Κυριάκος Αρίκας* Ιωάννης Γ. Βεργίνης**
αναδημοσίευση από
efsyn
«Αμίαντος» είναι η συλλογική ονομασία για ορισμένα πυριτικά ορυκτά με ινώδη κρυσταλλική δομή. Τα ορυκτά του αμιάντου χωρίζονται σε δύο ομάδες: στην ομάδα των σερπεντινών, στην οποία ανήκει το ορυκτό χρυσοτίλης, και στην ομάδα των αμφιβόλων, στην οποία ανήκουν πέντε ορυκτά: κροκιδόλιθος, αμωσίτης, ανθοφυλλίτης, τρεμολίτης και ακτινολίτης.
Οι ίνες του αμιάντου όταν με την εισπνοή εισέλθουν στο αναπνευστικό σύστημα προκαλούν σοβαρές παθήσεις, όπως αμιάντωση, μεσοθηλίωμα, καρκίνο του πνεύμονα (ή βρογχικό καρκίνωμα), πνευμονοκονίαση κ.ά.
Το μεσοθηλίωμα, η πιο βαριά ασθένεια που προκαλεί ο αμίαντος, είναι ο καρκίνος είτε της μεμβράνης της θωρακικής κοιλότητας (pleural mesothelioma) είτε της μεμβράνης της κοιλότητας του υπογαστρίου (peritoneal mesothelioma).
Αυτός ο τύπος καρκίνου αναπτύσσεται ραγδαία και είναι πάντοτε θανατηφόρος. Η κατάποση ινών αμιάντου σχετίζεται αντίστοιχα με καρκίνους του γαστρεντερικού και του ουροποιητικού συστήματος.
Η πρώτη παγκόσμια περίπτωση θανάτου από αμίαντο είναι καταγεγραμμένη ήδη το 1906. Δυστυχώς όμως τα συμφέροντα της βιομηχανίας και των εξορυκτικών εταιρειών δεν επέτρεψαν τη λήψη μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας.
Μόλις στην εκπνοή του 20ού αιώνα κατάφερε η παγκόσμια ιατρική κοινότητα να πάρει το προβάδισμα για να θεσπιστούν επιτέλους αυστηρά μέτρα χρήσης και η σταδιακή απαγόρευσή του.
Στην Ελλάδα το τελευταίο σε ισχύ Προεδρικό Διάταγμα 212 του 2006, εναρμονιζόμενο στις ευρωπαϊκές οδηγίες, νομοθέτησε α) την «απαγόρευση παραγωγής, εμπορίας, χρήσης προϊόντων αμιάντου από την 1/1/2005» και β) «για την προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία», όρισε «νέα μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση την 0,1 ίνα/cm3 αέρα για 8ωρη έκθεση.
Σε περίπτωση αμφιβολίας θεωρείται ότι υπάρχει αμίαντος». Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο έκθεσης στον αμίαντο».
Ο χρυσοτίλης της ομάδας σερπεντινών είναι μεν το πιο συχνό και γι’ αυτό ίσως το πιο γνωστό ορυκτό αμιάντου, αλλά ο ακτινολίτης και ο τρεμολίτης της κατηγορίας αμφιβόλων είναι πιο επικίνδυνοι για την υγεία των ανθρώπων, διότι οι ίνες τους είναι άκαμπτες και αιχμηρές και προκαλούν πιο έντονα καρκίνους πνευμόνων και τους θανατηφόρους μεσοθήλιους όγκους.
Αυτό τεκμαίρεται από τα αποτελέσματα ιατρικής παρακολούθησης μιας ομάδας 406 ατόμων σε ορυχείο βερμικουλίτη στο Libby, στη Μοντάνα των ΗΠΑ, με περιεκτικότητες μόνο 4% έως 6% τρεμολίτη, που απέδειξε ότι η θνησιμότητα της ομάδας από καρκίνο των πνευμόνων και από μεσοθήλιους όγκους ήταν υψηλότερη και από αυτήν σε εξόρυξη χρυσοτίλη.
Οι επικίνδυνες αυτές μορφές αμιάντου, ο τρεμολίτης και ο ακτινολίτης, συνυπάρχουν στην περιοχή των Σκουριών και συνδέονται με βασικά πετρώματα (αμφιβολίτες) που απαντώνται συχνά στη ΒΑ Χαλκιδική.
Τα συσσωματώματα τρεμολίτη-ακτινολίτη είναι ακίνδυνα εφόσον παραμένουν σε ισορροπία, μέσα στα συμπαγή πετρώματα.
Θα γίνουν όμως εξαιρετικά επικίνδυνα όταν θα διαμελίζονται σε μικροσκοπικές ίνες ύστερα από τις εκρήξεις, την κονιορτοποίηση των πετρωμάτων και στα διάφορα στάδια επεξεργασίας και διαχείρισης των εξορυκτικών τελμάτων.
Θα σχηματίζονται τεράστιες ποσότητες σκόνης με τις εισπνεύσιμες ίνες αμιαντούχων ορυκτών, οι οποίες ταχύτατα και ανεξέλεγκτα θα διαδίδονται σε μια μεγάλη περιοχή, σε άμεση συνάρτηση με τη διεύθυνση και την ένταση του ανέμου.
Η αιώρηση σκόνης με ίνες αμιάντου και άλλων τοξικών ορυκτών σωματιδίων σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων θα απειλεί την υγεία των κατοίκων της Χαλκιδικής, της Θεσσαλονίκης και άλλων γειτονικών περιοχών.
Για τις μεγάλες αποστάσεις αέριων μεταφορών είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της «σκόνης της Σαχάρας».
Η καναδική εταιρεία που δραστηριοποιείται στη Χαλκιδική αναφέρει στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ότι τα χρυσοφόρα πετρώματα αλλά και τα μεταλλευτικά απόβλητα (θα) περιέχουν έως περίπου 10% τρεμολίτη.
Οταν το 2014 η ύπαρξη του αμιάντου στις Σκουριές είδε το φως της δημοσιότητας, η εταιρεία προσπάθησε με μια «κατά παραγγελία» γνωμάτευση καθηγητή ελληνικού πανεπιστημίου να αποδείξει ότι δεν υπάρχει ινώδης τρεμολίτης στα πετρώματα της περιοχής Σκουριών.
Η προσπάθεια αυτή όχι μόνο απέτυχε, αλλά έφερε στο προσκήνιο επιπλέον και το ορυκτό του αμιάντου της ίδιας ομάδας, τον ακτινολίτη.
Τα αποτελέσματα των πρόσφατων ορυκτολογικών αναλύσεων των πετρωμάτων του μελλοντικού ανοικτού ορύγματος στις Σκουριές, που κατέθεσε το ΙΓΜΕ στο υπουργείο Περιβάλλοντος, όχι μόνο επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του ινώδη αμιάντου στις Σκουριές, αλλά και αποκαλύπτουν περίτρανα ακόμη μια φορά ότι η καναδική εταιρεία προτάσσει το κέρδος έναντι της υγείας των εργαζομένων και των κατοίκων της Χαλκιδικής και της Θεσσαλονίκης.
Τέλος, σε ορισμένους που υποστηρίζουν ότι στα πετρώματα των Σκουριών το ποσοστό τρεμολίτη-ακτινολίτη είναι σχετικά χαμηλό για να προκληθούν βλάβες στους εργαζομένους και στους κατοίκους, υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με την ΜΠΕ της ίδιας της εταιρείας, Πίν. 5.3.9-3 (σελ. 5.3-105), η παραγωγή σκόνης στους χώρους του μεταλλείου θα φτάνει τους 2.162 τόνους την ώρα.
Η μέση περιεκτικότητα τρεμολίτη-ακτινολίτη κατά την ΜΠΕ είναι 3% στο μετάλλευμα και 8% στα στείρα πετρώματα (μέσος όρος περίπου 5% τρεμολίτη).
Εύκολα υπολογίζεται ότι η διάχυση του καρκινογόνου αμιάντου στο περιβάλλον θα ανέλθει περίπου στους 110 τόνους την ώρα, 24 ώρες την ημέρα, 365 μέρες τον χρόνο και περίπου για 12 χρόνια.
Δηλαδή η συνολική εκπομπή του καρκινογόνου αμιάντου θα ανέλθει στα 11 εκατομμύρια(!) τόνους.
Ηδη στις Σκουριές έχει εκσκαφτεί η επιφάνεια του ανοικτού ορύγματος σε βάθος μέχρι και 40 μ. Εχουν διακινηθεί χιλιάδες τόνοι πετρώματος, χωρίς η εταιρεία να λαμβάνει τα απαιτούμενα προστατευτικά μέτρα, και η πολιτεία αδρανεί, αφήνοντας έκθετους στον κίνδυνο του καρκινογόνου αμιάντου εργαζόμενους και περίοικους.
Η Ε.Ε. έχει επίσημα υιοθετήσει την αρχή της προφύλαξης στη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, που ορίζει ότι, όταν μια δραστηριότητα προκαλεί απειλές για το περιβάλλον ή την ανθρώπινη υγεία, πρέπει να λαμβάνονται προφυλακτικά μέτρα, ακόμα κι αν η σχέση αιτίας-αποτελέσματος δεν έχει πλήρως βεβαιωθεί επιστημονικά.
*Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας–Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου**Πτυχιούχος Ορυκτολογίας (Dipl.-Min.), Ινστιτούτο Ορυκτολογίας Πανεπιστημίου Freiburg
