ΦΩΤΕΙΝΗ ΛΑΜΠΡΙΔΗ

Η είδηση για την εμφάνιση ενός λευκού καρχαρία στην Εύβοια, κάνει τον κύκλο της στα ΜΜΕ. Ωστόσο η βιολόγος-ιχθυολόγος του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών κ. Νότα Περιστεράκη δεν δείχνει να εκπλήσσεται ιδιαίτερα από αυτή την είδηση, καθώς αναφέρει ότι έχουν υπάρξει σπάνιες καταγραφές νεαρών ατόμων λευκού καρχαρία στο Αιγαίο και στο παρελθόν. Ωστόσο, δηλώνει ότι είναι δύσκολο να γίνει ακριβής ταυτοποίηση είδους σε καρχαριοειδή χωρίς επιτόπια εξέταση από κάποιον ειδικό. Στην ερώτηση γιατί δεν πήγε κάποιος επιστήμονας από το ΕΛΚΕΘΕ επιτόπου για να αναγνωρίσει το είδος, απάντησε ότι δεν προβλέπεται σχετική διαδικασία, καθώς δεν υπάρχουν οικονομικοί πόροι για να καλύπτονται τέτοια περιστατικά, τα οποία συχνά τα μαθαίνουν και οι επιστήμονες από τα ΜΜΕ.

Η πενιχρή χρηματοδότηση της θαλάσσιας έρευνας από εθνικούς πόρους, καθώς και η μείωση του μόνιμου ερευνητικού προσωπικού έχει γενικότερες επιπτώσεις. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει εθνική χρηματοδότηση για την σταθερή παρακολούθηση (monitoring) των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο θαλάσσιο περιβάλλον.

«Καθώς βρισκόμαστε στην εξέλιξη του φαινομένου κλιματικής κρίσης και της ανόδου της θερμοκρασίας των νερών της Μεσογείου, τις τελευταίες δεκαετίες ευνοείται η εξάπλωση και εγκατάσταση τροπικών θαλάσσιων ειδών του Ινδικού και Ειρηνικού Ωκεανού, που περνάνε από το Κανάλι του Σουέζ, στις περιοχές κυρίως της ανατολικής Μεσογείου» εξηγεί η κ. Περιστεράκη. Πολλά από αυτά είναι εισβολικά, δηλ. είδη που πολλαπλασιάζονται με γρήγορους ρυθμούς και επικρατούν στον ανταγωνισμό με τα αυτόχθονα (ντόπια) είδη. Τέτοια είδη, μεταξύ άλλων, είναι και ο τοξικός λαγοκέφαλος, αλλά και το βρώσιμο λεοντόψαρο. Τα εισβολικά, αλλά και τα άλλα ξενικά είδη έχουν επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και αλλοιώνουν την βιοποικιλότητα. «Υπάρχουν αλλαγές που δεν παρακολουθούμε και δεν γνωρίζουμε ακριβώς, καθώς δεν υπάρχουν εξειδικευμένα προγράμματα ούτε κονδύλια για σταθερή παρακολούθηση αυτού του φαινομένου» λέει η κ. Περιστεράκη.

«Η εξάπλωση των ειδών αυτών έχει σημαντικές επιπτώσεις και στην επαγγελματική αλιεία, κυρίως την μικρή παράκτια. Ο Λαγοκέφαλος καταστρέφει την ψαριά αλλά και τα δίχτυα και τα παραγάδια των ψαράδων στις νότιες θάλασσες μας, όπου έχουν αυξηθεί σημαντικά οι πληθυσμοί του. Έχουν καταγραφεί οι επιπτώσεις του στην αλιεία και έχει υπολογιστεί η οικονομική ζημιά που επιφέρει στους αλιείς της Κρήτης, του Νότιου Αιγαίου και του Ιονίου, στα πλαίσια ενός ερευνητικού προγράμματος. Επίσης, καθώς ο Λαγοκέφαλος περιέχει νευροτοξίνη στους ιστούς του, η οποία μπορεί να επιφέρει ακόμα και τον θάνατο, απαγορεύεται η κατανάλωσή του. Έχουν καταγραφεί περιστατικά δηλητηριάσεων από κατανάλωση λαγοκέφαλου σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και πολύ σπάνια περιστατικά επιθέσεων σε λουόμενους.

Το λεοντόψαρο, αντίθετα, ανήκει στην ίδια οικογένεια με τις σκορπίνες, είναι βρώσιμο, πολύ νόστιμο και υψηλής θρεπτικής αξίας, αλλά έχει δηλητήριο στα αγκάθια των πτερυγίων του, οπότε χρειάζεται προσοχή στο καθάρισμά του. Πολλαπλασιάζεται με γρήγορους ρυθμούς, είναι χωροκατακτητικό είδος και τρέφεται με τα μικρά ψαράκια που βρίσκονται γύρω του, μειώνοντας σημαντικά τους πληθυσμούς άλλων ειδών».

Εξαφανίζονται οι ψαράδες

Η έρευνα στη θάλασσα είναι ακριβή, επομένως -αυτή τη στιγμή- οι καλύτεροι «δειγματολήπτες» των ερευνητών μας είναι οι αλιείς. Όμως φθίνει η ελληνική αλιεία, όπως εξηγεί η κ. Περιστεράκη.

«Μπορεί οι ψαράδες να πιάνουν ξενικά είδη ψαριών, αλλά ο κόσμος που δεν ξέρει αν τρώγονται δεν τα αγοράζει. Από την άλλη οι λαγοκέφαλοι τους καταστρέφουν και την ψαριά και τα εργαλεία. Το κόστος παραγωγής συνεχώς ανεβαίνει (άνοδος τιμών σε καύσιμα, εργαλεία, επισκευές σκάφους), δεν δίνονται αποζημιώσεις για φυσικές καταστροφές, όπως είναι οι ζημιές στα εργαλεία τους από κητώδη και λαγοκέφαλους, η σύνθεση των αλιευμάτων αλλάζει, με περισσότερα ξενικά είδη στις ψαριές, οπότε το κέρδος του ψαρά μειώνεται. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπαίνουν νέοι στο επάγγελμα, ο μέσος όρος ηλικίας των ψαράδων μας να είναι πολύ ψηλός και οι εναπομείναντες να περιμένουν κάποια επιδότηση για να αποσύρουν τα σκάφη τους και να φύγουν από το επάγγελμα. Για τους αγρότες προβλέπονται αποζημιώσεις για φυσικές καταστροφές, για τους ψαράδες όχι. Με όλα αυτά, έχει μειωθεί πάρα πολύ ο ελληνικός αλιευτικός στόλος, περίπου στο 1/3 σε σχέση με δύο δεκαετίες πριν».

Εν κατακλείδι, η πενιχρή χρηματοδότηση της θαλάσσιας έρευνας, πλέον μπορεί να αρχίσει να μας κοστίζει ακριβά καθώς βαδίζουμε εντελώς στα τυφλά σε σχέση με τη βιοποικιλότητα των θαλασσών μας. Μπορεί να βρέθηκε ή να μη βρέθηκε λευκός καρχαρίας στην Εύβοια. Το σίγουρο είναι πως εν μέσω κλιματικής κρίσης όπου όλα αλλάζουν με ταχείς ρυθμούς, εμείς κολυμπάμε σε θολά νερά.

Πηγή: tvxs.gr

Προσπάθεια να μειώσουν τον πληθυσμό των λαγοκέφαλων* στις θαλάσσιες περιοχές της Κρήτης και όχι μόνο, κάνουν οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. σε μια περίοδο που ο πληθυσμός των συγκεκριμένων ψαριών έχει αυξηθεί στο Νότιο Αιγαίο, την Κρήτη και τα Νότια Δωδεκάνησα.

Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Νότα Περιστεράκη Βιολόγος Ιχθυολόγος του Ινστιτούτου Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων ΕΛΚΕΘΕ αυτό το διάστημα υποβάλλεται ο σχετικός φάκελος για ένταξη σε πρόγραμμα της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας, προκειμένου να υπάρξει μια ουσιαστική προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος που δημιουργεί ο μεγάλος πληθυσμός των λαγοκέφαλων.

«Είναι μια καινοτόμα πρόταση που ελπίζουμε ότι αν θα πάει καλά, θα βοηθήσει ώστε να μπορέσουμε και να μελετήσουμε τα στοιχεία που αφορούν το λαγοκέφαλο σε συνδυασμό με τον περιορισμό του πληθυσμού αλλά και την πιθανή αξιοποίησή του» τόνισε η κ. Περιστεράκη, η οποία διευκρίνισε ότι το συγκεκριμένο είδος, αυτή την περίοδο, βρίσκεται σε περίοδο αναπαραγωγής και δείχνει ότι έχει μεγαλύτερη ανάγκη από τροφή, κάτι που το κάνει όχι πιο επιθετικό αλλά πιο επίμονο να εντοπίσει την τροφή του.

«Αυτή η περίοδος όπως έχουμε εντοπίσει, είναι περίοδος αναπαραγωγής του ψαριού και παρατηρούμε ότι πλησιάζει, περισσότερο, σε κάποιες ακτές, πιθανόν για αναπαραγωγικούς λόγους και επίσης επειδή τρώει περισσότερο.
Επιτίθεται, θα μπορούσαμε να πούμε, περισσότερο, τρώει αλιεύματα, ακόμη και κομμάτια από αλιευτικά εργαλεία αφού βρίσκουμε στα στομάχια τους αγκίστρια, δίχτυα κλπ» εξήγησε η κ. Περιστεράκη που δεν παρέλειψε να αναφερθεί και σε ένα πρόσφατο περιστατικό επίθεσης σε άνθρωπο στα Δωδεκάνησα, από λαγοκέφαλο.

«Ενημερωθήκαμε για το περιστατικό και αυτό που προκύπτει είναι ότι ο άνθρωπος αυτός κουνούσε το δάχτυλό του κάτω από το νερό και το ψάρι μάλλον το πέρασε για τροφή. Όπως και να έχει, χρειάζεται προσοχή και επειδή αυτά τα ψάρια είναι τοξικά, θα πρέπει να αποφεύγεται η επαφή μαζί τους ακόμη και επιδερμικά. Μπορεί το συγκεκριμένο περιστατικό να μην ήταν ευτυχώς πολύ σοβαρό, όμως να επισημάνουμε ότι αυτό το είδος ψαριού, που επαναλαμβάνουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν τρώγεται, μπορεί να αφαιρέσει και κομμάτι από άνθρωπο. Συνετό οπότε είναι να το αποφεύγουν οι λουόμενοι όταν το βλέπουν στις ακτές, να μην το πλησιάζουν, και να μην το ταΐζουν. Προς αυτή την κατεύθυνση, εκδόθηκε και δελτίο τύπου προκειμένου να αντιληφθούν όλοι, την επικινδυνότητα».

Στις θάλασσες της Κρήτης όπως εξήγησε η κ. Περιστεράκη, πλέον ο πληθυσμός των λαγοκέφαλων είναι μεγάλος και έχει εξαπλωθεί σε όλες τις περιοχές.

*Ο λαγοκέφαλος (επιστημονική ονομασία: Lagocephalus sceleratus) είναι ψάρι που ζει κυρίως στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό. 

Μετά το 2003 εμφανίστηκε και στη Μεσόγειο, καθώς και στο Αιγαίο, ως λεσσεψιανός μετανάστης, μεταναστεύοντας δηλαδή από την Ερυθρά Θάλασσα μέσω της διώρυγας του Σουέζ στη Μεσόγειο. 

Η κατανάλωσή του, χωρίς να απομακρυνθούν πριν το μαγείρεμα μέρη του που περιέχουν τη δηλητηριώδη τοξίνη τετραδοτοξίνη, μπορεί να επιφέρει αναπνευστικές διαταραχές, ανεπάρκεια του κυκλοφορικού συστήματος, μυϊκή παράλυση και ακόμη και θάνατο.




Το σχήμα του ψαριού αυτού μοιάζει με τορπίλη, είναι ασημένιο στο κάτω μισό του σώματος και στη ράχη του είναι γκριζωπό με σκούρες κηλίδες. Δεν έχει λέπια και χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι ότι έχει σε κάθε γνάθο δυο δυνατά δόντια, τα οποία του δίνουν την όψη λαγού, εξ ου και το όνομά του. Το μέγεθός του μπορεί να φτάσει τα 110 εκατ. και το βάρος του μέχρι τα 7 κιλά. Μέχρι σήμερα τα ψάρια που αλιεύονται στη Μεσόγειο είναι πολύ μικρότερου μεγέθους (30 – 35 εκατ.). 

Ο Λαγοκέφαλος, όπως και όλα τα είδη της οικογένειας που ανήκει (περίπου 185 είδη ψαριών) είναι ψάρια τοξικά αν καταναλωθούν, και μπορεί να επιφέρουν μέχρι και το θάνατο. Η τοξίνη που υπάρχει στο σώμα των ψαριών αυτών ονομάζεται τετροδοντοτοξίνη και προκαλεί στον άνθρωπο από σοβαρές δηλητηριάσεις μέχρι και το θάνατο, λόγω της παράλυσης που προκαλεί στο αναπνευστικό και το κυκλοφορικό σύστημα. Θανατηφόρα περιστατικά έχουν αναφερθεί στον Λίβανο και το Ισραήλ. Η τοξίνη αυτή στο σώμα του ψαριού βρίσκεται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στις ωοθήκες, το συκώτι, το έντερο και το δέρμα, ενώ η τοξικότητα ποικίλει ανάλογα με το στάδιο αναπαραγωγής, είναι μεγαλύτερη κατά το στάδιο της ωοτοκίας (Μάιος – Ιούλιος) και ανάλογα με το φύλο (τα θηλυκά είναι τοξικότερα). Η τοξίνη εχει θερμοάντοχη και δεν καταστρέφεται με το κανονικό μαγείρεμα. Για την καταστροφή της απαιτείται συνεχής βρασμός επί τρεις ώρες. Το ψάρι καταναλώνεται στην Ιαπωνία αλλά αφού απομακρυνθούν πρώτα τα όργανα που περιέχουν την τοξίνη.