από το λατομείο. Έτσι λέγεται πως ο άντρας της ζήτησε από τους στρατιώτες του να πάρουν δέντρα από την Γεωπονική σχολή και δεντροφύτεψε το λόφο, ώστε η γυναίκα του να βλέπει πράσινο αντί για τη σκόνη του λατομείου. Σύντομα πάντως μέσα στην δεκαετία του 1920 το λατομείο έκλεισε, ενώ αργότερα ο λόφος πέρασε στο ελληνικό δημόσιο και τον Δήμο Αθηναίων.

Λόφος Φινοπούλου

Ο μικρός αυτός λόφος βρίσκεται κοντά στο πεδίο του Άρεως που περικλείεται από τις οδούς Βαλτινών, Καλλίστης και Μομφεράτου. Το όνομα του λόφου προήλθε από το επώνυμο παλιού Αθηναίου που αγόρασε κάποτε την περιοχή και άρχισε να χτίζει στην κορυφή του ηρώο, μιμούμενος αρχαίο ναό.

Λόφος Σκουζέ

Ο λόφος Σκουζέ υψώνεται ανάμεσα στον Κολωνό, τα Σεπόλια και την Ακαδημία Πλάτωνος. Στην αρχαιότητα, η ονομασία του ήταν λόφος της Ευχλόου Δήμητρος, αφιερωμένη στην θεά Δήμητρα. Ο λόφος αργότερα ονομαζόταν και λόφος του Αγίου Αιμιλιανού καθώς στην κορυφή του βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου. Ωστόσο ήδη πριν από την επανάσταση του 1821 η οικογένεια Σκουζέ απέκτησε μεγάλες εκτάσεις γης στην περιοχή με αποτέλεσμα ο λόφος και η συνοικία η οποία απλώθηκε γύρω του, να πάρει το όνομά της.

Χαρακτηριστικό είναι ένα άρθρο από τις 8 Νοεμβρίου του 1922 στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ  γραμμένο από τον Δημήτρη Χατζόπουλο, σπουδαίο δημοσιογράφο και συγγραφέα αλλά και περιηγητή. Αναφέρει σχετικά με την ονομασία του λόφου:

«Ο αθηναίος πρόκριτος Παναγής Σκουζές, ανήρ πατριώτης, δράσας εις τους επί της Ακροπόλεως αγώνας, μετά την αποκατάστασιν του βασιλείου, είχε βορειοδυτικώς του λόφου κήπον 15 στρεμμάτων, όπου έκτισεν οικίσκον δια να ξεκαλοκαιριάζη με την οικογένειάν του. Μετά τον θάνατόν του ο κήπος περιήλθε εις την κόρην του Δρακούλαν Ευθυμίου Καστόρχη, καθηγητού του Πανεπιστημίου, εις την οικογένειαν δε τούτου, ανήκει και σήμερον.

Το 1844-45 ο υιός του Παναγή Σκουζέ, Γεώργιος, ηγόρασε την γύρω έκτασιν με τον νοτιοανατολικόν της λόφον, το μανδρωμένον τώρα κτήμα. Ο λόφος έφερε κυρίως την ονομασίαν άγιος Αιμιλιανός εκ της επί της κορυφής του ομωνύμου εκκλησίας. Την έκτασιν εκείνην, 80 στρέμματα, ηγόρασεν ο Γεώργιος Σκουζές παρά διαφόρων ιδιοκτητών, μεταξύ των οποίων ένας ήτο και ο άγγλος Γκρην, εγκατεστημένος εις τας Αθήνας από τον καιρόν της επαναστάσεως. Μία των θυγατέρων του ο Γ. Σκουζές  ωνόμασε Αιμιλίαν, εκ της εκκλησίας του κτήματος. Ήτο η κατόπιν σύζυγος του Παχύ. Πλησίον της εκκλησίας, νοτίως ταύτης, ετάφη ο Παναγής Σκουζές, ανεφέρετο δε ότι ενεταφιάσθη εις το μέρος δήθεν, του μνήματος του Πλάτωνος.

 

Ο Γεώργιος Σκουζές εφύτευσεν τον λόφον του Αιμιλιανού με εκλεκτά ελαιόδενδρα, διατηρούμενα, με πεύκα, κυπαρίσσια και τινα οπωροφόρα. Εις την αρχήν ο λόφος περιεκλείετο με «καλούπια», (πλινθότοιχον), βραδύτερον δε εμανδρώθη με πετρότοιχον. Ο ιδιοκτήτης είχε φυτεύσει εντός του κτήματος και σουλτανίναν σταφίδα, προς ποτισμόν της δε άνοιξε μεγάλο φρέαρ ανατολικώς, διότι δεν επήρκει το νερό των δύο άλλων πηγαδιών. παρά το μεγάλον φρέαρ εγκατέστησε ατμομηχανήν, δια της οποίας το νερό ανεβάζετο εις τον λόφον, όπου εκτίσθη δεξαμενή σωζομένη. Εκτίσθη δε επί της εκκλησίας του αγίου Αιμιλιανού, καταρρευσάσης το 1880 εκ σεισμού».

Λόφος του Κυνοσάργους

Ανάμεσα στον Νέο Κόσμο και στη Δάφνη στέκει ένας λόφος, όπου ξαφνικά ο χρόνος αλλά και η πολύβουη πρωτεύουσα σταματούν. Αν και ο λόφος του Κυνοσάργους είναι σχετικά παρατημένος, από εκεί η θέα προς την Ακρόπολη, τον Λυκαβηττό, τη θάλασσα έως και την Πάρνηθα είναι ανεμπόδιστη. Ο λόφος, όπως και η γύρω περιοχή, πήρε αυτό το όνομα καθώς όταν γίνονταν ανασκαφές σε οικόπεδο πίσω από τον Ιερό Ναό του Αγίου Παντελεήμονος Ιλισσού που βρίσκεται εκεί κοντά, διαπιστώθηκε πως στην αρχαιότητα υπήρχε εκεί το Γυμνάσιο Κυνόσαργες, της ομώνυμης δηλαδή περιοχής του δήμου αυτού της Αθήνας.

Το όνομα Κυνόσαργες έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα προέλευση. Σύμφωνα με τον μύθο, κάποτε οι Αθηναίοι προσέφεραν θυσία στον Ηρακλή και ένας σκύλος πήγε και άρπαξε τους μηρούς του θυσίου ζώου. Αφού άρχισαν να το κυνηγούν, το σκυλί άρχισε να τρέχει μέχρι που έφτασε σε αυτό το σημείο (στο «κυνός αργού», δηλαδή «του λευκού ή ταχέος σκύλου») και τα εγκατέλειψε.

Οι Αθηναίοι μπροστά σε αυτό το απρόσμενο συμβάν έσπευσαν να συμβουλευτούν το Μαντείο των Δελφών με ποιον τρόπο έπρεπε να «εξιλεώσουν» τον ήρωα Ηρακλή. Τότε έλαβαν τον χρησμό να ιδρύσουν «ιερό» εκεί όπου ο σκύλος μετέφερε τους μηρούς από το θυσίασμα.  Έτσι οι Αθηναίοι ίδρυσαν πράγματι ιερό και το ονόμασαν εκ του «κυνός αργού», Κυνόσαργες.

Στην περιοχή ιδρύθηκε αργότερα και το Γυμνάσιο του Κυνόσαργες, όπου φοιτούσαν νέοι που δεν ήταν και οι δύο γονείς τους γνήσιοι Αθηναίοι. Εκεί μάλιστα δίδασκε ο φιλόσοφος Αντισθένης, o οποίος εκεί ίδρυσε την περίφημη φιλοσοφική σχολή των Κυνικών από το όνομα του γυμνασίου.

Σήμερα στο λόφο βρίσκεται και ο ναός του Αγίου Γεωργίου Κυνοσάργους.

Πηγή: janus.gr

ΜΟΥΣΙΚΗ: ΜΙΝΩΣ ΜΑΤΣΑΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ

ΣΤΙΧΟΙ: ΣΟΦΙΑ ΚΑΨΟΥΡΟΥ

 

 Ο ΜΙΝΩΣ ΜΑΤΣΑΣ ΥΠΟΓΡΑΦΕΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΙΤΛΩΝ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ «ΟΙ ΠΑΝΘΕΟΙ»

 

 Δείτε εδώ το trailer της σειράς με πλάνα από τη σειρά «Οι Πανθέοι»: https://www.youtube.com/watch?v=HEd1MeCCTJo

 

 Βρείτε το τραγούδι «ΙΣΤΟΡΙΑ» σε όλα τα ψηφιακά καταστήματα και τις streaming υπηρεσίες: https://minosmatsaskostastriadafillidis.lnk.to/istoriaMB

 

Ο βραβευμένος συνθέτης Μίνως Μάτσας υπογράφει το τραγούδι τίτλων της νέας μεγάλης παραγωγής του ΣΚΑΪ, «Οι Πανθέοι».

 

Το τραγούδι "Ιστορία" είναι εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα «Οι Πανθέοι» του Τ. Αθανασιάδη για την σειρά που θα προβληθεί αυτό το χειμώνα στον ΣΚΑΙ.

Ένα βαθιά ερωτικό τραγούδι, ύμνο στη γυναικεία φύση πάνω στους εξαιρετικούς στίχους της Σοφία Καψούρου και ερμηνεία του Κώστα Τριανταφυλλίδη, που εκφράζει την απόγνωση αλλά και την προσδοκία της ερωτικής επιθυμίας. 

 

Στρώσε μου δρόμο με τα μαύρα σου μαλλιά
Ν’ ανέβω στο γυμνό λαιμό σου κι εσύ κοιμήσου
Εγώ στον πόλεμο σου μάζευα φιλιά
Πού βγάζει η θάλασσα αν δε βγάζει στο κορμί σου

Πάμε λοιπόν να γράψουμε Ιστορία
Είναι το σώμα σου πατρίδα κι εξορία
Ο έρωτας του κόσμου αυτού η μοίρα
Σε πόθησα, σ’ αγάπησα, σε πήρα

Πάμε λοιπόν να γράψουμε Ιστορία
Είναι το σώμα σου πατρίδα κι εξορία
Ο έρωτας του κόσμου αυτού η μοίρα
Σε πόθησα, σ’ αγάπησα, σε πήρα

Όσοι σε έκριναν σ’ αγάπησαν κρυφά
Σκάει σαν κύμα η ομορφιά σου κι όποιον πάρει
Δε σου αξίζει όποιος μένει στα ρηχά
Να σ’ αγαπώ σημαίνει δε σου κάνω χάρη

Πάμε λοιπόν να γράψουμε Ιστορία
Είναι το σώμα σου πατρίδα κι εξορία
Ο έρωτας του κόσμου αυτού η μοίρα
Σε πόθησα, σ’ αγάπησα, σε πήρα

Πάμε λοιπόν να γράψουμε Ιστορία
Είναι το σώμα σου πατρίδα κι εξορία
Ο έρωτας του κόσμου αυτού η μοίρα
Σε πόθησα, σ’ αγάπησα, σε πήρα

 

Καλή Ακρόαση!

 

Ακολουθήστε τον Μίνω Μάτσα στα Social Media:

 Instagram: https://www.instagram.com/minosmatsas

 Facebook: https://www.facebook.com/MINOS-Matsas...

 

Ακολουθήστε τον Κώστα Τριανταφυλλίδη στα Social Media:

 Instagram: https://www.instagram.com/triantafill...

 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?...

 

 

#MinosMatsas #Pantheoi #Istoria

 

 

MINOS EMI - A Universal Music Company

 Facebook: http://bit.ly/MinosEmiFacebook

 Twitter: http://bit.ly/MinosEMITwitter

 Instagram: http://bit.ly/InstagramMinosEMI_

 YouTube Channel: http://bit.ly/MinosEmiYouTube

 

Με αφορμή τη συμπλήρωση τριών δεκαετιών ζωής, τα ΑΣΚΙ διοργανώνουν ένα πολυμορφικό Φεστιβάλ Ιστορίας στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, Πάρκο Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ) στην Αθήνα, από τις 9 έως τις 19 Φεβρουαρίου 2023. Στη διάρκεια των 11 ημερών του Φεστιβάλ θα πραγματοποιούνται καθημερινά εκδηλώσεις, με ελεύθερη είσοδο: θεματικές συζητήσεις, εργαστήρια, προβολές ντοκιμαντέρ, ιστορικοί περίπατοι.

Πρόγραμμα εκδηλώσεων

Πέμπτη, 9 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 18:00-22:00

19:00 Εγκαίνια

Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 11:00-21:00

17:00 Ξενάγηση στην έκθεση

19:00 Μεταπολίτευση: όσα δεν γνωρίζουμε και θέλουμε να μάθουμε
Συζητούν οι ιστορικοί: Έφη Αβδελά (Παν. Κρήτης), Πολυμέρης Βόγλης (Παν. Θεσσαλίας), Έφη Γαζή (Παν. Πελοποννήσου), Αντώνης Λιάκος (ΕΚΠΑ)

Σάββατο, 11 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 10:00-19:00

12:00 Ξενάγηση στην έκθεση

17:00 Κοιτώντας τις φωτογραφίες των γονιών μου: 30 χρόνια αλβανικής μετανάστευσης
Συζητούν: Σπύρος Στάβερης (φωτογράφος), Πάτυ Βαρδάμη (θεωρητικός κριτικών σπουδών και τέχνης), Κωστής Καρπόζηλος (ΑΣΚΙ), Ιλιρίντα Μουσαράι (συντονίστρια Αρχείου Αλβανικής Μετανάστευσης, ΑΣΚΙ), Μαρλένο Νίκα (καλλιτέχνης-ακτιβιστής), Άννα Νίνη (δημοσιογράφος), Ερβίν Σέχου (κοινωνικός επιστήμονας-ακτιβιστής)

Η εκδήλωση υποστηρίζεται από την Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) στο Πανεπιστήμιο Columbia και θα μεταδοθεί ζωντανά στο facebook των ΑΣΚΙ

Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 10:00-15:00

12:00 Δημιούργησε το δικό σου τεκμήριο. Εργαστήριο μεταξοτυπίας με την ομάδα Λούπες

12:00 Ιστορικός Περίπατος: Από τον Τρούμαν στον Βενιζέλο, διαμάχες και προσδοκίες για τον δημόσιο χώρο στην Αθήνα του Ψυχρού Πολέμου

Συντονισμός: Ελένη Κούκη (ιστορικός, ΕΑΠ-ΑΣΚΙ), Πηνελόπη Πετσίνη (δρ. τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών)

Σημείο συνάντησης: Άγαλμα Τρούμαν (Λεωφ. Βασιλέως Κωνσταντίνου 42)

Δευτέρα, 13 Φεβρουαρίου | Η έκθεση θα παραμείνει κλειστή

12:00 Ξενάγηση στο Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Άη Στράτη (Αγ. Ασωμάτων 31)

Κρατήσεις θέσεων στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. και στο τηλ. 210-3213488

16:00 Ιστορικός Περίπατος: Φοιτητές στην πόλη: διαδρομές του φοιτητικού κινήματος

Συντονισμός: Αγγελική Χριστοδούλου (ιστορικός, ΑΣΚΙ)

Σημείο συνάντησης: Προπύλαια (Πανεπιστημίου 30)

Τρίτη, 14 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 11:00-19:00

12:00 Ξενάγηση στην έκθεση

17:00 Μεταπολίτευση, Λογοτεχνία και Αριστερά

Συζητούν: Κώστας Καραβίδας (φιλόλογος, Παν. Ιωαννίνων), Γιάννης Παπαθεοδώρου (φιλόλογος, Παν. Πατρών), Άννα-Μαρία Σιχάνη (ερευνήτρια ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών, University of London), Βαγγέλης Χατζηβασιλείου (κριτικός λογοτεχνίας)

Τετάρτη, 15 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 11:00-19:00

11:00 Ημερίδα: Αρχεία σε συνθήκες μετάβασης

1) Αρχεία σε πανδημία: μια συζήτηση για την εμπειρία του lockdown στους αρχειακούς φορείς

Συζητούν: Μαρία Βλασσοπούλου (Μπενάκειος Βιβλιοθήκη/Βιβλιοθήκη της Βουλής), Άντα Κάπολα – Πολίνα Ιορδανίδου (ΑΣΚΙ), Ελένη Μπενέκη (Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία), Σοφία Μπόρα (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ), Αμαλία Παππά (ΓΑΚ), Ζήσιμος Συνοδινός (ΑΣΚΙ/ΕΜΙΑΝ)

2) Αρχεία σε ψηφία: μια συζήτηση για την παραγωγή, οργάνωση και διαχείριση των ψηφιακών αρχείων

Συζητούν: Αγιάτη Μπενάρδου (DARIAH-ERIC), Χρήστος Παπαθεοδώρου (ΕΚΠΑ), Στάθης Παυλόπουλος (ΑΣΚΙ), Γιάννης Στογιαννίδης (Παν. Δ. Αττικής), Χρήστος Χρυσανθόπουλος (ΕΙΕ-Αρχείων Τάξις)- Άννα-Μαρία Σιχάνη (University of London)

17:00 Προσφυγικές Ιστορίες και Αριστερά. Παρουσίαση του νέου τεύχους του π. Αρχειοτάξιο

Το τεύχος παρουσιάζουν: Όλγα Λαφαζάνη (κοινωνική γεωγράφος, ΕΙΕ), Πόπη Πολέμη (ιστορικός, ΑΣΚΙ), Δημήτρης Χριστόπουλος (πολιτειολόγος, Πάντειο Πανεπιστήμιο)

Πέμπτη, 16 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 11.00-21:00

12:00 Ξενάγηση στην έκθεση

Προβολές ντοκιμαντέρ

17:00 Μια μεγάλη περιπέτεια: η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης (2021, 1ω 14λ)

19:00 Η σιωπή των Άλλων (El silencio de otros, Ισπανία, 2018, 1ω 36λ)

Ευχαριστούμε τον Τηλεοπτικό Σταθμό της Βουλής των Ελλήνων για την παραχώρηση

Εισαγωγή-σχολιασμός: Μάνος Αυγερίδης (ιστορικός, ΑΣΚΙ)

Παρασκευή, 17 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 11:00-21:00

12:00 Ξενάγηση στην έκθεση

19:00 Αναζητώντας τα υποκείμενα στο αρχείο. Νέες προσεγγίσεις στην ιστορία από τα κάτω

Συζητούν: Ντίνα Βαΐου (ομ. καθηγήτρια, ΕΜΠ), Δήμητρα Βασιλειάδου (ιστορικός, Παν. Αιγαίου), Κωστής Γκοτσίνας (ιστορικός, ΕΙΕ), Δήμητρα Λαμπροπούλου (ιστορικός, ΕΚΠΑ), Άννα Ματθαίου (ιστορικός, Παν. Θεσσαλίας)

Σάββατο, 18 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 10:00-19:00

12:00 Μνήμες βασανιστηρίων. Μια σκοτεινή ιστορία δίχως σύνορα

Ξενάγηση και συζήτηση στο Μουσείο Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης (Δεινοκράτους 72). Συζητούν: Θανάσης Γάλλος (ιστορικός, ΑΣΚΙ), Νίκος Μανιός (γενικός γραμματέας ΔΣ ΣΦΕΑ), Κλειώ Παπαπαντολέων (νομικός), Παναγιώτης Σωπάκης-Βαλαλάκης (Πρόεδρος ΔΣ Ελληνικού Τμήματος Διεθνούς Αμνηστίας), Γιάννης Φελέκης (συνδικαλιστής-εκδότης)

17:00 Η ιστορία αλλού. Μια συζήτηση για τις πολλαπλές αναγνώσεις του παρελθόντος με αφορμή τα 10 χρόνια της Ιστορίας στο Κόκκινο

Συζητούν: Θανάσης Πέτρου (δημιουργός κόμικς), Δανάη Σιώζιου (εκπαιδευτικός-ποιήτρια), Βαγγέλης Καραμανωλάκης (ιστορικός, ΕΚΠΑ-ΑΣΚΙ), Εύα Στεφανή (σκηνοθέτης), Νίκος Χατζόπουλος (ηθοποιός, σκηνοθέτης, μεταφραστής, καθηγητής υποκριτικής)

Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά στο facebook των ΑΣΚΙ

Κυριακή, 19 Φεβρουαρίου | Ωράριο έκθεσης: 10:00-15:00

12:00 Δημιούργησε το δικό σου τεκμήριο. Εργαστήριο μεταξοτυπίας με την ομάδα Λούπες

12:00 Ιστορικός Περίπατος: Στα χνάρια της Queer Αθήνας

Συντονισμός: Βάγια Γεωργαλή – Hella Tsaconas (Queer Athens)

Σημείο συνάντησης: Πεδίο του Άρεως (Άγαλμα Αθηνάς)

Η είσοδος στην έκθεση και η συμμετοχή σε όλες τις εκδηλώσεις του φεστιβάλ είναι δωρεάν.
 

Η σκηνοθέτης, σεναριογράφος και επιμελήτρια Μαρία Ηλιού και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ, μετά το ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896» που είχε παρουσιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, το 2020, και έπειτα από πολλά χρόνια έρευνας στην Αμερική, την Ευρώπη και την Αυστραλία, φέρνουν πίσω στο κοινό, εικόνες της Αθήνας (φωτογραφίες και φιλμάκια), ξεχασμένες σε «κλειστά» αρχεία, μέσα από το ιστορικό ντοκιμαντέρ και τη φωτογραφική έκθεση «Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα. 1896-1922».

Από τις 25 Ιανουαρίου έως τις 23 Απριλίου, κατά τη διάρκεια της έκθεσης το κοινό έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει την προβολή του ντοκιμαντέρ στο αμφιθέατρο του ίδιου κτηρίου.

«Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα. 1896-1922»: Λίγα λόγια για το ντοκιμαντέρ και την έκθεση
Η σημαντικότητα του ιστορικού αυτού ντοκιμαντέρ και της έκθεσης έγκειται τόσο στο ότι παρουσιάζουν άγνωστες εικόνες της Αθήνας, όσο και στο ότι οι δύο συνεργάτες προσφέρουν μία νέα αφήγηση στο πώς η Αθήνα και οι Αθηναίοι βίωσαν πέντε πολέμους μέσα σε ένα διάστημα εικοσιπέντε ετών αλλά και πώς βίωσαν τον Εθνικό Διχασμό.

Ειδικοί επιστήμονες από την Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική μιλούν για την Ιστορία της πόλης των Αθηνών, ενώ μαρτυρίες, όπως της Δέσποινας Γερουλάνου και του Φίλιππου Μαζαράκη Αινιάν, ξεδιπλώνουν προσωπικές ιστορίες .

Στο ντοκιμαντέρ συμμετέχουν επίσης οι: Roderick Beaton, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, Jim Wright, Νίκος Βατόπουλος, Χριστίνα Κουλούρη, Sir Michael Llewellyn Smith, Kathleen Fleming, Λάμπρος Λιάβας, Άρτεμις Σκουμπουρδή.

Οι φωτογραφίες και τα φιλμάκια προέρχονται από  τα αρχεία της Library of Congress, National Αrchives and Records Administration- Washington DC, Harvard University,  Princeton University,  Getty, Boston Public Library, Sydney University, Stockholm Public Library, Pathe, Gaumont, Établissement de Communication et de Production Audiovisuelle de la Défense (ECPAD), Médiathèque du patrimoine et de la photographie, Paris, τα Ιστορικά Αρχεία και τα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, τα αρχεία του Εθνικού και Ιστορικού Μουσείου, τα αρχεία του ΕΛΙΑ, τη συλλογή Νίκου Πολίτη και πολλές άλλες ιδιωτικές συλλογές.

Για τη ηχητική μπάντα της ταινίας η μοντέρ Αλίκη Παναγή χρησιμοποίησε ήχους εποχής προκειμένου να ζωντανέψει η ιστορία της πόλης, ενώ ο μουσικός Νίκος Πλατύραχος, βασίστηκε σε μουσική και τραγούδια από την Αθήνα και επιτυχίες της εποχής για να συνθέσει την πρωτότυπη μουσική του ντοκιμαντέρ. Φωτογραφία Buddy Squires, ήχος John Zecca, Marc Mandler, μιξάζ Θύμιος Κολιοκούσης. Παραγωγή Πρωτέας & Proteus NY Inc.

Πληροφορίες: Η έκθεση και οι προβολές θα διαρκέσουν από 25 Ιανουαρίου μέχρι 23 Απριλίου στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1, τηλ. 210-3671000/benaki.ogr). 

Φωτο: Εθελοντές στον πόλεμο του 1895 μπροστά στο ναό του Ηφαίστου / Courtesy © Library of Congress 

ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ

Στην Ανατολική Γερμανία, κατά την κομμουνιστική περίοδο, ο φωτογράφος Σίγκφριντ Βίτενμπεργκ, ένιωθε ότι ήταν πιο ασφαλές το να βγάζει φωτογραφίες από το να κριτικάρει το καθεστώς με λόγια -αλλά μέχρι εκεί.

Το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας (πιο γνωστό ως Στάζι) κράτησε τον Βίτενμπεργκ υπό επιτήρηση από το 1972 μέχρι και σχεδόν τη μέρα που το ίδιο έπαψε να υπάρχει. Η τελευταία αναφορά στον φάκελό του, η οποία αφορούσε κάποιες φωτογραφίες που είχε εκθέσει από την ερειπωμένη πόλη του Ρόστοκ, είχε ημερομηνία 27 Νοεμβρίου 1989, δηλαδή σχεδόν τρεις βδομάδες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ο ίδιος το γνωρίζει αυτό γιατί υπέβαλε αίτηση για να δει τον φάκελο του το 1999. Έχοντας ανακαλύψει τις ταυτότητες των πληροφοριοδοτών του, έκανε ειρήνη με έναν από αυτούς -τον οποίο είχε εκβιάσει η Στάζι- και διέκοψε τις σχέσεις του με τους υπόλοιπους.

“Από τότε που καθάρισα το παρελθόν μου, νιώθω ελεύθερος”, λέει ο 69χρονος στον Guardian. “Έγινα πιο ανοιχτός, πιο χαρούμενος, πιο ζεστός -και επιτυχημένος”.

ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΟΥΝ ΠΟΙΟΣ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ

Παρόμοιες ιστορίες έχουν να αφηγηθούν πολλοί πρώην πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας, γι' αυτό μια νέα μελέτη στο περιοδικό Cognition έχει προκαλέσει έκπληξη. Ο ιστορικός Ντάγκμαρ Έλερμπροκ, του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Δρέσδης, και ο ψυχολόγος Ραλφ Χέρτβιγκ του Ινστιτούτου Max Planck για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη στο Βερολίνο, αναφέρουν ότι η πλειονότητα των ανθρώπων για τους οποίους η Στάζι διατηρούσε αρχεία δεν τα έχει καν ανοίξει.

Αυτό το εύρημα έχει αγγίξει ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο σημείο των Γερμανών. Όπως συμβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες, κάποια πράγματα μερικά κράτη προτιμούν να τα αφήσουν να χαθούν στη λήθη.

Όπως η Βρετανία για παράδειγμα που δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει τη βία που επικράτησε στις πρώην αποικίες της ή η Γαλλία που αγωνίζεται να “χωνέψει” τα όσα έκανε στον πόλεμο της Αλγερίας.

Καθώς η πανδημία αρχίζει να σβήνεται από τη μνήμη μας και η ιστορία να χρησιμοποιείται ως όπλο στην Ουκρανία, η μελέτη τροφοδότησε μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με το πώς οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν τα τραύματα του παρελθόντος και τον ρόλο που παίζουν τα άτομα σε αυτήν την αντιμετώπιση. “Δεν δικαιολογώ τη σκόπιμη άγνοια”, λέει ο Χέρτβιγκ, “αλλά θέλω να την κατανοήσω”.

Ο ίδιος είχε ακούσει πολλές ιστορίες σαν αυτή του Βίτενμπεργκ, αλλά έχει ακούσει και κάποιες διαφορετικού τύπου. Όταν ο πρώην καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, Χέλμουτ Σμιτ, είπε για το αρχείο της Στάζι, το 2002, “η ενστικτώδης αντίδρασή μου θα ήταν να κάψω οτιδήποτε αδιάβαστο”, εξέφραζε την άποψη της πλειοψηφίας της δυτικογερμανικής πολιτικής ελίτ την εποχή της επανένωσης.

Επιπροσθέτως, ο συγγραφέας Γκίντερ Γκρας αρνήθηκε δημοσίως να δει το αρχείο του με την αιτιολογία ότι θα ανακάλυπτε τις ταυτότητες των πληροφοριοδοτών του, αλλά όχι και αυτό που τους παρακίνησε (τελικά υποχώρησε, αλλά μόνο αφού είχαν πια διαγραφεί τα ονόματα).

ΤΟ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΣΤΑΖΙ

Ο Χέρτβιγκ και ο Έλερμπροκ ρώτησαν τους υπαλλήλους που δουλεύουν εκεί που σήμερα διατηρείται στο αρχείο της Στάζι, ποιο ήταν το ποσοστό των ανθρώπων που ήξεραν ότι βρίσκονται μέσα στα αρχεία τους και πήγαν να τα δουν. Η απάντησή τους ήταν: “Τι εννοείτε; Όλοι έχουν έρθει να δουν το αρχείο τους!”, λέει ο Χέρτβιγκ. Αυτό, αν και φαινόταν απίθανο να ισχύει, οι ερευνητές κατάλαβαν γιατί οι υπάλληλοι μπορεί να αισθάνονταν έτσι. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς πόσα αρχεία υπάρχουν -μόνο ότι αρχικά ήταν τόσα πολλά που υπολόγιζαν ότι θα γέμιζαν ένα ράφι σχεδόν 111 χιλιομέτρων!

 

Μία από τις τελευταίες ενέργειες της Στάζι ήταν να καταστρέψει μεγάλο μέρος του συστήματος διαχείρισης και εύρεσης των αρχείων της, μαζί με πολλά απ’ αυτά τα αρχεία. Αλλά αν δεν γνωρίζουμε πόσοι φάκελοι υπάρχουν, τότε δεν γνωρίζουμε και πόσοι άνθρωποι δεν τα έχουν δει ακόμα -μόνο πόσοι το έχουν κάνει.

Οι Χέρτβιγκ και Έλερμπροκ υπολόγισαν ότι αν όλοι οι πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας που πίστευαν ότι η Στάζι είχε φακέλους για τους ίδιους είχαν κάνει αίτηση για να τους δουν, τότε θα υπήρχαν περίπου πέντε εκατομμύρια αιτήσεις από τότε που άνοιξε το αρχείο το 1991. Στην πραγματικότητα όμως αυτό το έκαναν γύρω στα δύο εκατομμύρια άνθρωποι, πράγμα που σημαίνει ότι περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι επέλεξαν σκόπιμα την άγνοια.

Αφότου διαφήμισαν το πρότζεκτ τους στον Τύπο και έπεισαν περίπου 150 άτομα που δεν είχαν δει τους φακέλους τους να εμφανιστούν, χρησιμοποίησαν έναν συνδυασμό συνεντεύξεων και ερωτηματολογίων για να εξετάσουν τους λόγους. Είδαν, λοιπόν, ότι οι λόγοι διέφεραν, αλλά ο πιο συνηθισμένος ήταν το γεγονός ότι ότι οι άνθρωποι προτιμούσαν να μην γνωρίζουν ποιοι συνάδελφοι, φίλοι ή συγγενείς τους είχαν “καρφώσει”. Και συν αυτό ότι φοβόνταν ότι δεν θα μπορούσαν να εμπιστευτούν κανέναν ξανά.

Για τον Βόλκερ Χόφερ, ο οποίος διευθύνει το αρχείο της Στάζι στο Ρόστοκ, όσοι συμβουλεύονταν τα αρχεία τους σχεδόν πάντα το έβρισκαν ως μια απελευθερωτική εμπειρία -ειδικά αν είχαν διωχθεί ως αποτέλεσμα της κατασκοπείας της υπηρεσίας. Την ίδια στιγμή πιστεύει ότι είναι και ένα απαραίτητο βήμα για τη Γερμανία στο σύνολό της, μια προσπάθεια να καταλάβει τη βαθιά ουσία της δικτατορίας ώστε να προλάβει μία μελλοντική.

Αυτές τις μέρες, ο Βίτενμπεργκ εκθέτει τις φωτογραφίες του και ενημερώνει τα παιδιά για την κομμουνιστική περίοδο -συχνά υπό τη δυσφορία των δασκάλων τους, θα πει στον Guardian. "Οι μεμονωμένες συζητήσεις είναι περίπλοκες και ιδιωτικές", λέει ο Χέρτβιγκ, και μπορούν να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου -ειδικά με την αλλαγή των γενεών. Έτσι εξελίσσεται η συλλογική μνήμη και τα κεφάλαια που κάποτε είχαν καταπιεστεί επιστρέφουν στη δημόσια συνείδηση. Η σκόπιμη άγνοια και η λήθη δεν είναι το ίδιο πράγμα -γιατί για να ξεχάσεις κάτι πρέπει να το έχεις γνωρίσει εξαρχής.

"Η λήθη όμως μπορεί να είναι και μια συλλογική στρατηγική", λέει. Ήταν πιθανώς η στρατηγική που προτιμούσαν από παλιά οι κοινωνίες προκειμένου να προχωρήσουν πέρα από το τραύμα τους. Ωστόσο, σπάνια αυτό δούλευε.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Η “μόδα” τώρα είναι η αντιμετώπιση του παρελθόντος, η αλήθεια και η συμφιλίωση σύμφωνα με το πρότυπο της επιτροπής που δημιούργησε η Νότια Αφρική το 1996 για να ερευνήσει την περίοδο του απαρτχάιντ. Αλλά αυτή η προσέγγιση έχει τα δικά της προβλήματα, λέει ο ιστορικός Μάρτιν Τζέι από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ. Το να δοθούν αποζημιώσεις, μπορεί για κάποιος να μοιάζει σαν να τραβάνε μία κόκκινη γραμμή με το παρελθόν, αλλά για κάποιους άλλους είναι σαν να τη γλιτώνουν οι θύτες.

“Αν καταβληθούν οι αποζημιώσεις, τότε οι θύτες καθαρίζουν;”, αναρωτιέται στη βρετανική εφημερίδα. “Μπορούν τότε να πουν: “Πληρώσαμε για αυτό που κάναμε, οπότε σκάσε, σταμάτα να μας ενοχλείς;’”.

Ο Καναδάς υιοθέτησε το μοντέλο αλήθειας και συμφιλίωσης για να αντιμετωπίσει τις ιστορικές αδικίες εναντίον των ιθαγενών κατοίκων του, αλλά η προσέγγισή του έχει αποδειχθεί αμφιλεγόμενη. Το 2020, κατά τη διάρκεια μιας αντιπαράθεσης μεταξύ της αστυνομίας και των ακτιβιστών που ισχυρίστηκαν ότι η κυβέρνηση προσπαθούσε να περάσει έναν αγωγό φυσικού αερίου με το έτσι θέλω μέσα από κλεμμένες γαίες των ιθαγενών, γεννήθηκε ένα σύνθημα: “Η συμφιλίωση είναι νεκρή”. Αυτό το σύνθημα έχει φτάσει να συμβολίζει μια αίσθηση μεταξύ των ιθαγενών στον Καναδά και αλλού, ότι αν συγχωρήσεις και ξεχάσεις, θα είσαι πάντα θύμα.

"ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ"

Παρομοίως, στην Ιρλανδία, ορισμένοι πιστεύουν ότι η διατήρηση στη ζωή των τραυματικών αναμνήσεων είναι ο μόνος τρόπος για να προκαλέσουν την πολιτική αλλαγή. Το 2018, ο γεωγράφος Τζόζεφ Ρόμπινσον του Πανεπιστημίου Maynooth συνόδευσε βετεράνους του Συντάγματος Άμυνας του Ulster σε μέρη κατά μήκος των ιρλανδικών συνόρων, όπου είχαν επιζήσει από τη βία της δεκαετίας του ‘80. Παρατήρησε τότε ότι μιλούσαν για τους σημερινούς κατοίκους σαν να ήταν μπροστά τότε σε όλη αυτήν τη βία, αγνοώντας ουσιαστικά όλες τις δεκαετίες που είχαν περάσει από τότε.

Ο Ρόμπινσον το ονομάζει αυτό “παράταση του παρελθόντος”. Διατηρούν του παρελθόν ζωντανό στο παρόν σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τη φωνή τους στη συλλογική συνομιλία. Αναπόσπαστο στοιχείο της συγγραφής της ιστορίας είναι μια διαπραγμάτευση για το πού τελειώνει το παρελθόν και πού αρχίζει το παρόν, όπως διαπιστώνει ένα φιλόδοξο ερευνητικό πρόγραμμα στη Γαλλία.

Το πρότζεκτ “13 Νοεμβρίου” παρακολουθεί την εξέλιξη των ατομικών και συλλογικών αναμνήσεων των τρομοκρατικών επιθέσεων του 2015 στο Παρίσι σε ένα τεράστιο τμήμα του γαλλικού πληθυσμού. Όταν ξεκίνησε η δίκη των κατηγορουμένων δραστών, τον Σεπτέμβριο του 2021, οι έξι επιθέσεις -που έγιναν σε διαφορετικές τοποθεσίες στην πόλη- είχαν συμπυκνωθεί σε δύο στη συλλογική μνήμη: η μία ασαφής, το Παρίσι και η άλλη ακριβής, ο συναυλιακός χώρος του Μπατακλάν. Αλλά η εκτεταμένη κάλυψη της δίκης στον Τύπο, η οποία βασίστηκε σε μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, θύμισε στους ανθρώπους ξεχασμένες λεπτομέρειες -συμπεριλαμβανομένων και των άλλων τοποθεσιών.

Ο ιστορικός Ντενίς Πεσανσκί, ένας από τους του υπεύθυνους του πρότζεκτ, λέει ότι παρακολουθούν μια ιστορική αφήγηση να χτίζεται σε πραγματικό χρόνο: μια διαπραγμάτευση μεταξύ ατομικών και συλλογικών μαρτυριών που, όπως προβλέπει, θα σταθεροποιηθεί τελικά σε κάποια συναίνεση.

Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται και το μετατραυματικό στρες (PTSD), το οποίο χαρακτηρίζεται από παρεμβατικές, τραυματικές αναμνήσεις. “Το τρέχον πρότυπο φροντίδας για το PTSD περιλαμβάνει την προσπάθεια ενημέρωσης της τραυματικής μνήμης με την εισαγωγή νέων πληροφοριών που μειώνουν την αίσθηση του τραυματισμού”, λέει η Τζένιφερ Γουάιλντ, πειραματική ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αλλά η πρόσφατη δουλειά της με εργαζόμενους στον τομέα της υγείας που έχουν τραυματιστεί από την πανδημία του Covid-19 την έκανε να αναρωτηθεί αν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να επιταχυνθεί η ανάρρωση ενός ασθενούς.

Το “update” της μνήμης μπορεί να βοηθήσει, λέει, αλλά “αυτό που οι άνθρωποι βρήκαν πραγματικά χρήσιμο είναι να σπάσουν τη σύνδεση με το παρελθόν”. Εφαρμόζοντας τις ιδέες της στα θύματα της Στάζι και με την προειδοποίηση ότι δεν έχει συνεργαστεί προσωπικά μαζί τους, ισχυρίζεται ότι είναι λογικό ένα άτομο χωρίς τραυματικές αναμνήσεις να μη νιώθει καμία επιθυμία να δει τα αρχεία τους. Ωστόσο, αν είχαν εμμονή με το παρελθόν, ένα ταξίδι στα αρχεία θα μπορούσε να τους βοηθήσει “έχοντας όμως κατά νου τους αντικειμενικούς λόγους για τους οποίους κάποιος μπορεί να τους πρόδωσε και γιατί η κατάσταση σήμερα είναι διαφορετική”.

ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΑΜΝΗΣΙΑΣ

Στο βιβλίο του, “Forgetting: the Benefits of Not Remembering”, ο νευρολόγος και ειδικός για τη νόσο Αλτσχάιμερ, Σκοτ Σμολ, από το Πανεπιστήμιο Columbia γράφει ότι σύντομα θα ξεχάσουμε μεγάλο μέρος της πανδημίας, κάτι που θα είναι καλό για την ψυχική μας υγεία. Εξηγεί πώς η επιστήμη της λήθης έχει υποστεί επανάσταση την τελευταία δεκαετία. Η λήθη δεν θεωρείται πλέον απλώς ως ελαττωματική ανάμνηση, αλλά ως μια διαδικασία που υποστηρίζεται από διακριτούς μοριακούς μηχανισμούς.

Αυτό μπορεί να μην αρέσει στους ειδικούς της δημόσιας υγείας που θέλουν απελπισμένα να θυμόμαστε την πανδημία προκειμένου να αποφύγουμε μία μελλοντική. Ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι πολλοί από εμάς θα ξεχάσουμε, ή θα επιλέξουμε την άγνοια και στη συνέχεια εν αγνοία μας, θα ξαναγράψουμε την ιστορία απ’ την αρχή.

Πηγή: 247.gr

Τον Αύγουστο του 1940 ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κόντευε να συμπληρώσει έναν χρόνο. Η Ελλάδα, την οποία κυβερνούσε δικτατορικά ο Ιωάννης Μεταξάς, μπορεί να τηρούσε ουδέτερη στάση, αλλά ήταν εμφανές ότι βρισκόταν στο πλευρό της Αγγλίας, που εκείνη την περίοδο δοκιμαζόταν σοβαρά από τις αεροπορικές επιθέσεις της «Λουφτβάφε». Η φασιστική Ιταλία, σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, με τον ισχυρό στόλο της διεκδικούσε την πρωτοκαθεδρία στις θάλασσες της Μεσογείου από τη Μεγάλη Βρετανία.

Η διαταγή για τον τορπιλισμό της «Έλλης», ενός ελαφρού καταδρομικού πλοίου («ευδρόμου» με την ορολογία του μεσοπολέμου), δόθηκε από την Ιταλό διοικητή των Δωδεκανήσων Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι, ηγετικό στέλεχος του Φασιστικού Κόμματος της Ιταλίας και πρέπει να ήταν σε γνώση του Ιταλού δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι. Το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο» με διοικητή τον υποπλοίαρχο Τζουζέπε Αϊκάρντι ξεκίνησε από τη ναυτική βάση στο Παρθένι της Λέρου το βράδυ της 14ης Αυγούστου, με αποστολή να πλήξει εχθρικά πλοία στην Τήνο, τη Σύρο και στη συνέχεια να αποκλείσει τη Διώρυγα της Κορίνθου.

Τις πρωινές ώρες της 15ης Αυγούστου το ιταλικό υποβρύχιο βρέθηκε έξω από το λιμάνι της Τήνου «εν καταδύσει», με σκοπό να τορπιλίσει τα επιβατικά πλοία «Έλση» και «Έσπερος», που μετέφεραν προσκυνητές, αλλά οι Ιταλοί τα θεωρούσαν οπλιταγωγά και συνεπώς εχθρικά. Από το περισκόπιο ο Αϊκάρντι είδε να καταφθάνει στο λιμάνι ένα πολεμικό και δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη, όπως δήλωσε μετά τον πόλεμο. Επρόκειτο για το καταδρομικό «Έλλη», που κατέπλεε στην Τήνο για τις εορταστικές εκδηλώσεις της Μεγαλόχαρης.

Στις 8.25 π.μ., λίγη ώρα πριν από τη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας κι ενώ στην παραλία υπήρχε πολύς κόσμος, το «Ντελφίνο» έπληξε με τρεις τορπίλες το ελληνικό πολεμικό πλοίο. Η μία μόνο τορπίλη βρήκε στόχο, αλλά έπληξε καίρια το ελληνικό πλοίο στο μηχανοστάσιο και τις δεξαμενές πετρελαίου. Μία ώρα αργότερα, το «Έλλη» βυθίστηκε, παρά τις προσπάθειες του πληρώματος να το κρατήσουν στον αφρό. Οι άλλες δύο τορπίλες αστόχησαν και εξερράγησαν στην προκυμαία. Από την επίθεση του «Ντελφίνο» σκοτώθηκαν ένας υπαξιωματικός και οκτώ ναύτες του «Έλλη», ενώ οι τραυματίες ανήλθαν στους 24. Μία γυναίκα, που βρισκόταν στην παραλία, πέθανε από καρδιακή προσβολή μετά την έκρηξη της δεύτερη τορπίλης στην προκυμαία.

Μετά την εκτέλεση της αποστολής του, το «Ντελφίνο» απομακρύνθηκε χωρίς να γίνει γνωστή η ταυτότητά του. Μετά από λίγες ώρες κατέπλευσε στη Σύρο, αλλά αναχώρησε αμέσως άπρακτο, καθώς δεν υπήρχε κανένα πλοίο στο λιμάνι του νησιού. Το «Ντελφίνο» επέστρεψε εσπευσμένως στη Λέρο με διαταγή των ιταλικών αρχών, ακυρώνοντας την αποστολή του στην Κόρινθο. Η επιχείρηση δεν φαίνεται να ήταν σε γνώση των πολιτικών αρχών της Ρώμης (πλην ίσως του Μουσολίνι). Ο υπουργός Εξωτερικών, Γκαλεάτσο Τσιάνο, έγραψε στα απομνημονεύματά του ότι η βύθιση του ελληνικού πλοίου οφείλεται στη θρασύτητα του Ντε Βέκι.

Η έρευνα που διενήργησαν δύτες του Πολεμικού Ναυτικού, έδειξε ότι η τορπίλες ήταν ιταλικές και επομένως η επίθεση έγινε από ιταλικό υποβρύχιο. Η κυβέρνηση Μεταξά τήρησε απόλυτα μυστικό το πόρισμα της έρευνας, για να μην προκαλέσει την Ιταλία και διαταράξει την ουδετερότητα της Ελλάδας. Τελικά, δημοσιοποιήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 1940, δύο ημέρες μετά την ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας. Παρά ταύτα, από την πρώτη στιγμή η ελληνική κοινή γνώμη δεν είχε καμία αμφιβολία για την εθνικότητα του υποβρυχίου.

Το 1950, στο πλαίσιο των πολεμικών επανορθώσεων, η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το ελαφρύ καταδρομικό «Ευγένιος της Σαβοίας» (Eugenio Di Savoia), το οποίο μετονομάστηκε σε «Έλλη» τον Ιούνιο του 1951 και ύψωσε την ελληνική σημαία. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 το ναυάγιο του «Έλλη» ανελκύστηκε τμηματικά και πουλήθηκε για παλιοσίδερα (σκραπ). Το 1985 Έλληνες δύτες ανακάλυψαν στο βυθό της Τήνου τα απομεινάρια της ιταλικής τορπίλης που βύθισε το «Έλλη». Το εύρημα εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιά.

 

Ηχητικό ντοκουμέντο: Ο τορπιλισμός του "Έλλη"

 

Σαν σήμερα, 10 Απριλίου 1826 οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Μεσολογγίου πραγματοποιούν την ηρωική έξοδο.

Έξοδος του Μεσολογγίου ή κατά ορισμένους συγγραφείς Ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου αναφέρεται στην έξοδο που πραγματοποίησαν οι πολιορκημένοι στρατιώτες και άμαχοι του Μεσολογγίου, όταν οι δυνατότητες συνέχισης της άμυνας απέναντι στα τουρκικά και αιγυπτιακά στρατεύματα είχαν χαθεί, λόγω εξάντλησης των τροφίμων

Η παρακάτω ιστορική ομιλία εκφωνήθηκε από τον Τσε Γκεβάρα σε Κουβανούς φοιτητές της Ιατρικής, στις 20 Αυγούστου 1960.
Την αναδημοσιεύουμε από το independentnews.gr (πηγή: Ημερολόγια Μοτοσικλέτας, Latinoamericana, Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, 2004. Το πλήρες κείμενο αυτής της ομιλίας περιλαμβάνεται στη νέα έκδοση του Che Guevara Reader, που εκδόθηκε από την Ocean Press το 2003). 
Η ομάδα σύνταξης του independentnews.gr επιμελήθηκε το κείμενο και στο μικρό εισαγωγικό σημείωμα αναφέρει:

«Η δημοσίευση είναι αφιερωμένη με βαθιά ευγνωμοσύνη στους Κουβανούς Ιατρούς που με αλληλεγγύη και απέραντο αλτρουισμό προσφέρουν την βοήθεια τους εθελοντικά στους λαούς ολόκληρου του πλανήτη ακολουθώντας πιστά τη διδαχή του δασκάλου τους Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Όπως και σε όλους τους γιατρούς και νοσηλευτές,υγειονομικούς ,τόσο στην Ελλάδα αλλά και σε κάθε χώρα του κόσμου που μάχονται ακατάπαυστα να κρατήσουν στη ζωή τον Άνθρωπο, δίνοντας τα πάντα,κάποιες φορές ακόμη και ως θύματα,τη ζωή τους. Άξιοι αγωνιστές. Σας Ευγνωμονούμε».

«Όλοι σχεδόν ξέρετε ότι ξεκίνησα τη σταδιοδρομία μου ως γιατρός πριν από αρκετά χρόνια. Όταν ξεκίνησα, όταν άρχισα να σπουδάζω ιατρική, οι περισσότερες από τις ιδέες που έχω σήμερα ως επαναστάτης απουσίαζαν από το οπλοστάσιο των ιδανικών μου. Ήθελα να πετύχω, όπως θέλουν όλοι. Το όνειρο μου ήταν να γίνω διάσημος ερευνητής. Το όνειρο μου ήταν να δουλεύω ακούραστα για να πετύχω κάτι που θα μπορούσε πραγματικά να τεθεί στην υπηρεσία της ανθρωπότητας, αλλά, την ίδια στιγμή, θα αποτελούσε κι έναν προσωπικό θρίαμβο. Ήμουν, όπως όλοι μας, ένα παιδί του περιβάλλοντος μου. Μέσα από κάποιες ειδικές περιστάσεις, ίσως και εξαιτίας του χαρακτήρα μου επίσης, αφού πήρα το  πτυχίο μου, άρχισα να ταξιδεύω στη Λατινική Αμερική και τη γνώρισα πολύ καλά. Με εξαίρεση την Αϊτή και τη Δομινικανή Δημοκρατία, επισκέφτηκα -με τον έναν ή τον άλλο τρόπο- όλες τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Έτσι όπως ταξίδευα, πρώτα ως φοιτητής και ύστερα ως γιατρός, άρχισα να έρχομαι σε στενή επαφή με τη φτώχεια, την πείνα, τις αρρώστιες, την αδυναμία να θεραπευτεί ένα παιδί από έλλειψη μέσων, με το μούδιασμα που προκαλούν η πείνα και οι τιμωρίες, ώσπου φτάνουμε σ’ ένα σημείο που φαντάζει ασήμαντο γεγονός να χάνει ένας γονιός το παιδί του, όπως συχνά συμβαίνει στις σκληρά δοκιμαζόμενες κοινωνικές τάξεις στην πατρίδα μας, τη Λατινική Αμερική. Κι άρχισα να βλέπω ότι υπήρχε κάτι που μου φαινόταν τότε σχεδόν εξίσου σημαντικό με την καριέρα μου ή με τη συμβολή μου στην ιατρική επιστήμη, και αυτό ήταν να βοηθήσω εκείνους τους ανθρώπους.

Εξακολούθησα όμως να είμαι, όπως όλοι μας εξακολουθούμε να είμαστε, ένα παιδί του περιβάλλοντος μου και ήθελα να βοηθήσω εκείνους τους ανθρώπους με τις προσωπικές μου προσπάθειες. Είχα ήδη ταξιδέψει πολύ – βρισκόμουν τότε στη Γουατεμάλα, στη Γουατεμάλα του [δημοκρατικά εκλεγμένου Γιάκομπο] Άρμπενς – και είχα αρχίσει να κρατάω κάποιες σημειώσεις γιατη συμπεριφορά ενός επαναστάτη γιατρού.

Άρχισα να εξετάζω τι χρειαζόμουν για να γίνω ένας επαναστάτης γιατρός. Η επίθεση εξαπολύθηκε, ωστόσο: το πραξικόπημα [του 1954] οργανώθηκε από τη Γιουνάιτεντ Φρουιτ Κόμπανι, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, τον [διευθυντή της CIA] Φόστερ Ντάλες-στην πραγματικότητα, ήταν όλοι τους ένα και το αυτό – και το ανδρείκελο Καστίγιο Άρμας [με τον οποίο αντικατέστησαν τον Άρμπενς]. Η επίθεση ήταν πετυχημένη, δεδομένου ότι ο λαός δεν είχε φτάσει ακόμα στο επίπεδο ωριμότητας που έχει σήμερα ο λαός της Κούβας. Και μια ωραία μέρα εγώ,όπως πολλοί άλλοι, πήρα το δρόμο της εξορίας, ή πάντως το δρόμο της φυγής από τη Γουατεμάλα, αφού δεν ήταν αυτή η πατρίδα μου. Τότε συνειδητοποίησα κάτι βασικό: για να γίνω επαναστάτης γιατρός ή απλώς επαναστάτης, έπρεπε πρώτα να υπάρξει επανάσταση. Η μεμονωμένη προσπάθεια, η προσωπική προσπάθεια, η καθαρότητα των ιδανικών, η επιθυμία για θυσία μιας ολόκληρης ζωής στο πιο ευγενικό ιδανικό δε σημαίνουν τίποτα αν αυτή η προσπάθεια γίνεται μεμονωμένα, απόμερα, σε μια γωνιά της Λατινικής Αμερικής, απέναντι σε εχθρικές κυβερνήσεις και κοινωνικές συνθήκες που δεν επιτρέπουν την πρόοδο. Η επανάσταση έχει ανάγκη αυτό που γίνεται στην Κούβα: την κινητοποίηση ενός ολόκληρου λαού, που έχει μάθει να χρησιμοποιεί τα όπλα και να είναι ενωμένος στη μάχη, που ξέρει τι αξία έχει ένα όπλο και τι αξία έχει η ενότητα του λαού. Ερχόμαστε λοιπόν στην καρδιά του προβλήματος που έχουμε σήμερα μπροστά μας. Έχουμε ήδη το δικαίωμα και την υποχρέωση ακόμα να είμαστε, πρώτα απ’ όλα, επαναστάτες γιατροί, δηλαδή άτομα που θέτουν τις τεχνικές γνώσεις του επαγγέλματος τους στην υπηρεσία της επανάστασης και του λαού.

Επιστρέφουμε τώρα στα αρχικά ερωτήματα: Πώς δουλεύει κανείς αποτελεσματικά για την κοινωνική ευημερία; Πώς συμβιβάζει κανείς την ατομική προσπάθεια με τις ανάγκες της κοινωνίας;
Πρέπει να ξαναφέρουμε στο νου μας πώς ήταν η ζωή του καθενός από εμάς, τι έκανε και τι πίστευε καθένας από εμάς, ως γιατρός ή λειτουργός της δημόσιας υγείας από άλλη θέση, πριν από την επανάσταση. Πρέπει να το κάνουμε με βαθύ κριτικό ενθουσιασμό. Θα συμπεράνουμε τότε ότι σχεδόν όλα όσα πιστεύαμε και νιώθαμε εκείνη την παλιά εποχή πρέπει να παραμεριστούν και ότι ένας νέος τύπος ανθρώπου πρέπει να δημιουργηθεί.

Αν ο καθένας από εμάς γίνει ο αρχιτέκτονας αυτού του νέου τύπου ανθρώπου για τον εαυτό του, τότε η δημιουργία αυτού του νέου τύπου ανθρώπου που θα αντιπροσωπεύει τη νέα Κούβα θα είναι πολύ ευκολότερη.

Είναι καλό για σας – τους παρόντες, τους κατοίκους της Αβάνας – να βάλετε καλά στο μυαλό σας αυτήν την ιδέα: ότι στην Κούβα γεννιέται ένας νέος τύπος ανθρώπου, που δεν μπορεί να εκτιμηθεί πλήρως στην πρωτεύουσα, αλλά μπορεί κανείς να τον δει σε κάθε άλλη γωνιά της χώρας. Όσοι από εσάς πήγατε στη Σιέρρα Μαέστρα στις 26 Ιουλίου θα είδατε κάτι πολύ σημαντικό… Θα είδατε παιδιά που από το ανάστημα τους φαίνονται οχτώ ή εννιά χρονών, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι σχεδόν όλα δεκατριών ή δεκατεσσάρων.

Είναι τα γνήσια τέκνα της Σιέρρα Μαέστρα, τα γνήσια παιδιά της πείνας και της φτώχειας σε όλες τις μορφές της. Είναι τα πλάσματα του υποσιτισμού. Στη μικρή μας Κούβα, με τα τέσσερα ή πέντε τηλεοπτικά κανάλια, με τους εκατοντάδες ραδιοφωνικούς σταθμούς, με την πρόοδο της σύγχρονης επιστήμης, όταν ένα βράδυ εκείνα τα παιδιά έφτασαν στο σχολείο και είδαν για πρώτη φορά ηλεκτρικό φως, αναφώνησαν ότι τα αστέρια ήταν πολύ χαμηλά εκείνη τη νύχτα. Εκείνα τα παιδιά, τα οποία κάποιοι από εσάς θα είδατε, σπουδάζουν τώρα στα σχολεία, από τις πρώτες τάξεις μέχρι την επαγγελματική κατάρτιση, μέχρι την πολύ δύσκολη επιστήμη της επανάστασης. Αυτό είναι το νέο είδος ανθρώπων που γεννιέται στην Κούβα.

Γεννιούνται σε απομονωμένους τόπους, σε απόμερες περιοχές της Σιέρα Μαέστρα και επίσης στις κολεκτίβες και στους χώρους εργασίας. Όλα αυτά συνδέονται στενά με το θέμα της σημερινής μας συζήτησης: την ενσωμάτωση στο επαναστατικό κίνημα των γιατρών και των άλλων εργαζομένων στον τομέα της υγείας.
Γιατί το καθήκον της επανάστασης – το καθήκον της μόρφωσης και διατροφής των παιδιών, το καθήκον της εκπαίδευσης του στρατού, το καθήκον της διανομής της γης των παλιών απόντων γαιοκτημόνων σ’εκείνους που έχυναν τον ιδρώτα τους κάθε μέρα στην ίδια γη χωρίς να δρέπουν τους καρπούς της- είναι το σπουδαιότερο έργο κοινωνικής ιατρικής που έχει γίνει στην Κούβα.

Η μάχη κατά της αρρώστιας πρέπει να βασίζεται στην αρχή της δημιουργίας ενός γέρου σώματος, όχι μέσω της περίτεχνης εργασίας ενός γιατρού πάνω σ’ έναν αδύναμο οργανισμό, αλλά δημιουργώντας ένα γερό σώμα μέσω της δουλειάς ολόκληρου του συνόλου, ιδιαίτερα ολόκληρου του κοινωνικού συνόλου.Μια μέρα η ιατρική θα πρέπει να γίνει μια επιστήμη που θα προλαμβάνει τις ασθένειες, που θα προσανατολίζει το κοινό προς τις ιατρικές υποχρεώσεις του και η οποία θα χρειάζεται να παρεμβαίνει μόνο σε περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσες για να πραγματοποιήσει μια χειρουργική επέμβαση ή να αντιμετωπίσει κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο στη νέα κοινωνία που δημιουργούμε… Εκείνο που απαιτείται γι’ αυτό το οργανωτικό έργο, όπως και για όλα τα επαναστατικά έργα, είναι το άτομο. Η επανάσταση δεν τυποποιεί, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, τη συλλογική βούληση, τη συλλογική πρωτοβουλία.
Το αντίθετο, απελευθερώνει τις ατομικές ικανότητες των ανθρώπων. Αυτό που πράγματι κάνει η επανάσταση είναι να κατευθύνει αυτή την ικανότητα. Αποστολή μας σήμερα είναι να προσανατολίσουμε το δημιουργικό ταλέντο όλων των επαγγελματιών του τομέα της υγείας προς το έργο της κοινωνικής ιατρικής. Βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής, και όχι μόνο εδώ στην Κούβα.
Αντίθετα με όσα λέγονται και παρά τις ελπίδες κάποιων ανθρώπων, οι μορφές του καπιταλισμού που γνωρίσαμε, κάτω από τις οποίες μεγαλώσαμε και υποφέραμε, νικιούνται σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Τα μονοπώλια νικιούνται. Η σοσιαλιστική επιστήμη σημειώνει κάθε μέρα νέους, σημαντικούς θριάμβους.

Έχουμε την περηφάνια και το καθήκον να βρισκόμαστε στην πρωτοπορία ενός κινήματος απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική, το οποίο ξεκίνησε πριν από καιρό στις άλλες υποδουλωμένες ηπείρους της Αφρικής και της Ασίας. Αυτή η βαθιά κοινωνική αλλαγή απαιτεί επίσης πολύ βαθιές αλλαγές στη νοοτροπία των ανθρώπων.

Ο ατομικισμός ως τέτοιος, ως η μεμονωμένη δράση ενός προσώπου στο κοινωνικό περιβάλλον, πρέπει να εκλείψει στην Κούβα.
Αύριο ο ατομικισμός θα πρέπει να είναι η σωστή χρησιμοποίηση όλων των ατόμων προς όφελος της κοινότητας.
Αλλά, αν και όλα αυτά, όλα όσα λέω, γίνονται κατανοητά σήμερα, αν και όλοι είναι πρόθυμοι να σκεφτούν λίγο το παρόν, το παρελθόν και το πώς θα πρέπει να είναι το μέλλον, η αλλαγή του τρόπου σκέψης απαιτεί βαθιές εσωτερικές αλλαγές και συμβολή στην πραγματοποίηση βαθιών εξωτερικών αλλαγών, κυρίως κοινωνικών.
Αυτές οι εξωτερικές αλλαγές πραγματοποιούνται στην Κούβα καθημερινά.
Ένας τρόπος να μάθετε γι’αυτή την επανάσταση, να γνωρίζετε τις δυνάμεις που κρύβουν μέσα τους οι άνθρωποι, δυνάμεις που ήταν λανθάνουσες για τόσο καιρό, είναι να επισκεφτείτε όλη την Κούβα, να επισκεφτείτε τις κολεκτίβες και όλους τους χώρους δουλειάς που δημιουργούνται.
Κι ένας τρόπος για να φτάσετε στην καρδιά του ιατρικού ζητήματος είναι όχι μόνο να γνωρίσετε, όχι μόνο να επισκεφτείτε αυτά τα μέρη, αλλά να γνωρίσετε και τους ανθρώπους που συνθέτουν αυτές τις κολεκτίβες και τα κέντρα εργασίας.
Πηγαίνετε εκεί και μάθετε τι αρρώστιες έχουν, από τι πάσχουν, από πόση φτώχεια υπέφεραν σ’ όλη τους τη ζωή, φτώχεια που κληρονόμησαν από αιώνες καταπίεσης και απόλυτης υποταγής.
Ο γιατρός, ο νοσοκόμος, θα φτάσουν τότε στην καρδιά της νέας δουλειάς τους, δηλαδή ως άτομα μέσα στις μάζες, άτομα μέσα στην κοινότητα.
 Ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο, μένοντας πάντα κοντά στον άρρωστο, γνωρίζοντας καλά την ψυχολογία του, εκπροσωπώντας εκείνους που έρχονται κοντά στον πόνο και τον ανακουφίζουν, ο γιατρός έχει πάντα πολύ σημαντικό έργο, ένα έργο μεγάλης ευθύνης στην κοινωνική ζωή. Πριν από λίγο καιρό, λίγους μήνες, συνέβη εδώ στην Αβάνα μια ομάδα φοιτητών που μόλις είχαν πάρει το πτυχίο της ιατρικής να μη θέλουν να πάνε στην ύπαιθρο και ζητούσαν επιπλέον πληρωμή για να το κάνουν. Από την οπτική γωνία του παρελθόντος είναι περισσότερο από λογικό να συμβαίνει αυτό- έτσι τουλάχιστον μου φαίνεται και το καταλαβαίνω. Θυμάμαι πως έτσι ήταν τα πράγματα, έτσι σκέφτονταν οι άνθρωποι πριν από μερικά χρόνια. Για ακόμα μια φορά είναι ο μονομάχος στην επανάσταση, ο μοναχικός πολεμιστής αυτός που θέλει να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον, καλύτερες συνθήκες, και να κερδίσει την αναγνώριση για αυτό που κάνει. Τι θα συνέβαινε όμως αν δεν ήταν αυτά τα άτομα – οι οικογένειες των οποίων στην πλειονότητα τους μπορούσαν να πληρώσουν για τις σπουδές τους – εκείνα που ολοκλήρωσαν τα μαθήματα τους και αρχίζουν τώρα να ασκούν το επάγγελμα τους; Τι θα συνέβαινε αν στη θέση τους ήταν διακόσιοι, τριακόσιοι χωρικοί αυτοί που θα ξεπρόβαλλαν – σαν από θαύμα, ας πούμε – από τις αίθουσες διαλέξεων του πανεπιστημίου; Αυτό που απλώς θα συνέβαινε είναι ότι αυτοί οι χωρικοί θα έτρεχαν αμέσως και με μεγάλο ενθουσιασμό να φροντίσουν τα αδέρφια τους. Θα ζητούσαν τις θέσεις με τη μεγαλύτερη ευθύνη και την περισσότερη δουλειά, για να δείξουν ότι τα χρόνια σπουδών δε σπαταλήθηκαν άσκοπα. Αυτό θα συμβεί σε έξι εφτά χρόνια, όταν οι νέοι φοιτητές, παιδιά της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, θα πάρουν τα πτυχία τους. Δεν πρέπει όμως να βλέπουμε το μέλλον μοιρολατρικά και να χωρίζουμε τους ανθρώπους σε παιδιά της εργατικής τάξης ή της αγροτιάς και σε αντεπαναστάτες. Αυτό είναι απλουστευτικό, δεν είναι αλήθεια, και τίποτα δε διαπαιδαγωγεί περισσότερο έναν έντιμο άνθρωπο από το να βιώσει την επανάσταση. Κανένας από εμάς, απ’ όσους φτάσαμε πρώτοι με το Granma, εγκατασταθήκαμε στη Σιέρα Μαέστρα και μάθαμε να σεβόμαστε τον αγρότη και τον εργάτη, ζώντας μαζί τους, κανένας από εμάς δεν ήταν εργάτης ή αγρότης στο παρελθόν. Φυσικά, υπήρχαν εκείνοι που είχε χρειαστεί να δουλέψουν, που είχαν γνωρίσει ορισμένες ανάγκες σαν παιδιά.

Την πείνα όμως, την αληθινή πείνα, κανείς μας δεν την είχε γνωρίσει και αρχίσαμε να μαθαίνουμε τι θα πει πείνα, προσωρινά, τα δύο χρόνια πάνω στη Σιέρρα Μαέστρα.
Και τότε πολλά πράγματα έγιναν ξεκάθαρα… Μάθαμε ότι η ζωή ενός ανθρώπου αξίζει εκατομμύρια φορές περισσότερο απ’ όλη την περιουσία του πλουσιότερου ανθρώπου στη γη.
Το μάθαμε εκεί εμείς, που δεν ήμαστε παιδιά της εργατικής τάξης ή της αγροτιάς. Γιατί λοιπόν να διαλαλήσουμε τώρα ότι είμαστε οι προνομιούχοι και ότι ο υπόλοιπος λαός της Κούβας δεν μπορεί κι αυτός να μάθει; Ναι, μπορούν, να μάθουν. Σήμερα μάλιστα η επανάσταση απαιτεί να μάθουν, απαιτεί να καταλάβουν καλά ότι η περηφάνια που πηγάζει από την εξυπηρέτηση του συνανθρώπου μας είναι πολύ σημαντικότερη από ένα καλό εισόδημα· ότι η ευγνωμοσύνη των ανθρώπων είναι μονιμότερη, διαρκεί πολύ περισσότερο απ’ όσο χρυσάφι μπορεί να συσσωρεύσει κάποιος. Κάθε γιατρός, στη σφαίρα της δραστηριότητας του, μπορεί και πρέπει να συγκεντρώσει αυτό τον πολύτιμο θησαυρό, την ευγνωμοσύνη των ανθρώπων. Πρέπει τότε να αρχίσουμε να διαγράφουμε τις παλιές αντιλήψεις μας και να ερχόμαστε όλο και πιο κοντά στο λαό με κριτικό πνεύμα. Όχι με τον τρόπο που τον πλησιάζαμε πριν, γιατί όλοι θα πείτε: «Όχι, εγώ είμαι φίλος του λαού. Μου αρέσει να μιλάω με εργάτες και αγρότες και τις Κυριακές πηγαίνω στο τάδε μέρος για να δω το τάδε πράγμα». Όλοι το έκαναν αυτό. Αλλά το έκαναν υπό τύπον ελεημοσύνης και αυτό που πρέπει να προωθήσουμε σήμερα είναι η αλληλεγγύη. Δεν πρέπει να πλησιάζουμε το λαό για να λέμε: «Να’ μαστε. Ερχόμαστε να σας ελεήσουμε με την παρουσία μας, να σας διδάξουμε την επιστήμη μας, να καταδείξουμε τα λάθη σας, την έλλειψη λεπτότητας και στοιχειώδους γνώσης που σας διακρίνει».

Πρέπει να τον πλησιάζουμε με ερευνητικό ζήλο και ταπεινό πνεύμα, για να μαθαίνουμε από αυτή τη μεγάλη πηγή σοφίας που είναι ο λαός.
Συχνά συνειδητοποιούμε πόσο λανθασμένες ήταν κάποιες αντιλήψεις μας, οι οποίες είχαν γίνει κομμάτι του εαυτού μας και, αυτόματα, της συνείδησης μας. Κάθε τόσο έπρεπε να αλλάζουμε όλες τις αντιλήψεις μας, όχι μόνο τις γενικές, κοινωνικές ή φιλοσοφικές αντιλήψεις, αλλά πότε πότε και τις αντιλήψεις μας για την ιατρική.
Θα δούμε ότι οι ασθένειες δε θεραπεύονται πάντα όπως θεραπεύεται μια αρρώστια στο νοσοκομείο μιας μεγάλης πόλης.

Θα δούμε ότι ο γιατρός πρέπει να είναι και αγρότης, ότι πρέπει να μάθει να καλλιεργεί νέα τρόφιμα και, με το παράδειγμα του, να καλλιεργεί την επιθυμία για κατανάλωση νέων τροφίμων, για διαφοροποίηση της διατροφικής δομής στην Κούβα -τόσο μικρής και τόσο φτωχής σε μια αγροτική χώρα που είναι εν δυνάμει η πλουσιότερη στη γη. Θα δούμε τότε ότι κάτω από αυτές τις περιστάσεις θα πρέπει να είμαστε και παιδαγωγοί, ότι θα πρέπει επίσης να είμαστε και πολιτικοί – ότι το πρώτο που θα πρέπει να κάνουμε δεν είναι να προσφέρουμε τη σοφία μας, αλλά να δείξουμε άτι είμαστε έτοιμοι να μάθουμε με το λαό, να φέρουμε σε πέρας αυτή τη σπουδαία και όμορφη κοινή εμπειρία – να χτίσουμε μια νέα Κούβα.

Έχουμε ήδη κάνει πολλά βήματα και η απόσταση από την 1η Ιανουαρίου 1959 μέχρι σήμερα δεν μπορεί να μετρηθεί με συμβατικό τρόπο. Πριν από καιρό οι άνθρωποι καταλάβαιναν ότι εδώ είχε καταρρεύσει όχι μόνο ένας δικτάτορας, αλλά κι ένα σύστημα. Τώρα ο λαός πρέπει να μάθει ότι πάνω στα ερείπια ενός γκρεμισμένου συστήματος πρέπει να οικοδομήσουμε ένα νέο, το οποίο θα οδηγεί στην απόλυτη ευτυχία του λαού….Πειστήκαμε οριστικά ότι υπάρχει ένας κοινός εχθρός. Ξέρουμε ότι όλοι κοιτάζουν πίσω τους για να δουν μήπως τους ακούει κανείς, μήπως κρυφακούει κανείς από κάποια πρεσβεία και μεταδώσει όσα ακούει, πριν πουν ξεκάθαρα τη γνώμη τους κατά των μονοπωλίων, πριν πουν ξεκάθαρα: «Εχθρός μας και εχθρός ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής είναι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, που στηρίζει τα μονοπώλια». Αν όλοι ξέρουν ήδη ότι αυτός είναι ο εχθρός και αν έχουμε ως αφετηρία μας τη γνώση ότι όποιος παλεύει εναντίον αυτού του εχθρού έχει κάτι κοινό με εμάς, τότε προχωρούμε παρακάτω. Ποιοι είναι οι στόχοι μας εδώ στην Κούβα; Τι θέλουμε; Θέλουμε την ευτυχία του λαού ή όχι; Παλεύουμε για την απόλυτη οικονομική απελευθέρωση της Κούβας ή όχι; Δεν παλεύουμε για να είμαστε μια ελεύθερη χώρα ανάμεσα σε ελεύθερες χώρες, χωρίς να ανήκουμε σε κανένα στρατιωτικό συνασπισμό, χωρίς να πρέπει να συμβουλευόμαστε την πρεσβεία οποιασδήποτε μεγάλης δύναμης για κάθε απόφαση που παίρνουμε για εσωτερικά και διεθνή θέματα; Δε σκεφτόμαστε να ανακατανείμουμε τον πλούτο εκείνων που έχουν πάρα πολλά για να δώσουμε σ’ εκείνους που δεν έχουν τίποτα; Δε σκεφτόμαστε εδώ να προσφέρουμε δημιουργικό έργο, μια δυναμική καθημερινή πηγή ευτυχίας; Αν ναι, τότε έχουμε ήδη τους στόχους στους οποίους αναφερθήκαμε… Σε καιρούς μεγάλου κίνδυνου, σε καιρούς μεγάλης έντασης και μεγάλης δημιουργίας, αυτό που έχει σημασία είναι ο μεγάλος εχθρός και οι μεγάλοι στόχοι. Αν συμφωνούμε, αν όλοι μας ξέρουμε ήδη πού πηγαίνουμε, τότε, ό,τι κι αν συμβεί, πρέπει να αρχίσουμε τη δουλειά μας. Σας έλεγα ότι για να είναι κανείς επαναστάτης πρέπει να υπάρχει επανάσταση. Την έχουμε ήδη. Κι ένας επαναστάτης πρέπει επίσης να γνωρίζει τους ανθρώπους με τους οποίους πρόκειται να δουλέψει .Πιστεύω ότι δε γνωρίζουμε ακόμα καλά ο ένας τον άλλο. Πιστεύω ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας… [Ωστόσο] αν γνωρίζουμε τους στόχους, αν γνωρίζουμε τον εχθρό και αν γνωρίζουμε προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούμε, τότε το μόνο που μας απομένει είναι να μάθουμε πόση απόσταση πρέπει να διανύουμε κάθε μέρα και να το κάνουμε. Κανένας δεν μπορεί να πει πόση είναι αυτή η απόσταση· η απόσταση αυτή είναι η προσωπική πορεία κάθε ανθρώπου – είναι αυτό που θα κάνει κάθε μέρα, αυτό που θα κερδίζει από την προσωπική του εμπειρία και αυτό που θα δίνει από τον εαυτό του ασκώντας το επάγγελμα του, αφοσιωμένος στην ευημερία του λαού. Αν διαθέτουμε ήδη όλα τα στοιχεία για να βαδίσουμε προς το μέλλον, ας θυμηθούμε τη φράση του Χοσέ Μαρτί, την οποία πρέπει να εφαρμόζουμε διαρκώς: «Ο καλύτερος τρόπος να πεις κάτι είναι να το κάνεις».

Ας βαδίσουμε λοιπόν προς το μέλλον της Κούβας».



πηγή :// imerodromos //

ΝΙΚΟΣ ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ

«Ό,τι ξέρουμε για το 1821 μοιάζει με αντεστραμμένο είδωλο στον καθρέφτη. Υπάρχουν δύο ‘21, αυτό των αρχόντων, των Φαναριωτών και της επίσημης διπλωματίας και αυτό του λαού και των προοδευτικών ανθρώπων όλου του κόσμου…» (Δ. Φωτιάδης, από την ιστορική μονογραφία «ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ»)

Πώς γίνεται η Καλαμάτα να έχει απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό στις 23 Μάρτη του 1821, αλλά να γιορτάζουμε την έναρξη της Επανάστασης στις 25 Μάρτη; 

Η απάντηση είναι απλή: Έπρεπε ο ξεσηκωμός να εγκιβωτιστεί σε ένα σχήμα που θα εξυπηρετούσε τους επί τουρκοκρατίας εξουσιαστές του λαού που παρέμειναν  τέτοιοι και μετά την Επανάσταση. Ανάμεσά τους οι σεβάσμιοι δεσποτάδες της εποχής. Και δεν μιλάμε για το τμήμα του κλήρου που συμμετείχε με συνέπεια και από την πρώτη στιγμή στον αγώνα, αλλά για κείνους τους “ταλαντευόμενους” της ιεραρχίας που σύρθηκαν να πάρουν μέρος και κυρίως εκείνους που τοποθετήθηκαν με αφοριστικό και αντεπαναστατικό μένος κατά της Επανάστασης. Κι αφού οι τελευταίοι δεν είχαν να επιστρατεύσουν τίποτα άλλο για να οικειοποιηθούν την Επανάσταση, επιστράτευσαν την Παναγία.

Ήταν 17 ολόκληρα χρόνια μετά την Επανάσταση, με διάταγμα του 1838, που ως εθνική γιορτή ορίστηκε η μέρα του Ευαγγελισμού ώστε το ιερατείο να καμώνεται ότι ευλόγησε τον ξεσηκωμό…

Η αλήθεια, βέβαια, είναι ελαφρώς διαφορετική: Η σημαία της επανάστασης σηκώθηκε από το λαογέννητο ηγέτη και δολοφονημένο αργότερα από τους πρόκριτους, Παναγιώτη Καρατζά, στην Πάτρα στις 21 Μάρτη. Όσο για τον και “φιλικό” Παλαιών Πατρών Γερμανό, που όπως επιβεβαιώνουν τα απομνημονεύματά του απλώς… απουσίαζε, θυμήθηκε να «ευλογήσει» τα όπλα μόνο αφότου η Επανάσταση είχε ξεσπάσει και επιβληθεί.

Και τούτο συνέβη γιατί ο λαός (ανάμεσά του και ο λαϊκός κλήρος) δεν άκουσε τις «νουθεσίες» του ραγιαδισμού ούτε τις φοβέρες των φορέων του. Αυτοί, οι δεύτεροι, αντί του «Ελευθερία ή θάνατος» είχαν άλλη αντίληψη:

    «Ας αφήσουμε τα παιδιά του Μωάμεθ να αποτελειώσουν τα παιδιά του Ροβεσπιέρου», έλεγαν (“Ο Κοινωνικός χαρακτήρας της Επανάστασης του 1821”, ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2, 2011)…

***

   Ας δούμε τι έλεγαν τα «παιδιά του Ροβεσπιέρου» και γιατί δεν άρεσαν στο αρχοντολόι:

«Σ’ Ανατολή και Δύση και Νότον και Βοριά

για την πατρίδα όλοι να ‘χωμεν μία καρδιά

στην πίστη του καθένας ελεύθερος να ζει

στη δόξαν του πολέμου να τρέξωμεν μαζί

Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί,

αράπηδες και άσπροι, με μια κοινή ορμή,

για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί

πως είμαστ’ αντρειωμένοι παντού να ξακουστεί.

Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί

Αράπηδες και άσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

να σφάξουμε τους λύκους που το ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά

τους τυραννούν».

   Αυτά έγραφε τότε ο Ρήγας Φεραίος. Έγραφε κι αυτά:

«Όταν η Διοίκησις βιάζη, αθετή, καταφρονή τα δίκαια του λαού και δεν εισακούη τα παράπονά του, το να κάμη τότε ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάστασιν, να αρπάζη τα άρματα και να τιμωρήση τους τυράννους του, είναι (το) πλέον ιερόν από όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του.

Αν ευρίσκωνται όμως εις τόπον, όπου είναι περισσότεροι τύραννοι, οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών, εν όσω ν’ ανταμωθούν πολλοί, να πληθύνη ο αριθμός των, και τότε να αρχίσουν την επιδρομήν κατά των τυράννων (…)».

   Κι επειδή έγραφε κι έλεγε αυτά, γι’ αυτό και ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ και οι αυλικοί του είχαν αποφανθεί ότι ο Ρήγας ήταν ένας «διεφθαρμένος τη φρένα»…

   Όταν, δε, ο Ρήγας και οι σύντροφοί του δολοφονήθηκαν, οι …άνθρωποι του Θεού και …προστάτες του Γένους, αγαλλίασαν! Όπως έγραφε ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων, ο Ρήγας και οι σύντροφοί του «εσκόπευον να κάμουν επανάστασιν κατά του κραταιωτάτου Σουλτάνου αλλ’ ο μεγαλοδύναμος Θεός τους επαίδευσε κατά τας πράξεις των με τον θάνατον όπου τους έπρεπε (…)».

   Έχουν κάποιο νόημα όλα αυτά ή μήπως να τα αγνοήσουμε και να το ρίξουμε στο τσάμικο αυτής της περίφημης…«εθνικής ομοψυχίας» και του «όλοι μαζί» που διακινούν αιώνες τώρα οι «από πάνω», οι οποίοι συνήθως απουσιάζουν και από το «όλοι» και από το «μαζί»;

***

   Τι ήταν ο Παπαφλέσσας; Ήταν ο φλογερός αγωνιστής που γνωρίζουμε; Για το λαό ναι. Αλλά οι κοτσαμπάσηδες και οι σεβάσμιοι δεσποτάδες που τα είχαν κάνει τάτσι μήτσι κότσι με τους πασάδες είχαν άλλη άποψη.

   Για παράδειγμα, και σύμφωνα με τα λόγια του Παλαιών Πατρών Γερμανού όπως καταγράφονται στα απομνημονεύματά του, ο Παπαφλέσσας – αυτός που θα μνημονεύεται στους αιώνες για τη θυσία του στο Μανιάκι – ήταν «… άνθρωπος απατεών και εξωλέστατος περί μηδενός άλλου φροντίζων ειμή τινί τρόπω να ερεθίση την ταραχήν του έθνους…».

   Όταν ο Παπαφλέσσας συναντήθηκε με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό για να του πει ότι όλα ήταν έτοιμα για την Επανάσταση, ο τελευταίος αυτό το «πατριωτικό» του απάντησε: «Είσαι απατεώνας».

   Ποιο το συμπέρασμα; Μήπως να αδιαφορήσουμε για την αλήθεια και να συνεχίσουμε το «εθνικό» τσάμικο εκείνων που όποτε ακούνε για «ελευθερία» και «δικαιώματα» βλέπουν «ταραχήν του έθνους»;

***

   Τι ήταν το κίνημα του Υψηλάντη και του Σούτσου που ξεδιπλώθηκε τον Φλεβάρη του ’21 στην Μολδοβλαχία; Τι ήταν αυτή καθ’ αυτή η Επανάσταση του 1821; Αν μιλάμε για το λαό ήταν η λύτρωση. Ήταν το σάλπισμα για την διεκδίκηση της λευτεριάς και του δίκιου.

   Για τους προύχοντες, όμως, τι ήταν; Για το «ιερατείο» των «κεφαλών του Έθνους» τι ήταν; Μας το πληροφορεί το φιρμάνι του αφορισμού (!) της Επανάστασης (ο αφορισμός εκτός από την υπογραφή του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, φέρει την υπογραφή του πατριάρχη Ιεροσολύμων, καθώς και, μεταξύ άλλων, των μητροπολιτών Καισαρείας, Νικομήδειας, Δέρκων, Ανδριανουπόλεως, Βιζύης, Σίφνου, Ηρακλείας, Νικαίας, Θεσσαλονίκης, Βέροιας, Διδυμοτείχου, Βάρνης, Φαναρίου, Ναυπάκτου, Χαλκηδόνος, Τυρνάβου…):

«… αμφότεροι (Υψηλάντης και Σούτσος) αλαζόνες και δοξομανείς, ή μάλλον ειπείν ματαιόφρονες εκήρυξαν του γένους την ελευθερίαν και με την φωνήν αυτήν εφείλκυσαν πολλούς των εκεί κακοήθεις και ανοήτους (…) έγινε γνωστή εις το πολυχρόνιον κράτος η ρίζα και η βάσις όλου αυτού του κακοήθους σχεδίου. Με τοιαύτας ραδιουργίαςεσχημάτισαν την ολεθρίαν σκηνήν οι δύο ούτοι και τούτων συμπράκτορες φιλελεύθεροι, μάλλον δε μισελεύθεροι, και επεχείρησαν έργον μιαρόν, θεοσταγές και ασύνετον, θέλοντες να διακηρύξωσι την άνεσιν και ησυχίαν των ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς βασιλείας (…) Αντί λοιπόν φιλελευθέρων εφάνησαν μισελεύθεροι, και αντί φιλογενών και φιλοθρήσκων εφάνησαν μισογενείς, μισόθρησκοι και αντίθετοι, διοργανίζοντες, φευ, οι ασυνείδητοι με τα απονενοημένα κινήματά των την αγανάκτησιν της ευμενούς κραταιάς βασιλείας (…)».

   Και οι εκπρόσωποι του …Θεού και του Έθνους φτάνουν στο διά ταύτα και «παραγγέλλουν»:

«Διά τούτο (…) συμβουλεύομεν και παραινούμεν και εντελλόμεθα και παραγγέλλομεν πάσιν υμίν (…) να διακηρύξητε την απάτην των ειρημένων κακοποιών και κακόβουλων ανθρώπων και να τους αποδείξητε και να τους στηλιτεύσητε πανταχού (…) Εκείνους δε τους ασεβείς πρωταιτίους και απονενοημένους φυγάδας και αποστάτας ολεθρίους να τους μισήτε και να τους αποστρέφεστε και διανοία και λόγω, καθότι και η εκκλησία και το γένος τούς έχει μεμισημένους, και επισωρεύει κατ’ αυτών τας παλαμναιοτάτας και φρικωδεστάτας αράς: ως μέλη σεσηπότα, τους έχει αποκεκομμένους της καθαράς και υγιαινούσης χριστιανικής ολομελείας. Ως παραβάται δε των θείων νόμων και κανονικών διατάξεων…αφορισμένοι υπάρχειεν και κατηραμένοι και ασυγχώρητοι και μετά θάνατον (…)».

   Ωραίο δεν είναι το τσάμικο της… «εθνικής ομοψυχίας»;

***

   Αυτά, λοιπόν, με τους «μέσα». Αλλά υπήρχαν και οι «φίλοι» μας οι «απ’ έξω». Ας πάμε να δούμε τι συνέβη και με τους «έξω». Ο λόγος στον Στρατηγό, τον Μακρυγιάννη (Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, Βιβλίον Γ’ Κεφάλαιον πέμπτον):

«Και παραδοθήκαμεν εις την τιμή εσάς των ομοθρήσκων μας Ρούσσων και Άγγλων και Γάλλων να μας σώσετε – κ’ εσείς οι φιλάνθρωποι της πρώτες χρονιές πιάνατε ένα αθώον παιδί, ένα αρφανό, οπού γύρευε η τυραγνία να του πάρη την ζωή του και την τιμή του και θρησκεία του και με την βοήθεια του Θεού εσώθη· και οι τρεις εσείς το κιντυνεύετε να το πάτε πάλε εις την δικαιοσύνη του τύραγνου·(…) Τι φαντάζεστε, ότι μας βοηθήσετε, ή μας μολύνετε και μας αφανίσετε; Ξίκι να γίνεταν από ‘μας ήταν καλύτερα και το καλό σας και το κακό σας! Ευγνωμονούμεν οι Ελληνες γενικώς τους φιλανθρώπους υποκόγους σας, έχομεν χάριτες εις αυτούς τους ευεργέτες μας –καμμιά χάρη ‘σ εσάς της ανεμοδούρες, της διαφταρμένες μηχανές δεν έχομεν! Οι τίμιοι άνθρωποι να μην σας ακούσουνε! Ούτε το καλό σας θέλουν να τους κάμετε. Ας σας ευγνωμονήσουνε εκείνοι οπού τους δώσετε τα δάνεια και τα ‘φκειασαν λούσια και πολυτέλειες κι’ άλλα τοιούτα. Εκεινών εκάμετε καλό με τα δάνειά σας, του Αρμασπέρη, του Κωλέτη, του Μαυροκορδάτου, του Μεταξά και συντροφιές τους (…) δεν θέλω σας ξέρη, ούτε να σας ακούσω! Από αυτά όλα η πατρίδα κλονίζεται, από της οδηγίες της πατρικές των Πρέσβεων και δικώ μας ξενολάτρων».

 Αυτά συνέβαιναν, γράφονταν και λέγονταν δυο αιώνες προ ΝΑΤΟ και προ ΕΕ. Και μάλλον δεν χρειάζεται κάποιο πιο επίκαιρο σχόλιο.

***

    Η Επανάσταση του ’21, εθνικοαπελευθερωτική στη μορφή της και αστικοδημοκρατική στο περιεχόμενό της, παρά τις μεταγενέστερες προσπάθειες να ενδυθεί κάποιου τύπου θρησκευτικό μυστικισμό και να παρουσιαστεί – παρά ακόμα και τους δυο εμφυλίους κατά την διάρκειά της – σαν μια χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις “υπερταξική” εθνική διαδικασία,  είχε πρόδηλα κοινωνικό χαρακτήρα, που δεν θα μπορούσε παρά να ορίζεται από την ίδια την κινητήρια δύναμή της, την πρωτοπόρα σε εκείνη την ιστορική περίοδο, ανερχόμενη και ασφυκτιούσα σε συνθήκες φεουδαρχίας και οθωμανικής κατάκτησης, αστική τάξη :

“Ας εξετάση διακεκριμένως οποιοσδήποτε έλαβεν μέρος εις την Επανάστασιν, και θέλει ίδει ότι η τάξις των ξενιτευμένων λογιοτάτων και εμπόρων είναι ήτις πρώτη ετόλμησεν και εκίνησεν τον μοχλόν τούτον και έμβασεν και τους Προεστούς και τους Αρματωλούς εις τα αίματα», γράφει ο Σερραίος επαναστάτης Κασομούλης (“Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833”, εκδόσεις “Πάγκειος Επιτροπή”). 

Ταυτόχρονα, όμως, 

“Το ’21, μόνο με της πνευματικής-μας- αριστοκρατίας τη θέληση δεν έγινε, αλλά έγινε και ενάντια της θέλησής της. Η ανεξαρτησία δεν “εκμαιεύθηκε” από τη λογιωτατική Σοφία των – τάχατις – “Διδασκάλων του Γένους” (τους οποίους, ούτε είδαν ποτέ, οι τινάξαντες την Οθωμανική αυτοκρατορία στον αέρα). Πολύ περισσότερο δεν έγινε από κάτι θρυλούμενους φραγκολεβαντίνους και Ιγνάτιους, αλλά καταχτήθηκε από τα γιαταγάνια των Πελοποννήσιων και της Ρούμελης. Η επακολουθήσασα λευτεριά, τίποτις αυτουνών δεν τους χρωστάει. Αν, από τη θέλησή τους αυτό εξαρτιότανε, ακόμα φέσι θα φοράγαμε…”

και επίσης 

“…η επανάσταση δεν έγινε μόνο για τους Τούρκους. (δεν ήσαν οι χειρότεροι…). Εγινε ενάντια και στο γδάρσιμο και τον κατατρεγμό απ’ τους προκρίτους – δηλαδή για το ξερίζωμα σύξυλου του ‘Τριαδικού” Τουρκοπαπαδοκοτζαμπασέικου καθεστώτος…” (Γιάννης Σκαρίμπας, “Το 1821 και η Αλήθεια”, εκδόσεις “Κάκτος”) 

Τα συμπεράσματα – τα δικά μας τουλάχιστον – από όλα αυτά παραμένουν αναλλοίωτα:

Πρώτο: Τιμή και δόξα στην Επανάσταση του ’21. Τιμή και δόξα στους επαναστάτες, σε εκείνους που ανάμεσά τους δεν υπήρξε «κανένας φρόνιμος», όπως το λέει ο Κολοκοτρώνης.

Δεύτερο: Τιμή και δόξα στην «επαναστάτισσα Ελλάδα» που ύμνησε ο Πούσκιν και λάτρεψε ο Μπάιρον, τιμή και δόξα στον επαναστατημένο λαό που δεν αρνήθηκε το ευκταίο στο όνομα του «εφικτού», τιμή και δόξα στους«Καραισκάκηδες» που δεν διαπραγματεύτηκαν τον ξεσηκωμό τους με τον Μέτερνιχ.

Τρίτο: «Όσοι το χάλκεον χέρι του φόβου βαρύ αισθάνονται, ζυγόν δουλείας, ας έχουσι. Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία» (Αντρέας Κάλβος). Η’ όπως το έλεγε 120 χρόνια μετά την Επανάσταση του ’21 ο ύμνος του ΕΛΑΣ:«Αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι, πάντα είναι ο ίδιος ο λαός».

Τέταρτο: Ο λαός. Ο μόνος που μπορεί να βάζει τέλος στις τυραννίες. Που ακόμα κι όταν «χάνονται» οι Επαναστάσεις του, δεν έχει άλλο δρόμο από εκείνον που γράφει: «Πέθανε η Επανάσταση. Ζήτω η Επανάσταση»!


Πηγή :// imerodromos // ΝΙΚΟΣ ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ//

Βαρύ φόρο αίματος πλήρωσε η Καλογρέζα, όπως άλλωστε και πολλές άλλες περιοχές στη χώρα μας, στους ναζί κατακτητές. αφού η συλλογική και αταλάντευτη αντίσταση των κατοίκων της, οδήγησε σε αντίποινα, όπως τις εκτελέσεις στο Μπλόκο της Καλογρέζας.

Όπως και σε άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις, οι δοσίλογοι της Κατοχής, στάθηκαν στο πλευρό του κατακτητή και ενάντια στο σύνολο του αγωνιζόμενου λαού. Κάθε χρόνο οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης βοηθούν στη διάσωση της πολύτιμης ιστορικής μνήμης.

 

Η ιστορία του Μπλόκου

Στις 15 Μαρτίου 1944 πραγματοποιήθηκε στην Καλογρέζα ενα μεγάλο μπλόκο, με τη συμμετοχή δυνάμεων της Χωροφυλακής, της Ειδικής Ασφάλειας και των Ταγμάτων Ασφαλείας. Πριν ακόμη ξημερώσει, άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας περικύκλωσαν την περιοχή. Στη συνέχεια συγκέντρωσαν τους άρρενες κάτοικους άνω των 16 ετών σε ένα οικόπεδο. Άνδρες της Ειδικής Ασφάλειας και των Ταγμάτων Ασφαλείας επέλεξαν και στη συνέχεια εκτέλεσαν 22 ατόμα (στην πλειονότητα τους, εργάτες), μεταξύ αυτών και ένα Ιταλό αντιφασίστα.

Επί της ουσίας ήταν αντίποινα των ναζί για το ισχυρό αντιστασιακό κίνημα της περιοχής, που μεταξύ άλλων, είχε εκφραστεί και με μεγάλες απεργίες στα λιγνιτωρυχεία της περιοχής, που είχαν τη συμβολή τους στα ενεργειακά προβλήματα των κατοχικών δυνάμεων.

Παράλληλα, ήταν «μήνυμα», αφού ήδη ο πόλεμος φαινόταν ότι είχε χαθεί για το Γ΄ Ράιχ, προς τα ποια κατεύθυνση επιθυμούσαν να κινηθεί η μεταπολεμική Ελλάδα. Γι’ αυτό επεδίωξαν την ενεργοποίηση των ταγματασφαλιτών σε βάρος του αντιστασιακού κινήματος και κεντρικά και τοπικά στην Καλογρέζα.

Φέτος συμπληρώνονται 75 χρόνια από την κορυφαία αντιστασιακή δράση στην περιφέρεια του Δήμου Ν. Ιωνίας, ενάντια στον κατακτητή, που κατέληξε στη θυσία 22 παλικαριών, τα οποία εκτελέστηκαν από τις δυνάμεις κατοχής, στην Καλογρέζα, στις 16 Μάρτη 1944.

Το 1982 με προσπάθειες των οικογενειών των νεκρών και της τότε δημοτικής αρχής στο σημείο της εκτέλεσης στήθηκε αναθηματική πλάκα της γλύπτριας Αφροδίτης Λιτή στην οποία είναι γραμμένα τα ονόματα των νεκρών και το επίγραμμα του Γιάννη Ρίτσου:

Στην Καλογρέζα σαν περνάς
Ξέγνοιαστε εσύ διαβάτη,
Με ευλάβεια πρέπει να πατάς,
Γιατί σε τούτα τα ληθάρια
Έπεσαν για τη λευτεριά
22 παλικάρια.

Το 1983 το Δημοτικό Συμβούλιο της Νέας Ιωνίας, θέλοντας να προσδώσει στη γενναία αυτή αντιστασιακή πράξη ξεχωριστή σημασία, καθιέρωσε ομόφωνα τη συγκεκριμένη ημέρα 16 του Μάρτη ως Εθνική Τοπική Εορτή.

Νάσος Μπράτσος

πηγή ΕΡΤ