ΜΕΛΑΝΩΜΑ… ο «ορατός αόρατος» εχθρός

Αθανάσιος Κορογιάννος, Παθολόγος-Ογκολόγος,

Ογκολογικό ιατρείο Ομίλου AFFIDEA Email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΑΥΞΗΜΕΝΟΣ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

Τι είναι το κακόηθες μελάνωμα;

Το κακόηθες μελάνωμα ορίζεται ως κακοήθης όγκος, ο οποίος προκύπτει λόγω ανάπτυξης κακοήθων, νεοπλασματικών μελανοκυττάρων στο δέρμα. Έχει αποκλειστικά κακοήθη βιολογική συμπεριφορά με δυναμική ανάπτυξης μεταστάσεων σε λεμφαδένες και εσωτερικά όργανα. Εξαιτίας αυτής της δραστηριότητας το μελάνωμα ευθύνεται για την πλειοψηφία των θανάτων από δερματικό καρκίνο, αν και αντιστοιχεί μόλις στο ~3% του συνόλου των δερματικών καρκίνων.

Πόσο συχνό είναι;

Σύμφωνα με τις βάσεις επιδημιολογικών δεδομένων των ΗΠΑ, υπολογίζεται πως το μελάνωμα καταλαμβάνει την 5^η και 6^η θέση μεταξύ των συχνότερων κακοήθων νεοπλασιών σε άνδρες και γυναίκες, αντίστοιχα. Μάλιστα δε καταγράφεται μια αύξηση στη συχνότητα εμφάνισής του έως και 10 φορές κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Σε ό,τι αφορά την ηλικία εμφάνισης του μελανώματος, εξακολουθεί να εμφανίζεται συχνότερα μεταξύ 5^ης και 6^ης δεκαετίας, ωστόσο δεν είναι ασυνήθιστο και σε νεότερες ηλικίες. Ιδιαίτερα, μεταξύ 15-29 ετών αποτελεί τη 2^η συχνότερη μορφή καρκίνου, ενώ στην ηλικιακή ομάδα 25-29 ετών αποτελεί τη συχνότερη κακοήθη νεοπλασία.³ Eίναι άξιο αναφοράς το ότι καταγράφεται μια μικρή πτωτική τάση στη θνησιμότητα των νεότερων σε ηλικία ασθενών στις ΗΠΑ και συνολικά σε όλους τους ασθενείς με μελάνωμα στη Γερμανία. Αυτή η τάση αναδεικνύει τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης του μελανώματος σε αρχόμενο στάδιο, οπότε και αυξάνεται η επιβίωση.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

1. Αυξημένος αριθμός κοινών μελανοκυτταρικών σπίλων (>50-100)
2. Άτυποι σπίλοι. Οι άτυποι σπίλοι ορίζονται ως καλοήθεις μελανοκυτταρικές βλάβες με κλινικά χαρακτηριστικά, όπως η σχετική ασυμμετρία, χρωματική ετερογένεια και διάμετρος >8mm. Φαίνεται πως μεμονωμένα ένας άτυπος σπίλος δεν εξαλλάσσεται προς μελάνωμα, ωστόσο η ύπαρξη 5 άτυπων σπίλων σε ένα άτομο αυξάνει τον σχετικό κίνδυνο (relative risk) του μελανώματος κατά 6,36.
3. Οικογενές σύνδρομο άτυπων σπίλων-μελανώματος
4. Μεγάλοι συγγενείς σπίλοι (>10cm)
5. Ανοιχτόχρωμοι φωτότυποι με εφηλίδες (κόκκινα-ξανθά μαλλιά, λευκή επιδερμίδα, ανοιχτόχρωμα μάτια)
6. Έντονη έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Σε αντίθεση με τους μη μελανωματικούς καρκίνους δέρματος το μελάνωμα συνδέεται με έντονη, διακοπτώμενη ηλιακή έκθεση, καθώς και με ηλιακά εγκαύματα, ιδιαίτερα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Ασφαλώς, ομάδα κινδύνου αποτελούν και οι κατ’επάγγελμα εκτιθέμενοι στον ήλιο, όπως οι αγρότες.
7. Solarium
8. Ατομικό Ιστορικό Μελανώματος. Αυξάνει έως και 10 φορές την πιθανότητα ενός δεύτερου πρωτοπαθούς μελανώματος εντός πενταετίας
9. Οικογενές μελάνωμα (10% των μελανωμάτων)
10. Ανοσοκαταστολή
11. Ιστορικό Μη Μελανωματικών Καρκίνων Δέρματος

Πώς γίνεται η διάγνωση του;

Προφανώς η διάγνωση επέρχεται μετά από την κλασσική δερματολογική επισκόπηση με συνεκτίμηση της κλινικής εικόνας και του ιστορικού. Ο Δερματολόγος οφείλει να λάβει υπ’ όψιν τους προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου. Η Δερματοσκόπηση είναι μια ανώδυνη, ασφαλής διαγνωστική μέθοδος η οποία επαυξάνει την κλινική αντίληψη του Δερματολόγου κατά την εξέταση των διαφόρων βλαβών του δέρματος.

Η οριστική διάγνωση του μελανώματος είναι η ιστοπαθολογική. Η αναγνώριση άτυπων μελανοκυττάρων σε συνδυασμό με διαταραγμένη αρχιτεκτονική αποδίδουν την κλασσική ιστολογική εικόνα του μελανώματος.

Ποια είναι η θεραπεία του στην πρώιμη νόσο;

Η θεραπεία του μελανώματος είναι χειρουργική. Κάθε βλάβη με κάθε κλινικό τύπο σε οποιοδήποτε ανατομικό σημείο του δέρματος πρέπει να αφαιρείται χειρουργικά. Ανάλογα με το βάθος διείσδυσης της νόσου ίσως χρειαστεί να γίνει έλεγχος του λεμφαδένα φρουρού με χειρουργική του αφαίρεση ή/και λεμφαδενικός καθαρισμός.

Υπάρχουν εξελίξεις στη θεραπεία του;

Στη μεταστατική νόσο πλέον υπάρχουν νεότερα θεραπευτικά σχήματα πολύ πιο αποτελεσματικά σε σχέση με τη χρήση ιντερφερόνης-α και την κλασσική χημειοθεραπεία του παρελθόντος. Συγκεκριμένα υπάρχουν δύο κατηγορίες νέων φαρμάκων:

1. Η ανοσοθεραπεία (checkpoint inhibitors immunotherapy) με εκπροσώπους τους αναστολείς των πρωτεϊνών PD-1 (nivolumab, pembrolizumab) και τους αναστολείς των πρωτεϊνών CTLA-4 (ipilimumab) που στοχεύουν στην ενίσχυση της άμυνας του ασθενούς μέσω αναστολής του «φρένου» που προκαλεί το μελάνωμα στα αμυντικά μας κύτταρα, τα λεμφοκύτταρα.
2. Οι στοχεύουσες μοριακές θεραπείες με αναστολή της μετάλλαξης στο γονιδιακό τόπο BRAF V600 και συνδυασμό με αναστολέα ΜΕΚ (MEK inhibitor), όπως Vemurafenib/ cobimetinib και Dabrafenib/trametinib, ενώ αναμένονται και νέα μόρια, τα encorafenib/binimetinib και όλα έχουν αποδείξει τη γρήγορη ανταπόκριση των ασθενών στη μεταστατική νόσο.

Οι παραπάνω θεραπείες έχουν δώσει θετικά αποτελέσματα και στην πρώιμη νόσο, καθώς φαίνεται από πρόσφατες κλινικές μελέτες ότι μειώνουν την πιθανότητα υποτροπής της νόσου και περισσότεροι ασθενείς καταφέρνουν να σωθούν. Οι εξελίξεις αυτές έχουν φέρει την ανατροπή στη θεραπευτική του μελανώματος τα τελευταία 5 χρόνια και αναμένουμε ήδη πολλά νεότερα δεδομένα τους προσεχείς μήνες προς όφελος των ασθενών μας.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Siegel RL, Miller KD, Jemal A. Cancer statistics, 2018. CA Cancer J Clin 2018; 68:7.
• Guy GP Jr, Thomas CC, Thompson T, et al. Vital signs: melanoma incidence and mortality trends and projections - United States, 1982-2030. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2015; 64:591.
• Garbe C, Leiter U. Melanoma epidemiology and trends. Clin Dermatol 2009; 27:3.
• Jemal A, Saraiya M, Patel P, et al. Recent trends in cutaneous melanoma incidence and death rates in the United States, 1992-2006. J Am Acad Dermatol 2011; 65:S17.
• Breitbart EW, Waldmann A, Nolte S, et al. Systematic skin cancer screening in Northern Germany. J Am Acad Dermatol 2012; 66:201.
• Gandini S, Sera F, Cattaruzza MS, et al. Meta-analysis of risk factors for cutaneous melanoma: I. Common and atypical naevi. Eur J Cancer 2005; 41:28.
• Elmore JG, Barnhill RL, Elder DE, et al. Pathologists' diagnosis of invasive melanoma and melanocytic proliferations: observer accuracy and reproducibility study. BMJ 2017; 357:j2813.
• Kaufman HL, Kirkwood JM, Hodi FS, et al. The Society for Immunotherapy of Cancer consensus statement on tumour immunotherapy for the treatment of cutaneous melanoma. Nat Rev Clin Oncol 2013; 10:588.