Σταύρος Γ. Καρτσωνάκης
Νίκος Γκάτσος
Δώστε μου μια ταυτότητα να θυμηθώ ποιος είμαι
Ποίηση και στιχουργική 1931-1991

ISBN: 978-618-5339-70-8
σελίδες: 480
μέγεθος: 17x24εκ.
 

Κρίσεις για τον ποιητή γνωστές και άγνωστες, τα νεανικά λογοτεχνικά βήματα της πρώτης περιόδου, αθησαύριστα σημειώματα, ραδιοφωνικές εκπομπές και χρονικά δημιουργίας σημαντικών έργων είναι μόνο μερικά και ενδεικτικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Νίκος Γκάτσος. Δώστε μου μια ταυτότητα να θυμηθώ ποιος είμαι. Ποίηση και στιχουργική 1931-1991», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μετρονόμος, και τα οποία ανιχνεύουν και φωτίζουν –το καθένα από άλλη οπτική γωνία– τον άνθρωπο παράλληλα με το έργο του, συμπληρώνοντας το διαρκώς μισοτελειωμένο παζλ ενός κάθε άλλο παρά σιωπηλού «ευαίσθητου ληστή» των συναισθημάτων μας.

Μέσα στα πολλά κεφάλαια του βιβλίου θα συναντήσουμε την απάντηση για την εκδοτική ανακοπή που ακολούθησε τη μία και μοναδική Αμοργό‧ ακόμη, τη σάτιρα και την πολιτική διάσταση των στίχων του.

Ένα βιβλίο-αποτέλεσμα εικοσαετούς έρευνας, που στοχεύει, μέσα από μια αναθεωρημένη γραφή, να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό. Κυρίως, σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να αποκτήσει επαρκή και τεκμηριωμένη επιστημονικά εικόνα σχετικά με τον άνθρωπο για τον οποίο η Γλώσσα και η Πατρίδα στάθηκαν «η πρώτη του παρηγοριά και η στερνή του ελπίδα» –όπως εύστοχα είπε ο ίδιος στους τελευταίους στίχους του– και του οποίου το έργο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ στα «ασυλλόγιστα χρόνια» που ζούμε.

Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος για τον σπουδαιότερο ποιητή στίχων της ελληνικής μουσικής, τον μυστηριώδη Νίκο Γκάτσο, ίσως θα μπορούσε να τα καταλάβει και μόνο από τους εμβληματικούς και ευαίσθητους στίχους του – στίχοι ρωμαλέοι, φιλοσοφικοί, λιτοί, μικρές ιστορίες που πραγματεύονται σχεδόν οτιδήποτε απασχολεί διαχρονικά τον παγκόσμιο Έλληνα.
 
 Από τον χαιρετισμό της Αγαθής Δημητρούκας
«Σχεδόν είκοσι χρόνια παρακολουθώ την ενασχόληση του Σταύρου Καρτσωνάκη με το έργο του Νίκου Γκάτσου, και μάλιστα με τα τραγούδια του ποιητή. Λέω τραγούδια, γιατί είναι καθαρός ποιητικός λόγος με μουσικότητα, ο οποίος θα μπορούσε όχι μόνο να διαβαστεί αλλά και να τραγουδηθεί από οποιονδήποτε μη άμουσο αναγνώστη. Δηλαδή, δεν πρόκειται για στίχους που περιμένουν με αγωνία τη μελωδία για να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους, χωρίς, φυσικά, να θέλω μ’ αυτό να υποτιμήσω τη δουλειά των συνθετών με τους οποίους συνεργάστηκε ο Γκάτσος. Κάθε άλλο. Είτε γράφτηκαν πριν από τη μελωδία είτε μετά διατηρούν μια άρρηκτη σχέση μαζί της, έτσι ώστε να αποτελεί βεβήλωση οποιαδήποτε απόπειρα για νέα μελοποίηση.»
 
 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Αγαθή Δημητρούκα: Χαιρετίζοντας την έκδοση

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
     Η ιδιαιτερότητα ποιητή και έργου. Μια χρονική κατηγοριοποίηση
 
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
 
Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1928-1940)
    Μια Λοβιτούρα, ένα διήγημα, έξι ποιήματα και τρία κριτικά σημειώματα
    Η γνωριμία με τους ποιητές της γενιάς - Η περίπτωση των Νέων Γραμμάτων- Τα πρώτα     
  λογοτεχνικά καφενεία
Η ΣΗΜΑΔΕΜΕΝΗ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΙ «ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ» ΔΕΚΑΕΤΙΑ (1940-1950)
   Αχτίδα φωτός στο σκοτάδι - Οι λογοτεχνικές συγκεντρώσεις στη διάρκεια της κατοχής
   Η Αμοργός και ο γρίφος της σιωπής
    Η δεύτερη παράλληλη λογοτεχνική παρουσία του Νίκου Γκάτσου τη
     δεκαετία 1940 - 1950
     Γκάτσος και Λόρκα
      Η περίοδος 1946 -1950
ΜΙΑ ΣΙΩΠΗΛΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
    Η παρουσία του Νίκου Γκάτσου τη δεκαπενταετία 1950-1965
    Θεατρικές μεταφράσεις
    Στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας
       Ομιλίες, Προτότυπες ραδιοφωνικές σκηνές, Μεταφράσεις, Μεταφράσεις και ραδιοφωνικές προσαρμογές, Eίκοσι εννιά ραδιοφωνικές προσαρμογές σε ελληνικά έργα, Ξένα έργα, Σαράντα έξι ραδιοφωνικές  προσαρμογές
 
   Tα καλλιτεχνικά καφενεία
   Τα πρώτα τραγούδια (1958-1965)
 
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
 
 ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
   Εισαγωγή
  ΜYΘΟΛΟΓΙΑ, 1965
     Το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο
     Το μυθολογικό-ιστορικό πλαίσιο των τραγουδιών του έργου
     Με την Ελλάδα καραβοκύρη σε τρία ποιήματα
     Η μορφή του αντιήρωα στη στιχουργική θεματογραφία του Γκάτσου
     «Lamento»: Ο παντοτινός θρήνος του έρωτα και του ονείρου
 
ΤΑ ΛΑΪΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1965-1976
     Εισαγωγή
     Η θαλασσινή γεωγραφία των λαϊκών τραγουδιών του Γκάτσου
     Το υγρό σύνορο ως τόπος σκηνοθεσίας
     Θαλασσινά τοπωνύμια (τα νησιά)
      Η ξενιτειά
 Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ
       Οι πρώτοι διάσπαρτοι σπόροι
        ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ, 1974. Οι αφανείς αγωνιστές και το αδικοχαμένο αίμα στους στίχους του
       Γκάτσου
        Κοινωνικοπολιτικές νύξεις σε τραγούδια μετά τη μεταπολίτευση
ΔΡΟΣΟΥΛΙΤΕΣ, 1975
   Το χρονικό της δημιουργίας
   Το λεξιλόγιο και οι ασκήσεις τεχνικής
   Η θεματογραφία
Η ΣΑΤΙΡΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΓΚΑΤΣΟΥ
   Τραγούδια «παράλογα» και παιχνίδια
Η ΕΛΛΑΔΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΓΚΑΤΣΟΥ
   Η «Ελλαδογραφία» από τα Παράλογα
   Κύρια ονόματα που σχετίζονται με την ευρύτερη Ελλαδογραφία του Ποιητή
   Τόποι και ονόματα στα τραγούδια
Ο ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ (1980-1990)
ΤΑ ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ, 1991
ΑΝΕΚΔΟΤΟΙ ΚΑΙ ΑΜΕΛΟΠΟΙΗΤΟΙ ΣΤΙΧΟΙ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
 
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΝΙΚΟΥ ΓΚΑΤΣΟΥ
   Αυτοτελείς εκδόσεις (1943-2021)
   Κείμενα σε περιοδικά, ημερολόγια, εφημερίδες, ανθολογίες, δισκογραφικές
   εκδόσεις (1931-1999)
   Προγράμματα θεάτρου (1948-2006)
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΕΣ»
ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αφιερώματα για τον Νίκο Γκάτσο
Βιβλία, Εφημερίδες – περιοδικά, Τηλεόραση, Κείμενα και συγγραφείς για τον Νίκο Γκάτσο. Βιβλιογραφία, χωρίς αναφορές στον Νίκο Γκάτσο,  που αξιοποιήθηκε στην παρούσα εργασία

Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη απέστειλε επιστολή προς τον Γενικό Γραμματέα Πολιτισμού Γιώργο Διδασκάλου, ζητώντας να δρομολογηθεί άμεσα η διαδικασία για την κήρυξη της οικίας του Νίκου Γκάτσου ως μνημείο, στην Ασέα Αρκαδίας, βάσει των διατάξεων του Ν. 3028/02 “Περί προστασίας των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς”.

Για την πρότασή της  να κηρυχθεί μνημείο η οικία Γκάτσου η Λίνα Μενδώνη έκανε την εξής δήλωση:

«Ο ποιητής της “Αμοργού”, ο συνδημιουργός στα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, του Μίκη Θεοδωράκη και πολλών ακόμη Ελλήνων συνθετών, δημιούργησε ποίηση μουσική  με τον λόγο του και τον εσωτερικό ρυθμό των λέξεων του. Η επιλογή των λέξεων και η θέση τους στον στίχο έφερναν στους συνθέτες με τους οποίους συνεργάστηκε μουσικές φωνές και ήχους.

Ο Νίκος Γκάτσος δεν άφησε πλήθος ποιητικών συλλογών. Η μία, η “Αμοργός“ είναι το απαύγασμα στο νεοελληνικό ποιητικό λόγο. Χειρίστηκε τη γλώσσα ως ποίηση, σε κάθε μορφή του έργου του, στο τραγούδι και στη μετάφραση. Είναι ένα πολύτιμο έργο που μας πλημμυρίζει με την ποιότητα, την τρυφερότητα, την ομορφιά του. Είναι χρέος της Πολιτείας να προστατέψει και να αναδείξει το σπίτι που γεννήθηκε ο Ποιητής».

Η επιστολή της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού προς τον Γενικό Γραμματέα Πολιτισμού Γιώργο Διδασκάλου έχει ως εξής:

“Σας επισυνάπτω φάκελο φωτογραφιών, ο οποίος μου επεδόθη από την πρόεδρο του Συνδέσμου των εν Αθήναις Ασεατών και Ασεατών Αττικής κ. Μαρία Οικονομοπούλου- Φράγκου, καθώς και την επιστολή του Συνδέσμου, στην οποία διατυπώνεται η επιθυμία των μελών του να κηρυχθεί και να προστατευθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού η οικία του μεγάλου ποιητή Νίκου Γκάτσου στην Ασέα Αρκαδίας.  Για τον ποιητή Νίκο Γκάτσο μίλησε ο Μανος Χατζιδάκις. «Μνημειώδες έργο του νεοελληνικού ποιητικού λόγου», χαρακτήρισε την “Αμοργό” ο Μάνος Χατζιδάκις, “επειδή περιέχει βαθύτατα την ελληνική παράδοση, δεν την εκμεταλλεύεται, ενώ συγχρόνως περιέχει όλη την ευρωπαϊκή θητεία του Μεσοπολέμου”.

Το έργο του Γκάτσου, τεράστιο σε ποσότητα και ποιότητα, μελοποιήθηκε από τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες. Οι στίχοι του δημιούργησαν έργα - σταθμούς στο ελληνικό τραγούδι. Το μεταφραστικό του έργο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Εξαιρετικές παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης, του Λαϊκού Θεάτρου “ανέβηκαν” πατώντας στις δικές του μεταφράσεις.

Κατόπιν των ανωτέρω και βάσει του συνημμένου φακέλου, παρακαλώ να δρομολογήσετε την διαδικασία κήρυξης της οικίας Γκάτσου, στην Ασέα, βάσει των διατάξεων του Ν. 3028/02 “Περί προστασίας των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς”.

Όπως αναφέρει ο Σύνδεσμος στην επιστολή του, οι κληρονόμοι του ποιητή προτίθενται να παραχωρήσουν στο Δημόσιο το κτήριο, ενώ Δήμος και Περιφέρεια συμφωνούν με την αξιοποίηση της οικίας ως Μουσείο».

Μετά τον Κωστή Παλαμά, τον Οδυσσέα Ελύτη, ο Νίκος Γκάτσος  θα αποκτήσει σύντομα τη δική του στέγη.

ΤΡΙΤΗ 2 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ, ώρα 20:00

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΚΗΠΟΘΕΑΤΡΟ ΠΑΠΑΓΟΥ

 

Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου σε συνεργασία με την  Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος, για φέτος το καλοκαίρι επέλεξε να παρουσιάσει την ποιητική ελεγεία του Λόρκα «το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» σε σκηνοθεσία του Νίκου Καραγέωργου.

 

Αφού δόθηκαν πέντε παραστάσεις στα πέντε αρχαία θέατρα του νομού Αιτωλοακαρνανίας (Καλυδώνα, Πλευρώνα, Οινιάδες, Μακύνεια και Στράτο) που λειτούργησαν ξανά για πρώτη φορά στο πλαίσιο προβολής και ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων της Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας, το Σπίτι της Μπερντάρντα Άλμπα θα έρθει στην Αθήνα, στο Κηποθέατρο Παπάγου, την Τρίτη 2 Οκτωβρίου, με είσοδο ελεύθερη στο κοινό.

 

μετάφραση:                ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ

δραματουργική επεξεργασία / σκηνοθεσία: ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΟΣ

σκηνικό:                      ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΑΣ

κοστούμια:                  ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΑΨΑΛΑ

φωτισμοί:                    ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΜΠΟΣ

μουσική επιμέλεια:     ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΑΝΙΦΑΒΑΣ

μουσική διδασκαλία:  ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥΣΗΣ

φωτογραφίες:             ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΟΛΔΑΣΗΣ

βοηθός σκηνοθέτη:    ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΟΝΤΙΔΑΚΗΣ

 

Παίζουν οι Ηθοποιοί:

Μπερνάρντα:             ΜΑΓΔΑ ΚΑΤΣΙΠΑΝΟΥ

Πόνθια /τραγούδι:    ΜΑΡΙΑ ΟΡΦΑΝΟΥ

Μαρία Χοσέφα:         ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ

Μαρτίριο:                   ΕΙΡΗΝΗ ΡΑΠΤΗ

Αντέλα:                       ΚΑΤΙΑ ΖΑΡΚΑΔΑ

Μανταλένα:                ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΨΑΛΗ

Αμέλια:                       ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ ΦΥΛΑΚΤΟΥ

Αγκούστιας:               ΓΙΟΥΛΗ ΜΑΡΟΥΣΗ

Δούλα:                        ΔΩΡΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Προυντένθια/ Ζητιάνα: ΑΘΗΝΑ ΨΕΙΜΑΔΑ

Άντρας:                       ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΟΝΤΙΔΑΚΗΣ

 

Λίγα λόγια για το έργο:

     Μετά την κηδεία του άνδρα της η  Μπερνάρντα Άλμπα, επιβάλλει στις πέντε κόρες της πολύχρονο κατ’ οίκον εγκλεισμό λόγω πένθους. Σ’ ένα σπίτι, χωρίς αντρική παρουσία, εισβάλλει ο Έρωτας και τα ανατρέπει όλα:  Η Ανγκούστιας, η μεγαλύτερη κόρη της Μπερνάρντα από τον πρώτο της γάμο, κληρονομεί την περιουσία του πατέρα της κι έτσι προσελκύει το ενδιαφέρον ενός μνηστήρα, του Πέπε Ρομάνο. Τον Πέπε όμως ποθούν κι η Αντέλα, η μικρότερη κόρη, που αρνείται να υποταχθεί στη μητέρα της και συνάπτει ερωτική σχέση μαζί του, αλλά κι η Μαρτίριο, που τη ζηλεύει για κάτι που η ίδια δεν μπορεί να αποκτήσει, λόγω του παρουσιαστικού της. Η ζήλια της Μαρτίριο θα οδηγήσει στο τραγικό τέλος της Αντέλα και στη διατήρηση του πένθους στο σπίτι.

       Μια τραγωδία δέκα γυναικών σ’ ένα απομονωμένο χωριό στην άκρη του πολιτισμένου κόσμου όπου η εμμονή με το «φαίνεσθαι» και την κοινωνική τάξη, τη θρησκεία και την παρθενία κυριαρχεί. Η άνυδρη και διψασμένη γη, καθρεφτίζεται στα στερημένα από έρωτα πρόσωπα των γυναικών του Έργου με μια αφόρητη ζέστη να δοκιμάζει τα όρια της ύπαρξης τους, την ώρα που έξω από το σπίτι – φυλακή, απλώνεται ένα σύμπαν διαποτισμένο από αισθησιακές μουσικές και οσμές κάθιδρων σωμάτων, που δεν παύουν ποτέ να ερωτεύονται.

Σημείωμα σκηνοθέτη:

«Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» είναι μια ποιητική ελεγεία και ταυτόχρονα μια πολιτική αλληγορία.

      Ελεγεία γιατί  μιλάει για την απώλεια, το πένθος, την διαβρωτική δύναμη της εξουσίας, τα καταπιεσμένα συναισθήματα σε μισερές σχέσεις που, αν εκραγούν, μπορεί να συμπαρασύρουν  στο διάβα τους τα πάντα – και πολιτική αλληγορία γιατί αποτελεί τη μικρογραφία μιας κοινωνίας (στην Ισπανία, στην Ελλάδα, παντού) που καταγράφει τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη της, όταν η  «κεφαλή» δεν έχει και τόσο δημοκρατικούς σκοπούς και βλέψεις.

       Τα έργα του Λόρκα αφορούν άμεσα την ελληνική κοινωνία κι αυτό αποδεικνύεται ιστορικά από τα πολυάριθμα εγχώρια ανεβάσματα των έργων του και το αμείωτο ενδιαφέρον του κοινού γι’ αυτά.

       Παράδοξο παραμένει το γεγονός πως το συγκεκριμένο έργο δεν έχει ποτέ δοκιμαστεί σκηνικά σε «ανοικτό» χώρο, παρόλο που εμπεριέχει ευδιάκριτα ψήγματα αρχαίας τραγωδίας.

       Από την άλλη, είναι ένα κείμενο που αφορά άμεσα ανθρώπους που ζουν ανάμεσά μας, αφού περιγράφει καταστάσεις κοινωνικού εγκλεισμού κάτω από την αλύτρωτη βία του πένθους.

       

                                                                                                                              Νίκος Καραγέωργος

ΩΡΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ 20:00 Μ.Μ.

 

 Η παράσταση  πραγματοποιείται με το φυσικό φως της μέρας  και έχει διάρκεια μιάμιση ώρα.